Το Κάθισμα Μυλοπόταμος (Άγιος Ευστάθιος) ανήκει στην Ι. Μονή Μεγίστης Λαύρας. Βρίσκεται νότια της Ι. Μονής των Ιβήρων, 40 λεπτά περίπου με τα πόδια και 8 χιλιόμετρα βορειότερα από τη Μεγίστη Λαύρα, κτισμένο σ' ένα βράχο που δεσπόζει στη γύρω θαλάσσιας περιοχή. Ως μνημείο αποτελεί αξιόλογο δείγμα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής.

Ιστορία

Το Κάθισμα ιδρύθηκε από τον Άγιο Αθανάσιο (που ίδρυσε και τη Μονή Μεγ. Λαύρας), για να χρησιμεύσει σαν τόπος ανάρρωσης των μοναχών. Είναι σαν μικρογραφία μοναστηριού με αμυντικό πύργο και αρκετή εδαφική έκταση με αμπελώνες τριγύρω.

Εδώ μόνασε τον 19ο αιώνα και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ ο Γ΄. Το 1920 ιερουργούσε ως διάκονος ο μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας.
Σήμερα χρησιμοποιείται ως οινοποιείο και είναι γνωστό πανελλαδικά για το εξαιρετικής ποιότητας κρασί του.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πυρήνα του κελλίου αποτελεί ο τριώροφος πύργος, βόρεια και βορειοανατολικά του οποίου προσαρτάται μια διώροφη οικοδομή με δωμάτια και βοηθητικούς χώρους και στο επίπεδο της αυλής ένας φούρνος.

Ανατολικά του πύργου και νοτιοανατολικά του φούρνου έχει οικοδομηθεί o ναός με το αρχονταρίκι που περιλαμβάνει επίσης κουζίνα, προθάλαμο και δυο δωμάτια με τζάκια. Το υπόγειο του κτίσματος αυτού, μια καλαίσθητη θολωτή κατασκευή, χρησιμεύει για κελάρι.

Στη δυτική πλευρά, το τόξο που υποστήριζε τις τέσσερις επάλξεις του τείχους (στέγη δυτικού μπαρμπακά), εφαπτόμενο στον πύργο από τον βορρά είχε διαρραγεί και καταρρεύσει τα 1982 (σύμφωνα με τις μαρτυρίες των μοναχών) παρασύροντας και τις δυο επάλξεις και μέρος της τοιχοποιίας του εσωτερικού κτίσματος, προσαρτημένου και αυτού στον πύργο.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κτίστηκε ο πύργος. Το βέβαιο είναι ότι την τελική του μορφή πήρε, μετά από μερική ανακατασκευή, περί το 1527. Ο οχυρωματικός περίβολος (μπαρμπακάς) κατασκευάστηκε σε διαφορετική κατασκευαστική φάση.

Το 1987 και το 1991 έγιναν εκτεταμένες εργασίες αναστήλωσης στο Κάθισμα.