Ίχνη οχυρωμένου οικισμού στο ύψωμα πάνω από την Σπαρτιά Αχαΐας. Η οχύρωση ταυτίζεται με το μεσαιωνικό κάστρο του Γρεβενού.

Ιστορία

Το “κάστρο” βρίσκεται νοτιοανατολικά από το χωριό Αλεποχώρι και βόρεια από το χωριό Σπαρτιά το παλιό όνομα της οποίας ήταν Γρεβενό. Παρά την ονομασία, υπάρχουν κάποιες επιφυλάξεις αν πράγματι εδώ ήταν το Κάστρο Γρεβενού, για δύο λόγους: Πρώτον, επειδή οι ιστορικές πληροφορίες για το κάστρο Γρεβενού ταιριάζουν περισσότερο σε μια θέση πιο κοντά στην Πάτρα και, δεύτερον, επειδή στη Σπαρτιά δεν σώζεται σχεδόν τίποτα από την οχύρωση. Όμως σίγουρα στη συγκεκριμένη θέση υπάρχουν ερείπια μεσαιωνικού οικισμού που υπήρχε εκεί και επί Τουρκοκρατίας. Τελικά, παρά τις επιφυλάξεις, το Κάστρο Γρεβενού πιθανότατα ήταν εδώ.

Το Γρεβενό αναφέρεται στις ενετικές λίστες με τα καστέλια του Μοριά (Annali Veneti): σαν Graveno ή Guevano στη λίστα του 1463, Guevano στη λίστα του 1467 και ξανά Greveno στη λίστα του 1471. To 1467 επισημαίνεται ότι κατέχεται από τους Τούρκους ενώ το 1471 σημειώνεται ως ενετική κτήση (ίσως μόνο στα χαρτιά). Σε καμία από αυτές τις ενετικές λίστες δεν σημειώνεται ως κατεστραμμένο. Επίσης είναι αξιοσημείωτο ότι δεν υπάρχει στις φράγκικες λίστες του προηγούμενου αιώνα όπου υπάρχουν άλλα γειτονικά κάστρα όπως οι Πόρτες.

Δεν είναι γνωστό πότε δημιουργήθηκε ο οικισμός και το κάστρο στο Γρεβενό. Μπορεί να προϋπήρχε εκεί βυζαντινός οικισμός ή μπορεί να δημιουργήθηκε επί Φραγκοκρατίας, τον 13ο αιώνα. Η περιοχή επί Φραγκοκρατίας ανήκε στη βαρονία της Πάτρας, και αργότερα, μετά τα μέσα του 13ου αιώνα, όταν η βαρονία πουλήθηκε στον Πάπα, ανήκε στη Λατινική Αρχιεπισκοπή της Πάτρας (που είχε το status ημιανεξάρτητης ηγεμονίας). Είναι εξαιρετικά πιθανό ο οικισμός να πέρασε υπό Βυζαντινό έλεγχο πολύ νωρίς, από το τέλος του 13ου αιώνα μαζί με τα γειτονικά Καλάβρυτα. Αυτός ίσως είναι ο λόγος που δεν υπάρχουν αναφορές για το κάστρο από φράγκικες πηγές.

Το κάστρο Γρεβενού εμφανίζεται για πρώτη φορά στα ιστορικά δρώμενα χάρη σε εκκλησιαστικές πηγές το 1395. Τη χρονιά εκείνη ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Μάξιμος (1389-1396) κλήθηκε σε απολογία από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Αντώνιο μετά από καταγγελία του δεσπότη του Μυστρά Θεόδωρου Α’ Παλαιολόγου επειδή είχε παραδώσει το Κάστρο του Γρεβενού στον Σαρακινόπουλο, εχθρό του Δεσπότη. Δεν γνωρίζουμε πώς κατέληξε αυτή η υπόθεση, αλλά φαίνεται ότι ο Μάξιμος, ο οποίος είχε κατηγορηθεί και στο παρελθόν με αξιόποινες πράξεις, είχε έρθει σε συμφωνία με τον Λατίνο βάιλο του Πριγκηπάτου της Αχαΐας, τον Πέτρο του Σαν Σουπεράνο (Petro de San Superano) και είχε συλλάβει δι’ απάτης τον τοποτηρητή του Δεσποτάτου του Μυστρά Φραγκόπουλο και τον αντικατέστησε με τον πρωτοστράτορα Σαρακινόπουλο ο οποίος ήταν άνθρωπος των Ενετών. Η ιστορία αυτή πιστοποιεί ότι το κάστρο του Γρεβενού ήταν υπό Βυζαντινό έλεγχο πολύ πριν το1430, τη χρονιά που ολοκληρώθηκε η κατάρρευση του Πριγκιπάτου της Αχαϊας και επικράτησε σε όλον τον Μοριά το Δεσποτάτο του Μυστρά. Στην αφήγηση αυτού του περιστατικού, εκκλησιαστικά έγγραφα κάνουν λόγο για τον «Κουλά του Γρεβενού».

Το 1460 ενέσκηψαν οι Οθωμανοί. Το κάστρο του Γρεβενού ήταν από τα λίγα που αντιστάθηκαν και αμύνθηκαν με επιτυχία. Το πολιόρκησε ο περιβόητος Ζαγανός πασάς (ελληνικής καταγωγής και εκ των πρωταγωνιστών της Άλωσης) που μετά την αποτυχία του να καταλάβει το Γρεβενό, κατευθύνθηκε προς το Σανταμέρι, το οποίο κατέλαβε αμαχητί. Στο Σανταμέρι, ο Ζαγανός προέβη σε σφαγές και φρικαλεότητες και γι’ αυτό ο σουλτάνος Μωάμεθ ο Πορθητής τον αντικατέστησε αμέσως (όχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά επειδή οι σφαγές αποθάρρυναν μελλοντικές παραδόσεις). Ο αντικαταστάτης του, ο Χαμουζάς ο Ζηνοβίζης απελευθέρωσε τους επιζήσαντες του Σανταμερίου. Μετά από αυτή την εξέλιξη οι υπερασπιστές του Γρεβενού πείστηκαν να παραδοθούν, και το Γρεβενό κυριεύθηκε από τον Ισά Ισάκογλου Μπέη, γιο του πασά των Σκοπίων. Παρόλο που συνθηκολόγησαν, το ένα τρίτο των κατοίκων πουλήθηκαν σκλάβοι. Ο βυζαντινός ιστορικός Χαλκοκονδύλης εξιστορεί τα γεγονότα αυτής της μετά την άλωση δραματικής περιόδου και κάνει λόγο για «Γρεβενόν οχυράν πόλιν».

Η τελευταία ιστορική αναφορά για το Γρεβενό είναι το 1466. Είχε ήδη ξεσπάσει ο Α’ Ενετοτουρκικός πόλεμος και οι Ενετοί αιφνιδίασαν τους Τούρκους της Πάτρας και κατέλαβαν την πόλη. Επικεφαλής της απόβασης ήταν ο Μιχαήλ Ράλλης (επικεφαλής των Ελλήνων προσφύγων στην Ενετοκρατούμενη Ζάκυνθο) ο οποίος έφτασε μέχρι το Γρεβενό και το κατέλαβε. Οι Τούρκοι όμως αντέδρασαν γρήγορα, έστειλαν ενσιχύσεις και ανακατέλαβαν το Γρεβενό και την Πάτρα και «συλλαβόντες τον Ράλλην, τον ανεσκολόπισαν μαζί με τον μητροπ. Πατρών Νεόφυτον» (Τριανταφύλλου, 1959). Αυτό συνέβη την 10η Αυγούστου του 1467 ή ίσως του 1466.

Το χωριό αναφέρεται ξανά σε εκκλησιαστικά έγγραφα του 1697 και του 1713 (δηλ. κατά τη σύντομη περίοδο της Β’ Ενετοκρατίας).

Στην ενετική απογραφή του προβλεπτού Grimani του 1700, το Γρεβενό καταγράφεται ως Grevano με πληθυσμό 12 οικογένειες (47 κάτοικοι).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η οχύρωση βρίσκεται στην κορυφή του βράχου Τούρλα που είναι παραφυάδα του Ερυμάνθου σε υψόμετρο που κυμαίνεται μεταξύ 775 και 750 μέτρων. Η κορυφογραμμή εκτείνεται από νότο προς βορρά σε μήκος 150 μέτρων περίπου και μέγιστο πλάτους 20 μέτρων. Χωρίζεται σε 3-4 πλατώματα με ψηλότερο το νότιο πλάτωμα, στο οποίο σώζεται τείχος με συνδετικό υλικό ύψους 2 μέτρων και μήκους 3 μέτρων.

Ανατολικά της κορυφογραμμής απλώνεται απότομη πλαγιά που είναι γεμάτη λιθοσωρούς από ερείπια κτισμάτων και αποτελούσε πιθανότατα τον οικισμό του κάστρου. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων του χωριού (2019), μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν ορατά τα ερείπια από δύο εκκλησίες.

Γενικά τα υπολείμματα είναι πολύ λιγότερα από ό,τι θα περιμέναμε από ένα άλλοτε ισχυρό κάστρο. Προφανώς το κάστρο έχει καταστραφεί και αυτό μπορεί να οφείλεται σε λιθολόγηση για την κατασκευή των οικιών του χωριού (τα κάστρα που είναι κοντά σε σύγχρονους οικισμούς πάντα έχουν αυτό το πρόβλημα). Το πιο πιθανό όμως είναι το κάστρο να καταστράφηκε μετά την κατάληψή του από τους Τούρκους λόγω της ισχυρής αντίστασης που προέβαλε.

Στο μεταξύ, η καταστροφή φαίνεται να συνεχίζεται γιατί ο ερευνητής Σφηκόπουλος που ήταν εδώ τη δεκαετία του 1960 είχε δει πολύ περισσότερα (συμπεριλαμβανομένων των ερειπίων 10 εκκλησιών).

Πηγές