Ερείπια Βυζαντινού (μάλλον) κάστρου και οικισμού στην Αχαΐα ανάμεσα στα χωριά Σκιαδάς και Αγία Τριάδα (απέχει περί τα 2 χλμ από το καθένα), στα σύνορα των νομών Αχαΐας και Ηλείας, στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του όρους Σκιαδοβούνι (Ερύμανθος). Είναι χτισμένο στην κορυφή χαμηλού αλλά δύσβατου λόφου που λέγεται Σγάρτσικο δίπλα στον ποταμό Πείρο.

Το Όνομα του Κάστρου

Η Ονομασία πιστεύεται ότι προέρχεται από τον περίφημο βυζαντινό στρατηγό Δοξαπατρή Βουτσαρά ή Βουτζαρά. Το κάστρο λέγεται και Δόξα Πατρί ή Σγάρτσικο, Γκάρτσικο, Γκάτσικο, Κάστρο του Σκιαδά, Κάστρο της Αγίας Τριάδας και Καλαπιτάρι (σ.σ. πολλά ονόματα για ένα αφανές κάστρο).

Η ονομασία με την οποία το κάστρο εμφανίζεται σε παλιότερες πηγές μετά το 1463 (χάρτες και κατάλογοι με φέουδα) είναι Gardisco, Cradici, Gardisco, ή Gardichi. Η ομάδα αυτή ονομάτων είναι σλαβικής προέλευσης και σημαίνει μικρό οχυρωμένο χωριό. Της ίδιας ρίζας είναι και η ονομασία Γαρδίκι που συναντούμε σε άλλα κάστρα.

Η πρώτη γραπτή αναφορά του οικισμού σαν «Κάστρο Δοξαπατρή» υπάρχει από το 1898. Αυτό ενισχύει την άποψη ότι αυτή η ονομασία είναι νεώτερη επινόηση. Πάντως μπορεί να πρόκειται για προφορική παράδοση, και αυτό δεν πρέπει να υποτιμάται.

Πανεπιστημιακοί μελετητές (και οι του Morea Project) προτιμούν την ονομασία «Κάστρο της Αγίας Τριάδας» θεωρώντας ότι το «Δοξαπατρή» δεν τεκμηριώνεται ιστορικά.

Ιστορία

Στη θέση προϋπήρχε αρχαία πόλη ακρόπολη, μετά Βυζαντινό κάστρο και στη συνέχεια φράγκικο κάστρο.

Η αρχαία πόλη, η οποία δεν έχει ταυτισθεί, ανήκει στην ελληνιστική περίοδο και εγκαταλείφθηκε κάποια στιγμή στην ύστερη αρχαιότητα. Ο λόφος κατοικήθηκε ξανά κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο ή κατά τη Φραγκοκρατία.

Το κάστρο ταυτίζεται με το κάστρο που αναφέρεται ως Gardisco ή Cradici στη λίστα των κάστρων του 1463 (3ος από τους Χωρογραφικoύςς πίνακες Hopf).
Εγκαταλείφθηκε οριστικά πριν τον 17ο αιώνα.

Κατά τα άλλα, η ιστορία του κάστρου δεν είναι γνωστή. Επίσης δεν είναι ξεκάθαρο γιατί λέγεται του Δοξαπατρή. Ο Δοξαπατρής ήταν βυζαντινός ήρωας που αντιστάθηκε στους Φράγκους, αλλά βασικά είναι γνωστός από ένα άλλο κάστρο το κάστρο του Αράκλοβου, η κατάληψη του οποίου περιγράφεται στο Χρονικόν του Μορέως.

Στον Καστρολόγο πιστεύουμε ότι το κάστρο της Αγίας Τριάδας συνδέεται με τον Δοξαπατρή είτε επειδή ήταν ένα από τα κάστρα που είχε στη δικαιοδοσία του στην περιοχή (δεν υπάρχουν μαρτυρίες γι’ αυτό) είτε επειδή κάποιοι, στο παρελθόν, αυθαίρετα ταύτισαν το Αράκλοβο του Χρονικού με το συγκεκριμένο κάστρο. Ας σημειωθεί ότι μέχρι προ τινος δεν ήταν γνωστό πού ήταν το Αράκλοβο και τουλάχιστον 24 διαφορετικές τοποθεσίες «διεκδικούσαν» τη θέση του θρυλικού κάστρου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στο κάστρο υπάρχουν ερείπια από δύο φάσεις. Η μία φάση ανάγεται στην αρχαιότητα ενώ η άλλη είναι μεσαιωνική. Βρίσκεται σε ένα πλάτωμα με ελαφρά κλίση προς το νότο, στην κορυφή ενός χαμηλού λόφου.

Ο λόφος είναι κατάσπαρτος από ερείπια που, λόγω του δύσβατου εδάφους, της βλάστησης και της πολύ κακής τους κατάστασης, δεν είναι ορατά από απόσταση.

Πολλές καταστροφές στο χώρο έχουν προκληθεί από λαθρανασκαφές τις δεκαετίες του 1980 και 1990 από αρχαιοκάπηλους που αναζητούσαν μυκηναϊκές αρχαιότητες στην ευρύτερη περιοχή.

Ο μεσαιωνικός οικισμός ήταν ολόκληρος μέσα στον αρχαίο περίβολο και καταλάμβανε μια έκταση 300μ✖100μ.

Κατά το μεσαίωνα ένα μέρος του αρχαίου τείχους επισκευάστηκε ενώ κατασκευάσθηκαν και κάποια τμήματα εξαρχής. Το αρχαίο τείχος ξεχωρίζει εύκολα από το μεσαιωνικό: Είναι κατασκευασμένο με μεγάλες λαξευτές πέτρες ενώ το μεσαιωνικό με μικρούς ημικατεργασμένους λίθους με συνδετικό κονίαμα και με πλίνθους ενδιάμεσα.

Στην κορυφή υπήρχε ακρόπολη όπου διασώζονται ίχνη δύο κατοικιών και μιας δεξαμενής που ίσως να χρησίμευε και σαν βάση υπερκείμενου πύργου.

Στη νοτιοδυτική άκρη της ακρόπολης υπάρχουν τα ευδιάκριτα ερείπια μεσαιωνικού πύργου που φαίνεται ότι ήταν τριώροφος. Η διατήρηση αυτού του κτίσματος σε σχετικά καλύτερη κατάσταση από τον υπόλοιπο οικισμό ίσως σημαίνει ότι χρησιμοποιήθηκε και κατά την Τουρκοκρατία.

Η μεγαλύτερη συσσώρευση ερειπίων είναι στη νότια πλευρά όπου μετρήθηκαν απομεινάρια από 47 σπίτια. Κάποια από αυτά ήταν μεσοτοιχία με το εξωτερικό τείχος. Ήταν κατά κάποιο τρόπο τυποποιημένα έχοντας διαστάσεις, τα περισσότερα, 5✖10μ. Ανάμεσά τους έχει εντοπιστεί μόνο μια εκκλησία, στην νοτιοανατολική πλευρά.

Το κάστρο του Δοξαπατρή απετέλεσε αντικείμενο έρευνας τη δεκαετία του 1990 του προγράμματος Morea Project ή MARWP (Minnesota Archaeological Researches in the Western Peloponnese) με επικεφαλής τον καθηγητή Frederic Cooper του Πανεπιστημίου της Μινεσότα των ΗΠΑ.

Περί τα 5 χιλιόμετρα ανατολικά από τον Σκιαδά υπάρχει άλλος μεσαιωνικός οικισμός ο οποίος αποκαλείται «Παλιός Σκιαδάς» ή κάστρο του Σκιαδά παρόλο που εκεί δεν υπάρχουν ίχνη οχύρωσης.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Από το Χρονικόν του Μορέως:

Και τότε ο πρωτοστράτορας, μισίρ Ντζεφρές εκείνος,
είπεν και εσυμβούλεψεν στην Αρκαδία να απέλθουν,
το κάστρον γαρ να επάρουσιν, ο τόπος να πλαταίνη,
να στείλουν κ᾿ εις το Αράκλοβον όπου κρατεί τον δρόγγον,
όπου τα λέγουν τα Σκορτά, μικρόν καστέλιν ένι,
αλλά εις τραχώνιν κάθεται, πολλά ένι αφιρωμένον·
λέγουν οκάποιος το κρατεί από τους Βουτζαράδες,
Δοξαπατρήν τον λέγουσιν, μέγας στρατιώτης ένι·
«κι αφών επάρωμεν κι αυτό και να πλατύνη ο τόπος,
ενταύτα ας απερχώμεθα εκεί εις τους άλλους τόπους».

Παράλληλες Ιστορίες

Ο Δοξαπατρής Βουτσαράς (ή Βουτζαράς) υπήρξε θρυλικός Έλληνας πολεμιστής. Ήταν Λακωνικής καταγωγής και έζησε στα τέλη του 12ου αιώνα. Πρέπει να διετέλεσε άρχοντας ή στρατιωτικός διοικητής στην κοιλάδα του Αλφειού και στην ευρύτερη περιοχή. Πέθανε το 1205 ή το 1207 πολεμώντας τους Φράγκους.

Φαίνεται ότι ήταν ένας θηριώδης τύπος που προκαλούσε τον τρόμο και σύμφωνα με την αραγωνική έκδοση του Χρονικού η πανοπλία του ζύγιζε 150 λίβρες (γύρω στα 70 κιλά). Το όπλο του ήταν ένα τεράστιο σιδερένιο ρόπαλο (κεφαλοθραύστης) το οποίο δεν αποχωριζόταν ποτέ. Κατά πάσα πιθανότητα η νεοελληνική έκφραση «την έφαγε στο δοξαπατρί» προέρχεται από αυτόν.

Η ιστορία του και η ηρωική του αντίσταση απέναντι στους Φράγκους είχε συνεπάρει τον μεσαιωνικό ελληνισμό και ενέπνευσε νεώτερους ανθρώπους των τεχνών, όπως τον Φώτη Κόντογλου που δημιούργησε την τοιχογραφία «Ο Δοξαπατρής αγωνίζεται εις το Αράκλοβο» που βρίσκεται στο Δημαρχείο Αθηνών και τον Δημήτριο Βερναρδάκη που έγραψε το θεατρικό έργο «Μαρία Δοξαπατρή. Δράμα εις πράξεις πέντε». Η υπόθεση αναφέρεται στην ιστορία της Μαρίας Δοξαπατρή, κόρης του Δοξαπατρή Βουτσαρά που γκρεμίστηκε από το κάστρο για να μην πέσει στα χέρια των Φράγκων.

Πηγές