Πυργοκατοικία από την περίοδο της Τουρκοκρατίας στα περίχωρα της Πάτρας.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Ο πύργος βρίσκεται σε ένα ύψωμα στους πρόποδες του Παναχαϊκού όρους. Είναι βορειοανατολικά από το χωριό Ρωμανός. Πολύ κοντά βρίσκεται και ο εγκαταλελειμμένος οικισμός Ζάστοβα.
Το σημείο έχει καλή –αλλά μακρινή– θέα προς τον Πατραϊκό κόλπο και μέρος του Κορινθιακού, αλλά δεν έχει την Πάτρα «στο πιάτο» όπως δείχνει μια ωραία αλλά εντελώς φωτοσοπαρισμένη φωτογραφία του πύργου που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο.

Το Όνομα του Κάστρου

Ο πύργος είναι περισσότερο γνωστός ως Πύργος του Ρούφου. Ονομάζεται και Πύργος Ρηγόπουλου από το όνομα του σημερινού (;) ιδιοκτήτη. Σπανιότερα αναφέρεται και σαν πύργος της Ζάστοβας από το όνομα του γειτονικού εγκαταλελειμμένου οικισμού παρόλο που ο οικισμός ήταν ερημωμένος από την εποχή του Καποδίστρια.

Στις ιστορικές αφηγήσεις του αγώνα του ‘21 αναφέρεται ως Ληνός του Χουσεΐναγα.
Τέλος, κάποιοι τον ταυτίζουν με τον Ληνό του Σαΐταγα όπου έγινε μια σημαντική μάχη το 1822. Αυτή η ταύτιση όμως είναι εσφαλμένη.

Ιστορία

Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του πύργου δεν είναι γνωστή. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι για πολύ καιρό, μέχρι το 1960, ανήκε στην οικογένεια των Ρούφων που ήταν από τις επιφανείς οικογένειες της Πάτρας. Οι Ρούφοι είχαν εγκατασταθεί στην Πάτρα το 1699.

Οι Ρούφοι όμως δεν πρέπει να ήταν οι πρώτοι ιδιοκτήτες του πύργου. Ο πύργος πιθανότατα κτίστηκε επί Τουρκοκρατίας, τον 17ο ή τον 18ο αιώνα, από κάποιον Τούρκο κτηματία. Ταυτίζεται με τον Ληνό του Χουσεΐναγά, όπου στις 6 και 7 Αυγούστου 1821 έγινε μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων κατά την οποία οι επαναστατημένοι Έλληνες είχαν οχυρωθεί στον περί ού ο λόγος πύργο ενώ οι Τούρκοι τους επιτέθηκαν για να τους διώξουν από εκεί έχοντας σαν ορμητήριό τους τη Μονή Γηροκομείου.

«Ληνός» σημαίνει πατητήρι. Όμως το ίδιο όνομα χρησιμοποιήθηκε στη νότια Ελλάδα και για λιθόκτιστα κτίρια με αμυντικό χαρακτήρα σε αγροικίες. Τα κτίσματα αυτά ήταν ενίοτε αρκετά ψηλά, ώστε να δικαιολογούν την ονομασία «πύργοι». Σε αυτά φυλάσσονταν, τον καιρό της συγκομιδής, η σοδειά. (Ενδεχομένως να ονομάστηκαν ληνοί επειδή αρχικά στέγαζαν- ίσως- πατητήρια και στη συνέχεια εξελίχτηκαν σε πύργους αγροικιών).

Ο πύργος του Ρούφου ήταν λοιπόν μια τέτοια κατασκευή, και φαίνεται ότι προεπαναστατικά ανήκε σε κάποιον Χουσεΐν Αγά. Με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους και την αναγκαστική πώληση της γης των Τούρκων τσιφλικάδων σε Έλληνες ιδιοκτήτες, η συγκεκριμένη περιοχή και ο πύργος πέρασε στην οικογένεια των Ρούφων.

Σημειωτέον ότι έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο εν λόγω πύργος ίσως είναι ο Ληνός του Σαΐταγα που αναφέρεται στα γεγονότα μιας άλλης μάχης κοντά στο Γηροκομείο, τον Φεβρουάριο του 1822. Αυτό όμως είναι λάθος, επειδή ο Ληνός του Σαΐταγα αφενός φαίνεται ότι ήταν πιο κοντά στη Μονή Γηροκομείου και αφετέρου η κατασκευή του ήταν διαφορετική, σύμφωνα με την περιγραφή του Κολοκοτρώνη. («είχεν εις την μέσην ένα καϋμένον πύργον όπου έβαλαν επάνω οί στρατιώται ξύλα καί έπολέμαγαν, γύρω δέ τού ληνού ήτο μάνδρα»)

Ο τελευταίος της οικογενείας των Ρούφων που υπήρξε ιδιοκτήτης του πύργου ήταν ο Βασίλειος Ρούφος (1880-1960), πιο γνωστός ως Λαλάκης Ρούφος ο οποίος υπήρξε για πολλά χρόνια Δήμαρχος Πατρέων. Ο Λαλάκης πέθανε το 1960 και κληροδότησε τα κτήματά του στον Ρωμανό, συμπεριλαμβανομένου του πύργου, στους κατοίκους του χωριού. Κάποια στιγμή αργότερα ιδιοκτήτης του πύργου έγινε ο ιατρός Ρηγόπουλος.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πρόκειται για διώροφο κτίσμα ορθογώνιας κάτοψης με δύο κυκλικούς τριώροφους πύργους στις νοτιοανατολικές και νοτιοδυτικές γωνίες του. Ο νοτιοδυτικός πύργος διατηρείται έως το ύψος του δαπέδου του τρίτου ορόφου, ενώ ο νοτιοανατολικός διασώζει και τα τρία επίπεδα.

Το κτίσμα έχει καλή κατασκευή και επιμελημένη τοιχοποιία από μεσαίου μεγέθους λίθους, πλίνθους και λαξευμένους γωνιόλιθους, με εμφανείς οπές ικριωμάτων.

Μεγάλα παράθυρα με πεπλατυσμένο τοξωτό ανώφλι από οπτοπλίνθους ανοίγονται σε όλες τις πλευρές του ορόφου. Στο ισόγειο διακρίνονται ανοίγματα σε μορφή πολεμίστρας. Τα επίπεδα των πύργων διακρίνει εξωτερικά διπλή πλίνθινη ταινία.Το στοιχείο αυτό δεν υπάρχει σε άλλους πύργους αυτού του τύπου και αυτής της περιόδου.

Γενικά πρόκειται για ασυνήθιστα καλή κατασκευή για την εποχή που υποθέτουμε ότι κατασκευάστηκε (17ος ή, πιο πιθανά, 18ος αιώνας).

Σημειωτέον ότι οι τοπικές ιστοσελίδες που αναφέρονται στον πύργο τον χαρακτηρίζουν ημιτελή. Αυτό δεν αποκλείεται, αλλά είναι πιο πιθανό ο πύργος να είναι απλά ερειπωμένος και παραμελημένος σαν αποτέλεσμα της εγκατάλειψής του για πάρα πολύ καιρό.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Περιγραφές της μάχης του στον πύργο του Χουσειν Αγά στις 6-7 Αυγούστου 1821:

Σύμφωνα με τον Νικόλαο Σπηλιάδη:

Μετά ταύτα οι Έλληνες εστρατοπέδευσαν εις το χωρίον Ρωμανού και τον ληνόν του Χουσεΐναγα, οι δε Τούρκοι εξήλθον την 6 Αυγούστου εις το Γηροκομείον, όπου κατασκηνωθέντες ήρχισαν να τους καταπολεμώσιν επί σκοπώ να τους διώξωσι εκείθεν. Η μάχη διέρκεσε τρία ημερονύχτια, εφώρμησαν πολλάκις οι εχθροί και εφονεύθησαν πολλοί. Τέλος απελπισθέντες, απεσύρθησαν εις το φρούριον…

Σύμφωνα με τον Επαμεινώνδα Μεταξά:

Εν τούτοις κατά τας αρχάς Αυγούστου ο Θεόδωρος Γρίβας εκ της Στερεάς Ελλάδος μεταβάς εις Πάτρας προς βοήθειαν των εκεί στρατευμάτων και συνεννοηθείς μετά του Παναγ. Καρατζά αρχηγού των Πατραίων, απεφάσισαν εν αγνοία των λοιπών αρχηγών να επιτεθώσι δια νυκτός κατά των εν Γηροκομείω Τούρκων, αλλ’ αποκρουσθέντες υπό των πολεμίων υπεχώρησαν, όπως δε παρακωλήσωσι την ορμήν αυτών, υπεχρεώθησαν να κλεισθώσι μετά των υπ’ αυτούς μαχητών εις του Χουσεΐναγα το λινόν. Πανταχόθεν έδραμον τότε οι αρχηγοί μετά των ετέρων ελληνικών σωμάτων προς βοήθειαν των πολιορκουμένων, εν οις και ο Κωνσταντίνος Μεταξάς μετά των Κεφαλλήνων, συγκροτηθείσης δε γενικής μάχης κατά την πρωΐαν πέριξ του Γηροκομείου, οι εις το λινόν του Χουσεήναγα κεκλεισμένοι υπό τον Γρίβαν και Καρατσάν ηλευθερώθησαν, οι δε Τούρκοι περιωρίσθησαν εντός του καταληφθέντος Γηροκομείου και το επικουρικόν σώμα αυτών απεσύρθη εις Πάτρας…

Πηγές