H Μονή Χιλανδαρίου ιδρύθηκε περί τα τέλη του 10ου αιώνα από το μοναχό Γεώργιο Χελανδάρη. (Eτυμολογείται από το κωπήλατο πλοίο – φορτηγίδα των βυζαντινών, το «χελάνδιο», ή τον ναύτη που εργάζεται σ' αυτό, τον «χελανδάρη».) Το 1198, και ενώ ήδη είχε ερημώσει, παραχωρήθηκε με χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ΄ στο Σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Νεμάνια και το γιο του, οι οποίοι μόναζαν τότε στο Βατοπαίδι με τα ονόματα Συμεών και Σάββας. Έκτοτε αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά πνευματικά κέντρα του σερβικού έθνους.

Το καθολικό είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου. Χτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα και τοιχογραφήθηκε στο διάστημα 1319-1320 από Σέρβο μοναχό.

Η μονή κατατάσσεται τέταρτη σύμφωνα με το τυπικό των αγιορείτικων μονών.

Το Μάρτιο του 2004 μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το μισό μοναστήρι. Ευτυχώς τα περισσότερα κειμήλια σώθηκαν. Από τότε ξεκίνησαν αναστηλωτικές εργασίες που συνεχίζονται εντατικά μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα το μοναστήρι να μη δέχεται, επισήμως, επισκέψεις.

Εξωτερικά το μοναστήρι, όπως και τα άλλα του Όρους, δίνει την εντύπωση ενός φρουρίου με τον οχυρωματικό του περίβολο, τη διάταξη των οικοδομών και τους δύο πύργους, από τους οποίους ο ένας, στην ανατολική πλευρά, αποδίδεται στον ιδρυτή του, τον Άγιο Σάββα. Στη νότια πλευρά βρίσκεται ο μικρότερος πύργος του Αγίου Γεωργίου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η αρχική οικοδομική φάση του πύργου ανήκει πιθανότατα στα τέλη του 11ου- αρχές του 12ου αιώνα. Η δεύτερη οικοδομική φάση περιλαμβάνει και το ομώνυμο παρεκκλήσι στην κορυφή του πύργου, το όποιο τοιχογραφήθηκε γύρω στο 1260.

Γενικά για τους πύργους αυτού το τύπου μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

Ένα βασικό στοιχείο παρόμοιων πύργων, όσον αφορά την εξωτερική τους τοιχοποιία, είναι η υιοθέτηση της παραστάδας, που ορίζει έναν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό τύπο. Ο τύπος αυτός χαρακτηρίζεται από κάτοψη σχεδόν τετράγωνη (Πύργοι της Μονής Χιλανδαρίου, του Μανδρακίου της Μεγίστης Λαύρας). Κατά τη δόμηση των εξωτερικών τοίχων, στην κάθε πλευρά του πύργου κατασκευάζονται συμμετρικά τουλάχιστον τρεις ευμεγέθεις εγκάρσιες προβολές - αντηρίδες, που υψώνονται ως παραστάδες, ενώνονται με τόξα στο επίπεδο του δώματος του πύργου και γεφυρώνονται στις γωνίες με ημιχώνια, δημιουργώντας έτσι μια διαπλάτυνση, που καταλήγει στις επάλξεις.
Η κατασκευή των παραστάδων αποτελεί μια μορφολογική ιδιαιτερότητα, της οποίας η αφετηρία θα πρέπει να αναζητηθεί σε δομικούς λόγους, αν δεν εξυπηρετεί κάποια αναγκαιότητα στρατιωτικής φύσης.
Έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις για την προέλευση αυτού του στυλ κατασκευής πύργων. Πιστεύεται ότι πρόκειται για καθαρά βυζαντινό σχέδιο χωρίς δυτικές επιρροές που υιοθετήθηκε σε αρκετούς υστεροβυζαντινούς πύργους -και εκτός Αγίου Όρους.

Πηγές