Ερείπια οχυρωμένου οικισμού στην ορεινή περιοχή Νεζερών της Αχαΐας, νότια από την Πάτρα.

---

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Τα Νεζερά ή Νεζεροχώρια είναι ομάδα ορεινών χωριών της Αχαΐας, στις πλαγιές του Ερυμάνθου και στα νότια πρόβουνα του Παναχαϊκού όρους, στο σημείο όπου οι δύο αυτοί ορεινοί όγκοι συναντώνται. Εκεί βρίσκεται η άνω κοιλάδα του ποταμού Πείρου και βασικά είναι το σημείο όπου ενώνονται δύο ρέματα για να σχηματιστεί ο ποταμός Πείρος.

Τα Νεζεροχώρια είναι ο Κάλανος, τα Δενδρά, ο Πλάτανος, η Καλάνιστρα, το Νέο Κομπηγάδι, οι Συκιές (στο Παναχαϊκό) και τα Λακκώματα, η Χρυσοπηγή και η Ρίκαβα (στον Ερύμανθο).

Το κάστρο Νεζερών είναι χοντρικά στο κέντρο αυτής της περιοχής. Πολύ κοντά στο κάστρο, χαμηλότερα, στις όχθες του ποταμού Πείρου, βρίσκεται η Ιερά Μονή της Παναγίας Χρυσοποδαρίτισσας, γνωστή και ως «Μονή Νεζερών».

---

Το Όνομα του Κάστρου

Η αρχική ονομασία του οχυρωμένου οικισμού που εδώ ονομάζουμε κάστρο Νεζερών ήταν «Χώρα» (Τριανταφύλλου, 1959) και πιθανόν «Άγιος Δημήτριος», κάτι που συμπεραίνεται αφενός από τον ναό του Αγίου Δημητρίου που έχει διασωθεί εκεί, και αφετέρου από το γεγονός ότι παλιά ήταν καταγεγραμμένο Νεζεροχώρι με αυτό το όνομα, ενώ τώρα δεν υπάρχει.

Ένα ερώτημα για το οποίο δεν υπάρχει σίγουρη απάντηση είναι πιο από όλα τα Νεζεροχώρια ήταν το αρχετυπικό Νεζερό. Πιστεύουμε ότι μάλλον τα Νεζερά ήταν όνομα περιοχής και όχι συγκεκριμένο χωριό.

Η επικρατούσα άποψη είναι ότι το όνομα της περιοχής προέρχεται από ένα σλαβικό φύλο, τους Εζερίτες. Η θεωρία αυτή είναι μάλλον λάθος.
Οι Σλάβοι είχαν κατέβει στην Πελοπόννησο από το τέλος του 8ου αιώνα και στις αρχές του 9ου αιώνα (το 805 ή 807), πολιόρκησαν την Πάτρα με την βοήθεια στόλου Σαρακηνών. Μετά την αποτυχία εκείνης της προσπάθειας, δεν έφυγαν, αλλά παρέμειναν στα ορεινά της Πελοποννήσου δημιουργώντας κατά καιρούς προβλήματα. Τον 10ο αιώνα, το 921, επί Βασιλείας Ρωμανού Λεκαπηνού, δύο φυλές Σλάβων,οι Εζερίτες και οι Μηλιγγοί εξεγέρθηκαν για μια ακόμη φορά, αλλά οι Βυζαντινοί κατόρθωσαν να τους υποτάξουν οριστικά.
Τα περιστατικά αυτά είναι γνωστά από το έργο του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου De Administrando Imperio που είναι η βασική ιστορική πηγή που αναφέρεται στη δράση των Εζεριτών στην Αχαΐα. Πουθενά όμως δεν γίνεται λόγος για εγκατάστασή τους στην περιοχή Νεζερών και η σχετική υπόθεση είναι αρκετά αυθαίρετη.
Εκείνο που μπορούμε να δεχθούμε είναι ότι Νεζερά και Εζερίτες έχουν κοινή ετυμολογική ρίζα, τη σλαβική λέξη εζερός –που σημαίνει λίμνη, στάσιμο νερό– στην οποία οφείλονται και άλλα πέντε-έξι παρόμοια τοπωνύμια σε όλη την Ελλάδα. Όμως η κοινή ετυμολογία δεν είναι αρκετή για να πιστοποιήσει ότι η περιοχή κατοικείται από Σλάβους, και δη Εζερίτες, μετά τον 10ο αιώνα. Εξάλλου είναι γνωστό από άλλες πηγές, ότι οι Εζερίτες είχαν εγκατασταθεί από νωρίς σε άλλο σημείο της Πελοποννήσου, στη νότια Λακωνία, ενώ η ονομασία «Νεζερά» στην Αχαΐα καταγράφεται για πρώτη φορά μόλις τον 17ο αιώνα.

---

Ιστορία

Από την εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα τα ερείπια του κάστρου Νεζερών, συμπεραίνουμε ότι ο οχυρωμένος αυτός οικισμός υπήρξε κάποτε σημαντικός, πολυάνθρωπος και πλούσιος. Δυστυχώς δεν ξέρουμε τίποτα για την ιστορία του.

Το όνομα Νεζερός ή Εζερός δεν αναφέρεται στην περιοχή από καμιά Μεσαιωνική πηγή και σε κανέναν χάρτη. Ούτε έχουμε εξειδικευμένες μεσαιωνικές αναφορές για τα υπόλοιπα χωριά που αποτελούσαν την ομάδα των Νεζεροχωρίων. Αυτό σημαίνει ότι τα Νεζεροχώρια προέκυψαν σχετικά πρόσφατα: είτε στην αρχή της Τουρκοκρατίας είτε, το νωρίτερο, στο τέλος της υστεροβυζαντινής περιόδου.

Για πρώτη φορά έχουμε γραπτή μαρτυρία τον 17ο αιώνα σε κείμενο της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους. Πρόκειται για αγιολογικό κώδικα σχετικά με τον Βίο του Αγίου Ανδρέα που συγγράφηκε από μοναχό της Μονής Ομπλού με όνομα Συμεών το έτος 1623 που υπογράφει ως εξής: “Ετελειώθη ο παρών βίος του μακαρίου Ανδρέου του δια Χριστόν σαλού δια χειρός Συμεών μοναχού, και ομπολίτη εκ χωρίου Εζερού, εν έτι α,χκγ΄ (1623)”.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1635, η ονομασία απαντά στο Σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου Β΄ του Κονταρή, δια του οποίου απονέμεται το πρώτον η σταυροπηγιακή αξία «στην αντικρίζουσαν προς ανατολάς τον λόφο όπου έκειτο το αρχαίον πόλισμα Εζερού στην Μονήν της Υπεραγίας Θεοτόκου της Χρυσοποδαριωτίσσης της εν τη χώρα Εζερών». Όπως βλέπουμε, εδώ γίνεται σαφής αναφορά στο κάστρο Νεζερών.

Τα Νεζερά αναφέρονται και σε έγγραφα της Β’ Ενετοκρατίας. Στην απογραφή Γκριμάνι του 1700 περιλαμβάνονται αρκετά από τα Νεζεροχώρια όπως ο Άγιος Δημήτριος ο Κάλανος (Calanos di Nexero) κλπ. Αξίζει να επισημάνουμε ότι στην απογραφή χρησιμοποιείται το di Nexero σαν συνοδευτικό της ονομασίας των Νεζεροχωρίων για να δείξει ότι ανήκουν σε αυτήν την περιοχή, κάτι που αποτελεί ένδειξη ότι το Νεζερό (στον ενικό) είναι μάλλον όνομα περιοχής και όχι συγκεκριμένου χωριού. Επίσης στο Breve descrittione del Regno di Morea, έγγραφο με διάφορες πληροφορίες για το βασίλειον του Μορέως που χρονολογείται ίσως το 1705, σημειώνεται το τοπωνύμιο Nessero στo Territorio di Calaurita (επαρχία Καλαβρύτων).

Στη συνέχεια τον 18ο αιώνα έχουμε αρκετές αναφορές σε Νεζερίτες με πιο ενδιαφέρουσες τις περιπτώσεις πέντε επιφανών αγιογράφων που ανήκαν στο ίδιο σόι. Φαίνεται πως οι Νεζεροχωρίτες είχαν, γενικά, καλλιτεχνική φύση γιατί στην Πάτρα, σύμφωνα με τον Τριανταφύλλου (1959) υπήρχε η παροιμία «δώδεκα Νεζερίτες, δεκατρείς ταμπουράδες».

Ο οχυρωμένος οικισμός που αποκαλούμε «κάστρο Νεζερών» κατά τον Μεσαίωνα ήταν μάλλον το κέντρο της περιοχής. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν κατάλοιπα άλλου μεσαιωνικού ή μεταβυζαντινού οικισμού στην περιοχή και επαληθεύεται από την προφορική παράδοση του μοναστηριού της Χρυσοποδαρίτισσας.

Σημειωτέον ότι το μοναστήρι της Χρυσοποδαρίτισσας δημιουργήθηκε τον 14ο αιώνα, στη θέση προϋπάρχοντος μοναστηριού. Τους προηγούμενους αιώνες η γύρω περιοχή ήταν γεμάτη με ασκηταριάεν είδει μοναστικής πολιτείας, κάτι που εκείνες τις εποχές ήταν αρκετά συνηθισμένο σε ορεινές περιοχές του Ελλαδικού χώρου. Η ύπαρξη των ασκηταριών είναι μια ένδειξη ότι το σύμπλεγμα των Νεζεροχωρίων δεν υπήρχε πιο πριν. Ίσως η ύπαρξη του μοναστηριού που γνώρισε μεγάλη άνθηση τους επόμενους αιώνες να έδωσε ώθηση στην οικιστική ανάπτυξη της περιοχής και να δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικισμού όπως το Κάστρο Νεζερών τον 14ο ή 15ο αιώνα.

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο οικισμός υπήρχε επί Φραγκοκρατίας ούτε ότι ανήκε στο φέουδο Ζουλιάνα όπως γράφει η Wikipedia. Το φέουδο La Juliane (Ζουλιάνα) αναφέρεται στη Γαλλική έκδοση του Χρονικού του Μορέως ως ένα από τα 8 φέουδα που αποδόθηκαν στην Μαργαρίτα του Πασσαβά στον περίφημο διακανονισμό που έγινε το 1276 για τη βαρωνεία της Άκοβας (περισσότερα για αυτή την πολύκροτη υπόθεση στη σελίδα με το κάστρο Κάκαβου ). Τα Νεζεροχώρια είναι όντως κοντά στη Χαλανδρίτσα, αλλά πέρα από αυτό δεν υπάρχει κανένα άλλο στοιχείο που να επιβεβαιώνει αυτόν τον ισχυρισμό, η προέλευση του οποίου ανιχνεύεται στο έργο του 1921 “Χρονικών Μορέως τοπωνυμικά, τοπογραφικά, ιστορικά” υπό Στέφ. Ν. Δραγούμη. Ο Δραγούμης ταυτίζει τη Ζουλιάνα με τα Νεζερά λόγω της ομοιοκαταληξίας με τη Σποδιάνα (το παλιό όνομα της Χρυσοπηγής). Εντελώς τραβηγμένο. Ας το αγνοήσουμε.

Κατά την επιχείρηση αντεκδίκησης που εξαπέλυσαν οι Οθωμανοί, μετά τα Ορλωφικά το 1770, τα Νεζεροχώρια πυρπολήθηκαν από συμμορία Τουρκαλβανών υπό τον Σουλεϊμάν Τζιαπάρι (Τσάμης από το Μαργαρίτι Θεσπρωτίας). Τότε καταστράφηκε η Μονή της Χρυσοποδαρίτισσας και σίγουρα και το Κάστρο Νεζερών. Μάλλον από τότε το κάστρο πρέπει να εγκαταλείφθηκε.

---

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο Νεζερών είναι χτισμένο στην απότομη πλαγιά του λόφου,όπου υπάρχει ένας ερειπιώνας από οικίες, κτίσματα και τείχη λιθόκτιστα από ημιλαξευτές πέτρες. Ο ερειπιώνας αποτελείται από 4-5 επίπεδα με αντίστοιχα πλατώματα. Στο χαμηλότερο επίπεδο υπάρχει ανακαινισμένη η παλαιά εκκλησιά του Αγίου Δημητρίου. Η κορυφή του λόφου είναι ένα μικρό πλάτωμα χωρίς εμφανή ερείπια, καλυμμένη σήμερα με πυκνή βλάστηση θάμνων. Εδώ πιθανόν να υπήρχε πύργος.

Μετά την κορυφή,το κάστρο εκτείνεται χαμηλότερα για 30 μέτρα με νοτιοανατολική κατεύθυνση και καταλήγει σε ένα στενό διάσελο όπου υπάρχουν τα ερείπια κυκλικού κτίσματος που ήταν μάλλον υδατοδεξαμενή. Αυτό το σημείο ήταν το πιο ευάλωτο σημείο του κάστρου. Οι άλλες πλευρές είναι απόκρημνες, με απότομη κλίση.

Η περίμετρος του κάστρου είναι περίπου 600 μέτρα και το υψόμετρο του κυμαίνεται μεταξύ 590 και 530 μέτρων.

Στους πρόποδες του λόφου του κάστρου συγκλίνουν δύο ποταμοί (ο ένας πηγάζει από το χωρίο Κομπηγάδι και αποκαλείται Νεζερίτικος και o έτερος είναι ρέμα που πηγάζει από το χωριό Λακκώματα) και στο σημείο που ενώνονται δημιουργούν τον ποταμό Πείρο.

---

Παράλληλες Ιστορίες

Η αναφορά του Σάθα για την καταστροφική μανία των Τουρκαλβανών μετά τα Ορλωφικά:

«Τα πάντα είχεν αφανίσει η Αλβανική πανώλης. Εκεί ένθα προ ολίγου υπήρχον πόλεις και κώμαι πολύανδροι και ευδαίμονες, ήδη έβλεπέ τις θανάτου ερήμωσιν, και πυριφλεγή ερείπια. Η Πελοπόννησος πάσα είχε σχεδόν απογυμνωθή κατοίκων.»

(Σάθας Κωνσταντίνος, Τουρκοκρατουμένη Ελλάς. Ιστορικόν δοκίμιον περί των προς αποτίναξιν του οθωμανικού ζυγού επαναστάσεων του Ελληνικού έθνους (1453-1821). Αθήνα, 1869, σελ. 524.)

---

Πρώτη δημοσίευση στον Καστρολόγο:

Απρίλιος 2020

---

Πηγές