Ερείπια Βυζαντινού πύργου κοντά στο ορεινό μονοπάτι που συνδέει τη Μονή Ζωγράφου με τη Μονή Χιλανδαρίου στο Άγιον Όρος (και σε απόσταση 35' από τη Μ. Ζωγράφου). Διακρίνεται στα δεξιά (προς Χιλανδάρι), σε χαμηλό ύψωμα και μέσα σε πυκνή βλάστηση

Ο πύργος είναι γνωστός στους μοναχούς ως «πύργος της Μεταμόρφωσης». Η προέλευση αυτής της ονομασίας δεν είναι εξακριβωμένη.

Οι πληροφορίες που έχουμε για τον πύργο προέρχονται αποκλειστικά από σχετικές δημοσιεύσεις που έχει κάνει ο επίκουρος καθηγητής του ΑΠΘ Πασχάλης Ανδρούδης.

Ιστορία

Δεν γνωρίζουμε την ιστορία του πύργου. Ο τρόπος κατασκευής δείχνει ότι η χτίστηκε μάλλον τον 11ο αιώνα ή το πολύ τον 12ο αιώνα. Κατά πάσα πιθανότητα ανήκε σε κάποιο, αταύτιστο μέχρι στιγμής, μεσοβυζαντινό μονύδριο του 11ου αιώνα. Είναι άγνωστη η σχέση του με άλλα γειτονικά καθιδρύματα, καθώς και ο χρόνος της οριστικής εγκατάλειψής του.

Φαίνεται ότι ο πύργος επισκευάστηκε κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο και ίσως, τότε, λειτουργούσε ως φυλάκιο της Μονής Χιλανδαρίου.
Η σημερινή του κατάσταση είναι άγνωστη (η μελέτη Π. Ανδρούδη που είναι η μοναδική πηγή της παρούσας ανάρτησης είναι του 2000 και βασίζεται σε αυτοψία του 1991).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο πύργος κτίστηκε πάνω από ένα ρυάκι που η κοίτη του βρίσκεται προς τα ΒΔ. του. Προς τα Δ. διακρίνονται κάποια άλλα ερείπια ασβεστόκτιστων τοίχων και ξερολιθιών.

Στην αρχική του μορφή ο πύργος πρέπει να ήταν ένα ογκώδες κτίσμα με μεγάλο ύψος. Η βάση του είναι ορθογώνια κάτοψη με διαστάσεις 9,35μ.✖6,15μ. Ο πύργος έχει εξωτερικές αντηρίδες και μια πρόσθετη, μεταγενέστερη κατασκευή στη νότια πλευρά του. (Οι διαστάσεις που προαναφέρθηκαν είναι χωρίς τις εξωτερικές αντηρίδες και χωρίς την πρόσθετη κατασκευή στη νότια πλευρά.)

Οι εξωτερικές αντηρίδες βρίσκονται στη βόρεια και ανατολική πλευρά. Με μήκος 0,80 μ.-1,00 μ., οι αντηρίδες αυτές εξείχαν αρχικά κατά 25-30 εκ. από την όψη της τοιχοποιίας. Επιμένουμε στις αντηρίδες γιατί είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό για την περιοχή και την εποχή. Γνωρίζουμε ότι οι αβαθείς αντηρίδες απαντούν σε πρώιμους (11ος αι.) μοναστηριακούς πύργους και άλλα κτίσματα του Αγίου Όρους. Παρόμοιες διαμορφώσεις συναντούμε και σε άλλες αθωνικές τοιχοποιίες του 11ου, αλλά και του 12ου αιώνα, π.χ. στα τείχη της Μ. Ξενοφώντος, στον περίβολο των μονών Δοχειαρίου και Βατοπεδίου, στον πύργο του Αγ. Σάββα της Μ. Χελανδαρίου (τέλη 12ου αι.) και σε άλλα μεσοβυζαντινά τείχη. Αυτού του τύπου οι αντηρίδες στηρίζουν την υπόθεση ότι ο πύργος ήταν του 11ου ή του 12ου αιώνα. Πύργοι με πιο έντονα προεξέχουσες αντηρίδες (όπως της λίμνης του Αγίου Βασιλείου ή του Μιλούτιν ) είναι κατασκευές του 13ου/14ου αιώνα.

Η πρόσθετη κατασκευή της νότιας πλευράς ίσως ήταν εξωτερικό κλιμακοστάσιο, κάτι που συναντούμε και σε κάποιους άλλους πύργους στο Άγιο Όρος, όπως στον πύργο της Μ. Παντοκράτορος, όσο και στον πύργο του νοτίου περιβόλου της Μ. Βατοπεδίου. Πάντως δεν αποκλείεται να ήταν και κινστέρνα.

Η ΝΑ γωνία του πύργου στέκεται ακόμη σε ύψος πάνω από 5,80 μ., ενώ οι άλλοι τοίχοι του πιο χαμηλά, σε ύψος το οποίο φθάνει, το πολύ, τα 3 μ. Η ΝΑ. γωνία είναι στο χαμηλό της τμήμα εν μέρει κατεστραμμένη. Το μέγιστο πάχος των τοίχων είναι 90 εκ.

Στη γωνία του πύργου που στέκεται όρθια διακρίνουμε δύο οικοδομικές φάσεις. Η δεύτερη από αυτές, υποχωρημένη κατά 5 εκ., αρχίζει από τα 3,89 μ. Ο πύργος κτίστηκε με πέτρα μικρού και μεσαίου μεγέθους από την περιοχή, με κομμάτια τούβλων και άφθονο ασβεστοκονίαμα που παρουσιάζει με ερυθρωπή απόχρωση. Στις γωνίες της πρόσθετης κατασκευής της νότιας πλευράς χρησιμοποιήθηκαν κατεργασμένοι ορθογώνιοι λίθοι. Σε σημεία της τοιχοποιίας, ιδιαίτερα στη δυτική όψη, διακρίνουμε σκαλότρυπες κυκλικής διατομής και οπές ξυλοδεσιών.

Πηγές