Σκοπός

To αντικείμενο του Καστρολόγου (www.kastra.eu) είναι τα Ελληνικά Κάστρα. Σκοπός είναι η καταγραφή σε μια βάση δεδομένων και η παρουσίαση όλων των Κάστρων, Φρουρίων, Πύργων και Μεσαιωνικών Τειχών που υπάρχουν στην Ελλάδα

Η χρονική περίοδος που εξετάζεται είναι το διάστημα από την αρχή του Μεσαίωνα, (4ος-5ος αιώνας μ.Χ.), μέχρι τον 19ο αιώνα.

Στην τελική του μορφή ο ιστότοπος θα παρέχει πληροφορίες για περίπου 600 1000 1200 οχυρώσεις της Μεσαιωνικής και Μεταβυζαντινής περιόδου. Μέχρι στιγμής έχει 1040.

 Το Θέμα

Η αρχική ιδέα ήταν να δημιουργηθεί μια ιστοσελίδα αποκλειστικά για τα Μεσαιωνικά κάστρα της Ελλάδας. Στην πορεία, έγινε αντιληπτό ότι αυτή η προσέγγιση θα άφηνε απ’ έξω πολλά σπουδαία μνημεία, όπως τον Λευκό Πύργο, το Παλαμήδι και άλλα πολλά. Έτσι η χρονική περίοδος επεκτάθηκε σε νεότερους χρόνους και τελικά καλύπτονται κάστρα από την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο μέχρι και τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας (στην Κρήτη).

Το τι ακριβώς είναι «κάστρο» συζητείται εκτενώς στην Περί Κάστρων σελίδα. Θα πρέπει όμως να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι για το είδος των κάστρων που περιλαμβάνονται στον ιστότοπο .

Το πεδίο αναφοράς του «Καστρολόγου» είναι οι οχυρωματικές κατασκευές στην Ελλάδα που πληρούν τα παρακάτω κριτήρια:

1. 1. Κατασκευάσθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για αμυντικούς και στρατιωτικούς κυρίως λόγους.
   Με βάση αυτό το κριτήριο:
   • Δεν περιλαμβάνονται οικοδομήματα που ήταν πρωτίστως κατοικίες, όπως οι πύργοι της Μάνης ούτε μεσαιωνικοί οικισμοί που αναπτύχθηκαν χωρίς έμφαση στην αμυντική οχύρωση, όπως κάποιοι οικισμοί της Χίου.
   • Αντίθετα, συμπεριλαμβάνονται τείχη, περιτειχισμένες πόλεις, καστρομοναστήρια, προμαχώνες, μεμονωμένοι πύργοι, λιμενόκαστρα.
2. 2. Χρησιμοποιήθηκαν κατά τη χρονική περίοδο από τον 4ο μέχρι τον 19ο αιώνα.
   Με βάση αυτό το κριτήριο:
   • Αποκλείονται οχυρά που δεν ήταν σε χρήση μετά την Αρχαιότητα (π.χ. η Ιθώμη) και οχυρωματικά έργα που κατασκευάστηκαν μετά το τέλος του 19ου αιώνα (όπως π.χ. τα οχυρά της Γραμμής Μεταξά). Άλλωστε ο όρος «κάστρο» στην πράξη ποτέ δεν χρησιμοποιείται για να περιγράψει μνημεία της αρχαιότητας ούτε σύγχρονα οχυρά.
   • Περιλαμβάνονται κάστρα που μπορεί να είναι αρχαία αλλά χρησιμοποιήθηκαν και κατά το Μεσαίωνα (όπως το Άργος). Επίσης περιλαμβάνονται διάφορα οχυρά που κτίστηκαν από τους Τούρκους τον 19ο αιώνα. Τα νεώτερα κάστρα στο site είναι μερικά οχυρά της ελληνοτουρκικής μεθορίου που χτίστηκαν μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 και κάποιοι κουλέδες στην Κρήτη.
3. 3. Διασώζονται τουλάχιστον κάποια ίχνη τους μέχρι σήμερα.
   Με βάση αυτό το κριτήριο:
   • Δεν συμπεριλαμβάνονται κάστρα από τα οποία δεν σώζεται σχεδόν τίποτα (όπως το Μιραμπέλλο) ούτε κάστρα που διατηρούνται μόνο σαν θρύλοι χωρίς να είναι γνωστό πού ακριβώς βρίσκονταν, όπως το κάστρο της Μαΐνης (για κάποια από αυτά υπάρχουν και παλιές απεικονίσεις).
   • Περιλαμβάνονται κάστρα από τα οποία σήμερα έχουν απομείνει μόνο κάποια ερείπια, με την προϋπόθεση ότι είναι ευδιάκριτα και σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία μπορούν να πιστοποιήσουν την ύπαρξη ενός μεσαιωνικού (όχι αρχαίου) κάστρου. Χωρίς αυτή τη σύμβαση, τα κάστρα στην ιστοσελίδα δεν θα ξεπερνούσαν τα 500.

Ο αριθμός των κάστρων στην Ελλάδα που ικανοποιούν τις παραπάνω προϋποθέσεις είναι γύρω στα 1000. Ενδέχεται να είναι τελικά πολύ μεγαλύτερος. Το βέβαιο είναι πως κάποια στιγμή θα συμπεριλαμβάνονται όλα στον Καστρολόγο.

 Το Σκεπτικό

Ο τόπος μας είναι γεμάτος κάστρα και πύργους. Είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας μας και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Είναι όμως ένα σχετικά παραμελημένο κομμάτι, ίσως επειδή στην Ελλάδα υπάρχουν τόσα άλλα μνημεία πολιτισμού, με παγκόσμια αναγνώριση και αξία, που τα κάστρα, εκ των πραγμάτων, μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.

Σε άλλες χώρες με πολύ πιο σύντομη ιστορία, τα κάστρα έχουν περίοπτη θέση, αν μη τι άλλο, σαν τουριστικό αξιοθέατο. Θυμίζουμε ότι στη Γαλλία και στη Γερμανία, από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς είναι η περιήγηση στα κάστρα του Λίγηρα και του Ρήνου αντίστοιχα (που είναι και κατά πολύ νεότερα και χωρίς ιδιαίτερη ιστορική αξία). Υπάρχουν άλλες χώρες, κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη, που τα κάστρα τους είναι το πιο προβεβλημένο στοιχείο της κουλτούρας τους.

Στην Ελλάδα, με λίγες εξαιρέσεις, η αξιοποίηση των κάστρων είναι ανύπαρκτη.

Επιπλέον, οι πληροφορίες για τα Ελληνικά Κάστρα είναι ελάχιστες. Έχουν εκδοθεί πολύ λίγα βιβλία γύρω από το θέμα, και αυτά που κυκλοφορούν καλύπτουν επιλεκτικά μόνο τα πιο διάσημα κάστρα. Στο διαδίκτυο δεν υπάρχει κανένας ιστότοπος με πληροφορίες για το σύνολο των κάστρων παρά μόνο κάποιες σελίδες που περιορίζονται σε λίγα γνωστά και μη εξαιρετέα κάστρα. Ακόμα και το Υπουργείο Πολιτισμού στην ιστοσελίδα του αναφέρεται σε λιγότερα από τριάντα κάστρα, ενώ για τα περισσότερα από αυτά περιέχει στοιχειώδεις μόνο πληροφορίες. Για να μη μιλήσουμε για ιστοσελίδες στα Αγγλικά που θα μπορούσαν να απευθυνθούν σε ένα παγκόσμιο κοινό. Εκεί, δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε πέρα από κάποιες αποσπασματικές, τουριστικής φύσεως αναφορές.

Βεβαίως η γνώση υπάρχει: Σε πανεπιστημιακά συγγράμματα, στις Εφορίες Αρχαιοτήτων, σε πολιτιστικούς συλλόγους, σε ανθρώπους με μεράκι για τον τόπο τους. Απλώς αυτή η γνώση δεν είναι εύκολο να ανιχνευθεί, να οργανωθεί και να παρουσιαστεί σαν ένα ενιαίο σύνολο.

Υπάρχει λοιπόν ένα έλλειμμα γνώσης και πληροφόρησης για ένα σημαντικό και πολύ ενδιαφέρον κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ο Καστρολόγος έχει την πρόθεση να βοηθήσει στην κάλυψη αυτού του κενού και να συμβάλει στη γνώση ενός κομματιού της ιστορίας της Ελλάδας. Στην αρχή θα είναι μια απλή αποτύπωση του τι υπάρχει, αλλά πιστεύουμε ότι συν τω χρόνω θα εξελιχθεί -και με τη συνεργασία φίλων του site- σε μια έρευνα σε βάθος και σε πηγή χρήσιμων πληροφοριών.

 Δομή

Η βασική ιδέα είναι να υπάρχει για κάθε κάστρο μία σελίδα με πλήρη πληροφοριακά στοιχεία και οπτικό υλικό. Κάθε κάστρο θα έχει στον ιστότοπο τη δική του σελίδα. Στα Ελληνικά και στα Αγγλικά. Αυτό το κομμάτι είναι ο κεντρικός άξονας του site.

Επιπλέον, υπάρχουν τα ευρετήρια για τον εντοπισμό του κάστρου με διάφορους τρόπους: κατά κατηγορία, κατά περιοχή, κατά προέλευση. Και κυρίως το χαρτογραφικό ευρετήριο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί δίνει μια παραστατική εικόνα της γεωγραφικής διασποράς των κάστρων στον Ελλαδικό χώρο.

Μια σελίδα ειδικού σκοπού είναι αυτή με τον τίτλο «στείλε κάστρο» η οποία περιέχει μια φόρμα για να βοηθήσει τους φίλους της ιστοσελίδας να μας στείλουν πληροφορίες για κάποιο κάστρο.

Τέλος υπάρχουν βοηθητικές σελίδες με χρήσιμο πληροφοριακό υλικό για την ιστορία, την ορολογία και την ταξινόμηση των κάστρων καθώς και μια σελίδα με στοιχειώδη στατιστική ανάλυση.

 Υλικό

Η ιστοσελίδα κάθε κάστρου περιλαμβάνει τις εξής ενότητες:

• Βασικά στοιχεία για την ταυτότητα του κάστρου όπως όνομα, διεύθυνση, τύπο, κατάσταση, προέλευση, χρονιά κατασκευής.
• Φωτογραφίες.
• Πληροφορίες για τη διαδρομή, την πρόσβαση, την επισκεψιμότητα και την είσοδο στο κάστρο.
• Εκτενείς πληροφορίες για την ιστορία του κάστρου, τα αρχιτεκτονικά και δομικά στοιχεία, τη στρατηγική σημασία, τους θρύλους.
• Οδικός Χάρτης και δορυφορική λήψη μέσω εφαρμογών της Google.
• Τρισδιάστατη αναπαράσταση.
• Πανοραμική απεικόνιση.
• Κάτοψη
• Βίντεο μέσω YouTube.
• Πληροφορίες για κοντινά κάστρα και γειτονικές τοποθεσίες με τουριστικό ή αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Για τα κάστρα που ήδη συμπεριλαμβάνονται στο site, όλες αυτές οι πληροφορίες απέχουν πολύ από το να είναι πλήρεις. Το υλικό εμπλουτίζεται σιγά-σιγά και νέες πληροφορίες προστίθενται καθημερινά.

 Μέθοδοι

Η ενημέρωση της βάσης δεδομένων του site γίνεται με τρεις τρόπους:

• Βιβλιογραφική Έρευνα (desk research)

  Άντληση πληροφοριών από το Διαδίκτυο και από έντυπες πηγές. Τα κάστρα που εντοπίζονται με αυτόν τον τρόπο εμφανίζονται στο site εφόσον υπάρχει διαθέσιμη τουλάχιστον μια φωτογραφία του κάστρου και είναι γνωστές οι γεωγραφικές συντεταγμένες του. Στη συνέχεια συμπληρώνονται σταδιακά όλες οι διαθέσιμες από τη βιβλιογραφία πληροφορίες για την ιστορία, την αρχιτεκτονική κλπ.

• Επιτόπου Έρευνα (field research)

  Συστηματική έρευνα με επιτόπου επισκέψεις για την καταγραφή πληροφοριών που δεν είναι γνωστές με άλλο τρόπο και για την εύρεση τοπικών πηγών. Επίσης για τον εντοπισμό κάστρων που δεν αναφέρονται στη βιβλιογραφία.
  Αυτή η διαδικασία προβλέπεται να είναι χρονοβόρα και κυριολεκτικά επίπονη.

• Συνδρομή τρίτων

  H δημιουργία βάσης δεδομένων για τα ελληνικά κάστρα είναι ένα τεράστιο έργο, για το οποίο δεν υπάρχει ο χρόνος και οι πόροι για διεκπεραιωθεί χωρίς εξωτερική βοήθεια.
  Σε κάποια επόμενη φάση, θα αναζητηθεί με συστηματικό τρόπο η αποστολή στο site πληροφοριών από τρίτους: από τοπικούς φορείς, πολιτιστικούς συλλόγους, κρατικούς φορείς, σχολεία, ορειβατικούς συλλόγους, ερασιτέχνες ιστορικούς και φίλους των κάστρων. Για την οργάνωση της ροής πληροφοριών με αυτόν τον τρόπο έχουμε ειδική σελίδα με φόρμα και οδηγίες αποστολής στοιχείων (εδώ).
  Οι συνεργασίες αυτού του τύπου θα είναι καθοριστικές για την επιτυχία της όλης προσπάθειας. Ακόμα και η μερική επιτυχία αυτής της αναζήτησης θα είναι πολύτιμη.

 Σχετικά με τον Καστρολόγο

Η σχεδίαση του Καστρολόγου (www.kastra.eu) ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2012 και το Μάρτιο του 2012 μια πρώτη εκδοχή ήταν online.

Τον Οκτώβριο του 2012 πήρε την τελική του μορφή και έφτασε στο σημείο να περιέχει έναν ικανοποιητικό αριθμό κάστρων (230).

Η βάση δεδομένων στηρίζεται στην MySQL από την οποία προβάλλονται οι πληροφορίες με την εφαρμογή PHP.

To site θα έπρεπε να έχει ένα όνομα. Η αναφορά στην ιστοσελίδα σαν kastra ή kastra.eu δεν είναι και πολύ εύχρηστη. Επελέγη λοιπόν το «Καστρολόγος». Όχι επειδή «στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις», αλλά περισσότερο σαν τιμητική αναφορά στο ομώνυμο εξαιρετικό βιβλίο του Φώτη Κόντογλου που απετέλεσε πηγή έμπνευσης και πολύτιμο βοήθημα για την ιστοσελίδα.

 Μελλοντική Επέκταση

Όταν τα περισσότερα Ελληνικά Κάστρα θα είναι καταχωρημένα στη βάση δεδομένων και όταν ο βαθμός πληρότητας των πληροφοριών στο site φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο, υπάρχει η σκέψη για επέκταση της βάσης δεδομένων και σε κάστρα έξω από τα σύνορα της Ελλάδας.

Αν γίνει δυνατή η υλοποίηση αυτής της ιδέας, ο επόμενος σταθμός θα είναι φυσικά η Κύπρος.

Έπονται τα Βαλκάνια και η Μικρά Ασία όπου υπάρχουν πολυάριθμα κάστρα με έντονο ελληνικό ενδιαφέρον.

Με τα σημερινά δεδομένα πάντως, αυτός είναι ένας πολύ φιλόδοξος στόχος για ένα πολύ μακρινό μέλλον.

 Ποιοι Είμαστε

O Καστρολόγος είναι προσωπικό project: Ονομάζομαι Μανώλης Παπαθανασίου. Είμαι Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός (ΕΜΠ) και μεταξύ άλλων ασχολούμαι με το σχεδιασμό ιστοσελίδων.

Κατά καιρούς, πολλοί φίλοι του site έχουν βοηθήσει με συλλογή πληροφοριών, με εντοπισμό άγνωστων σε μένα κάστρων και με αποστολή φωτογραφιών. Θα πρέπει να κάνω ειδική μνεία στον Ιωάννη Δέδε που σχεδόν από την αρχή υπήρξε ένθερμος συνοδοιπόρος σε αυτήν τη προσπάθεια. Στην πορεία έχουν προστεθεί και άλλοι φίλοι των κάστρων με πολύτιμη συνεισφορά, όπως:
Ο Σάκης Αμφιτρείδης με φοβερές επιδόσεις στα άγνωστα και δυσπρόσιτα κάστρα, ο Γιώργος Κωστόπουλος που καλύπτει για τον Καστρολόγο τα κενά στη νότια Πελοπόννησο και ιδιαίτερα τη Μεσσηνία, ο Dr. Michael Losse που είναι εξπέρ των Ιωαννίτικων κάστρων στα Δωδεκάνησα, ο G. Traveller που φτιάχνει εκπληκτικά βίντεο ειδικά για τον Καστρολόγο, o αρχαιολόγος Κώστας Κετάνης με προσφορά γνώσης και έντυπου υλικού, ο Νίκος Καββαδάς με ορμητήριο τη Λευκάδα, ο Aris Tax με πεδίο δράσης την Αργολιδοκορινθία.
Υπάρχουν και πολλοί άλλοι ομοϊδεάτες και συμπαραστάτες που έχουν προσφέρει υλικό στον Καστρολόγο για περισσότερα από ένα κάστρα ο καθένας όπως: o Παναγιώτης Ρουμπής, ο Αλέξανδρος Καλαντζής, ο Sagoundon, ο Γιώργος Πολιτσάκης, ο Δημήτριος Περσέας Λουκίσσας, ο Andrew Sawyer, ο Διονύσιος Ξενούλης, ο Andreas Wolff, ο Άρης Γκότσης, ο Γιάννης Μαρκουδάκης, ο Γιάννης Γκέκας, ο Kostas Gertzos, ο Εμμανουήλ Απέργης, ο Γιώργος Αντωνόπουλος, η Jennifer Jones, ο Αλέκος Κοντούλης, ο Nick Collins.
Χωρίς αυτές τις συνεργασίες, ο Καστρολόγος θα ήταν πολύ πιο φτωχός. Τους ευχαριστώ θερμά όλους. (Σίγουρα θα ξεχνάω κάποιους συνεργάτες, θα τους προσθέσω σιγά σιγά.)

Άλλοι δικοί μου ιστότοποι είναι το www.gnomikologikon.gr (με γνωμικά και αποφθέγματα) και το www.byzantium.gr (για το Βυζάντιο). Για να παινέψουμε και το σπίτι μας, το gnomikologikon είναι από τα πρώτα ελληνικά sites με πολιτιστικό περιεχόμενο έχοντας πάνω από 10.000 μοναδικούς επισκέπτες καθημερινά.