Επιβλητικός πύργος που δεσπόζει στο λιμάνι της Ουρανούπολης Χαλκιδικής.
Ήταν σε χρήση ως κατοικία μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.
Σήμερα το συγκρότημα ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού. Στους χώρους του λειτουργεί μουσείο και οργανώνονται εκθέσεις.

Ιστορία

Η ύπαρξη του πύργου αναφέρεται για πρώτη φορά το 1344. Πιθανόν να είναι αρκετά παλαιότερος. Βρισκόταν σε μετόχι με την ονομασία «Προσφόριον», το οποίο ανήκε στη Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους από το 1018.

Σύμφωνα με διαδικτυακές πηγές, τον Μάιο του 1379 ο κυβερνήτης (δεσπότης) της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Παλαιολόγος, κατά την παραμονή του εκεί, απήλλαξε τον πύργο από φορολογικές υποχρεώσεις.
Αυτό δεν πρέπει να είναι ακριβές, καθώς εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε κυβερνήτης Θεσσαλονίκης από την οικογένεια Παλαιολόγων. Πάντως προς το τέλος του ίδιου έτους ο Μανουήλ Παλαιολόγος (ο μετέπειτα αυτοκράτορας) επανήλθε στη δεσποτεία Θεσσαλονίκης μετά την επάνοδο του πατέρα του Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου στον θρόνο του Βυζαντίου. Οπότε η φορολογική απαλλαγή μάλλον έγινε είτε από τον Μανουήλ είτε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Ε’. Εκτός αν πρόκειται για τον 9χρονο Ιωάννη Ζ’ που για μερικά χρόνια συμβασίλευσε με τον πατέρα του Ανδρόνικο Δ’ (που στο διάστημα 1376-1379 είχε ανατρέψει τον δικό του πατέρα, τον Ιωάννη Ε’).

Το κτίσμα υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1585 και χρειάστηκε να επισκευασθεί. Τότε προστέθηκαν (ή ανακατασκευάστηκαν) οι επάνω 2-3 όροφοι. Το 1821, κατά την Ελληνική Επανάσταση, φαίνεται ότι ο πύργος πυρπολήθηκε. Τον Αύγουστο του 1858 περιγράφεται ως ακατοίκητος, αλλά την ίδια χρονιά δέχτηκε επισκευές. Αργότερα ο πύργος κατοικήθηκε και μετά το 1924 χρησιμοποιήθηκε για τη φιλοξενία προσφύγων.
Λίγο μετά, το 1928, ήρθαν στον πύργο το ζεύγος Λοκ – Joice και Sydney Loch– αγγλικής και αυστραλιανής καταγωγής, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων για να παράσχουν βοήθεια στους πρόσφυγες. Το ζεύγος πρόσφερε πολύ σημαντικό κοινωνικό έργο στην Ουρανούπολη για πολλές δεκαετίες, ενώ φρόντισε και για τη συντήρηση του πύργου, που διατηρήθηκε σε σχετικά καλή κατάσταση κυρίως χάρη στις δικές τους προσπάθειες.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάτω μέρος του πύργου είναι βυζαντινή κατασκευή, ίσως του 12ου ή 13ου αιώνα. Οι δύο επάνω όροφοι προστέθηκαν αργότερα μάλλον στα τέλη του 16ου αιώνα. Πιθανό τότε να προστέθηκε και ένας ακόμα όροφος ο οποίος δεν σώζεται. Σήμερα, το επάνω μέρος καλύπτεται από τετράριχτη στέγη που είναι προσθήκη του 19ου αιώνα. Της ίδιας εποχής είναι και η εσωτερική διαμόρφωση του πύργου (ξύλινα πατώματα κ.λπ.).

Μετά τον σεισμό του 1905 το κάτω μέρος του πύργου ενισχύθηκε εξωτερικά με χαρακτηριστικό επικλινές τοίχωμα, τη λεγόμενη σκάρπα.

Γύρω και κολλητά στον πύργο σώζονται υπολείμματα από τον μπαρμπακά, δηλαδή από την οχύρωση που περιέβαλλε παλιά τον πύργο. Ο μπαρμπακάς είναι κατασκευή των αρχών της Τουρκοκρατίας (περί τον 15ο αιώνα). Εντός του περιβόλου του μπαρμπακά υπήρχαν διάφορα κτίρια που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του μετοχίου. Στα βορειοδυτικά του πύργου υπήρχε ο αρσανάς και η προβλήτα.
Σήμερα από αυτά τα βοηθητικά κτίσματα σώζονται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγόσπιτο, που είναι κι αυτά του 19ου αιώνα.

Πηγές