Μοναστηριακός πύργος στη νότια πτέρυγα της Ιεράς Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους.

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Ιβήρων καταλαμβάνει την τρίτη θέση στην ιεραρχία των 20 μονών του Αγίου Όρους
Σήμερα είναι ελληνική, κοινοβιακή και εορτάζει στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το Δεκαπενταύγουστο.

Ιστορία

Στη θέση της σημερινής μονής υπήρχε ήδη από τον 8ο αιώνα μια σκήτη. Το 980, ο μοναχός και πρώην Βυζαντινός πατρίκιος Ιωάννης Τορνίκιος ή Τορνίκης, καταγόμενος από την Ιβηρία (σημερινή Γεωργία), μαζί με ομάδα Ιβήρων μοναχών από τη Μεγίστη Λαύρα, εγκαταστάθηκαν στην παλαιά σκήτη, την επάνδρωσαν, την επέκτειναν και ίδρυσαν τη Μονή Ιβήρων.

Κατά τον 15ο αιώνα η μονή πέρασε κρίση και αντιμετώπισε οικονομικό αδιέξοδο. Την περίοδο εκείνη είχε ελάχιστους μοναχούς. Στο τέλος του 15ου με αρχές του 16ου αιώνα, χάρη σε δωρεές από Ρουμάνους και Γεωργιανούς ηγεμόνες, η μονή ανέκαμψε και πέρασε σε φάση οικοδομικής ανασυγκρότησης. Τότε δρομολογήθηκε και η κατασκευή του πύργου, στη θέση παλιότερου κτίσματος.

Η κατασκευή του πύργου ολοκληρώθηκε το 1513, όπως μας πληροφορεί επιγραφή εντοιχισμένη στον τοίχο του Καθολικού:

«έτους ζκβ’, σεπτέβριος, ηγουμενέβοντος Διονυσίου ιερομονάχου ετελειώθη πίργος, εκκλησία, παρπακάς...»

Ο πύργος διατηρήθηκε στο ύψος του κατά τους επόμενους αιώνες. Σήμερα βρίσκεται στο δυτικό μέρος της νότιας πλευράς της μονής, αλλά έως το 1804, ο πύργος και μπαρμπακάς του (δηλ. η οχύρωση που τον προστάτευε) καταλάμβαναν τη νοτιοδυτική γωνία τού μέχρι τότε οχυρωματικού περιβόλου της μονής. Εκείνη τη χρονιά, άρχισε μια μεγάλη κτιριακή επέκταση προς τα δυτικά και βορειοδυτικά, η οποία ολοκληρώθηκε σταδιακά ως τη δεκαετία του 1840.

Ακολούθησε η πυρκαγιά του 1865 που κατέστρεψε μεγάλο μέρος του μοναστηριού. Τότε γλύτωσαν μόνο οι τρεις ναοί στην αυλή (Καθολικό, Πρόδρομος, Παναγία Πορταΐτισσα), η Τράπεζα και ο Πύργος.

Αμέσως μετά από εκείνη την καταστροφή, άρχισαν εργασίες ανοικοδόμησης, που κράτησαν μέχρι το 1886. Στον πύργο δεν χρειάστηκε να γίνουν σοβαρές επεμβάσεις αλλά έγιναν επισκευές.

Ο πύργος σωζόταν ολόκληρος μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, όπως μαρτυρεί μια σειρά απεικονίσεων και παλαιών φωτογραφιών. Όμως υπέστη πολύ σοβαρές ζημιές σε σεισμό το 1905. Από τότε και για ένα σχεδόν αιώνα ο πύργος παρέμεινε ερειπωμένος (βλ. φωτο 5 του 1999). Σύμφωνα με αφηγήσεις μοναχών, πολλές φορές έγιναν σκέψεις για κατεδάφισή του για να αποφευχθεί η ανεξέλεγκτη κατάρρευση.

Τελικά πύργος αναστηλώθηκε το 2002, (σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Κέντρου Διαφυλάξεως Αγιορείτικης Κληρονομιάς), οπότε πήρε τη σημερινή του μορφή.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το συγκρότημα του πύργου βρίσκεται πάνω σε μικρό έξαρμα του εδάφους και αποτελείται από τον πύργο, ένα μικρό οχυρωματικό περίβολο (μπαρμπακά) έξω από τη βορειοδυτική πλευρά του και ένα υπόλειμμα του νότιου τείχους της μονής, συνεχόμενο με την ανατολική πλευρά του πύργου.

Έξω από το νοτιοδυτικό μέρος του πύργου υπάρχει μια μικρή αυλή, που ορίζεται στα δυτικά από το κτίριο του αρχονταρικίου και στα νότια και ανατολικά από ένα τείχος με τυφεκιοθυρίδες, κτισμένο το 1869.

Στο εσωτερικό υπήρχαν 5 όροφοι με ξύλινα πατώματα και ένα υπόγειο.

Στη βόρεια όψη του κτιρίου, ένας κτιστός κατάφρακτος εξώστης, με δύο καταχύστρες, αρχικά στεγασμένος, προστάτευε την είσοδο που βρισκόταν από κάτω.

Πηγές