Η Μονή του Αγίου Παύλου βρίσκεται στους δυτικούς πρόποδες του Άθω. Απέχει 20 λεπτά από τη θάλασσα και είναι αφιερωμένη στην Υπαπαντή του Χριστού.

H μονή ιδρύθηκε λίγα χρόνια πριν το 980 και ονομαζόταν Μονή του Αγίου Παύλου ή του Ξηροποτάμου. Κτίτοράς της ήταν ο φημισμένος μοναχός Παύλος ο Ξηροποταμινός, πού είχε ιδρύσει και τη Μονή του Αγίου Νικηφόρου που επίσης ονομαζόταν Ξηροποτάμου και που σήμερα είναι αυτή που διατηρεί αυτό το όνομα.

Το κτιριακό συγκρότημα έχει έντονη φρουριακή μορφή, περιβάλλεται με τείχος και διαθέτει αμυντικό πύργο.

Το 14ο αι., μετά την καταστροφή που υπέστη στην επιδρομή της Καταλανικής Εταιρείας υποβιβάστηκε σε κελί της Μονής Ξηροποτάμου και περί το 1370 επανήλθε και πάλι στην τάξη των Μονών. Μεγάλος ευεργέτης της Μονής υπήρξε η σερβοελληνικής καταγωγής πριγκίπισσα Μαρία (Μάρω), σύζυγος του σουλτάνου Μουράτ Β΄ και μητριά του Μωάμεθ του Πορθητού. Το Καθολικό ανακατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 1839-1844 και είναι ένα από τα αξιολογότερα δείγματα της νεοελληνικής ναοδομίας. Το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου κοσμείται με τοιχογραφίες του 1555.

Aπό τα πολλά κειμήλια της μονής ξεχωρίζουν δύο τεμάχια Tιμίου Ξύλου, οι ασημένιες θήκες με τα δώρα των μάγων (δωρεά της προαναφερθείσης Μαρίας) και ξυλόγλυπτος σταυρός με ένθετες μικρογραφικές ζωγραφικές παραστάσεις.

Η μονή καταστράφηκε πολλές φορές από διάφορες αιτίες, για αυτό και τα κτίριά της ανήκουν σε διάφορες χρονικές περιόδους. O μεγάλος πύργος της μονής κατασκευάστηκε το 1522.

Ευεργετήθηκε από πολλούς αυτοκράτορες του Βυζαντίου, ηγεμόνες των Παραδουναβίων περιοχών και Ρώσους τσάρους. Το 1820 επεκτάθηκε κτιριακά και πήρε τη σημερινή μορφή της, όμως γνώρισε μεγάλα δεινά από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η μονή υπέστη δύο τεράστιες καταστροφές από πυρκαγιά και από πλημμύρα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Μια απερίσκεπτη νεωτερική επέμβαση με πλάκες από οπλισμένο σκυρόδεμα του στέρησε όλα τα ξύλινα πατώματα από το ύψος του πρώτου ορόφου και επάνω, αλλά και το πλινθόκτιστο σταυροθόλιο της οροφής του ισογείου του. Στο υπόγειο διαμορφώνεται και ένα κυκλικό πηγάδι.
Οι επάλξεις του πύργου δεν είναι όλες μεμονωμένες. Ο πύργος ενισχύεται, ιδιαίτερα προς το ρέμα, με λίγες καταχύστρες. Οι κλίμακες ανόδου στους ορόφους είναι λιθόκτιστες, ευθύγραμμες, θολοσκεπείς και διαμορφώνονται στο πάχος των τοίχων.
Σύμφωνα με την επιγραφή επάνω από την είσοδό του ο πύργος άρχισε να αναγείρεται το 1521/1522 από τον βοεβόδα Νεάγκοε Μπασαράμπ της Βλαχίας και το γιο του Θεοδόσιο.
Η δεύτερη επιγραφή του πύργου αναφέρεται στην ολοκλήρωση της οικοδόμησής του. Βρίσκεται εντοιχισμένη στο ύψος του κλιμακοστασίου του πύργου, είναι φθαρμένη και δεν μπορεί να διαβαστεί. Αναφέρει το «βοεβόδα Πέτρο», πιθανό τον Μολδαβό ηγεμόνα Πέτρο Δ΄ Ράρες, ο οποίος ανέβηκε στο θρόνο το 1527.

Πηγές