Ελάχιστα ερείπια κάστρου και βυζαντινής πόλης σε χαρακτηριστικό ύψωμα με το όνομα «Γιλάν Καλέ» (=Φιδόκαστρο), 2 χιλιόμετρα βόρεια-βορειοδυτικά από το χωριό Μύρκινος και 4 χιλιόμετρα δυτικά του Δραβήσκου στον νομό Σερρών, δίπλα από τον ποταμό Αγγίτη.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο σήμερα βρίσκεται εν μέσω πεδιάδας σε παραποτάμιο χαμηλό έδαφος και σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 10 έως 20 μέτρα. Το ύψωμα αποτελεί καλλιεργήσιμη έκταση. Σε απόσταση 80-100 μέτρων ανατολικά του κάστρου διέρχεται ο ποταμός Αγγίτης. Μετά από 2,5 χιλιόμετρα τα νερά του Αγγίτη χύνονται στον Στρυμόνα. Ο χώρος αποτελείται από ένα υπερυψωμένο τραπεζοειδές ύψωμα που στην νότια μεριά του καταλήγει σε ένα ψηλότερο απότομο γήλοφο (ύψος κορυφής: 20 μέτρα).
Η μορφολογία του εδάφους όμως παλιότερα ήταν πολύ διαφορετική. Αυτό διότι στο κάτω τμήμα της κοιλάδας του Στρυμόνα υπήρχε η λίμνη του Αχινού, η οποία αποξηράνθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 και τη θέση της πήρε, αρκετά βορειότερα, η τεχνητή λίμνη Κερκίνη.
Συνεπώς, το έδαφος γύρω από την οχυρωμένη πόλη της Καισαρούπολης παλιά ήταν διαφορετικό. Ο λόφος, ανάλογα με την εποχή περιβαλλόταν από τα νερά της λίμνης ή από ελώδες έδαφος που τον καθιστούσαν απρόσιτο.
Πράγματι, σε Αυστριακό χάρτη του 19ου αιώνα απεικονίζεται ο εν λόγω λόφος με ονομασία “Yilan Kalesi” με το έδαφος τριγύρω να είναι έλος, ενώ τα νερά του Αγγίτη διερχόταν από την άλλη μεριά στα δυτικά του. Ομοίως, σε χάρτη του 1927 που η λίμνη αναφέρεται ως λίμνη Ταχινού (του Αχινού - Ταχινού).

Η περιοχή σε παλιότερο χάρτη όπου φαίνεται η αποξηρανθείσα λίμνη.

Ιστορία

Τα ερείπια έχουν ταυτιστεί με τη μεσοβυζαντινή πόλη Καισαρούπολη που υπήρξε έδρα Επισκοπής.
Η ταύτιση αυτή βασίζεται στις τοπογραφικές πληροφορίες των πηγών αλλά και στα αρχαιολογικά ευρήματα
Την ταύτιση πρώτος πρότεινε ο Στίλπων Κυριακίδης (Βυζαντιναί Μελέται, σελ. 531) και βασίζεται κυρίως σε έγγραφο του 1318 του απογραφέα Μιχαήλ Νεοκαισαρίτη στο οποίο καθορίζονται τα όρια του χωριού Σδραβίκιου (σημ. Δραβήσκου) και διαπιστώνεται η γειτνίαση της Καισαρούπολης με την Δοξόμπους (σημ.Μύρκινος) και το Σδραβίκι (Δραβήσκος). Ο Αγγίτης ποταμός αναφέρεται στο έγγραφο ως «Πάνακας».
Ένα άλλο στοιχείο είναι μολυβδόβουλο του 11ου/12ου αι. που βρέθηκε στο χώρο με την εγχάραξη:
[Α]γαπί[ω] [επ]ισκώπω Κεσαροπώλε(ως).

Η πόλη ιδρύθηκε από τον Αλέξιο Μουσελέ που ήταν Βυζαντινός στρατηγός αρμενικής καταγωγής (της επιφανούς οικογενείας Μουσελέ ή Μωσηλέ ή Μουσουλέμ) και o οποίος για ένα διάστημα είχε επιλεχθεί από τον αυτοκράτορα Θεόφιλο (829-842), του οποίου ήταν γαμπρός, ως διάδοχος του. Το καλοκαίρι του έτους 836, ο Αλέξιος που πρόσφατα είχε λάβει τον τίτλο του Καίσαρα από τον Θεόφιλο, ξεκίνησε με στρατό στην Θράκη για να αντιμετωπίσει τους Βουλγάρους. Ο πραγματικός στόχος του Μουσελέ φαίνεται ότι δεν ήταν να πολεμήσει τους Βουλγάρους (με τους οποίους τότε δεν υπήρχαν διαφορές–πέρα από τον επαναπατρισμό των Ανδριανουπολιτών) αλλά να χρησιμοποιήσει τον πόλεμο αυτό ως πρόσχημα για να καταλάβει την ακτή μεταξύ Νέστου και Στρυμόνα, την οποία κατείχαν Σλάβοι με βάση συνθήκη του 816. (Οι Σλάβοι είχαν δημιουργήσει εκείνη την εποχή πολυάριθμες ημιαυτόνομες Σκλαβηνίες στη Μακεδονια).
Ο νέος Καίσαρας χωρίς μεγάλη δυσκολία κατέκτησε την παράκτια λωρίδα, εξασφαλίζοντας την χερσαία επικοινωνία μεταξύ Θεσσαλονίκης–Θράκης και ίδρυσε μια πόλη που της έδωσε το όνομα του τίτλου που κατείχε, δηλαδή Καισαρούπολη (Treadgold, σελ 292).

Οι αναφορές που έχουμε από τις πηγές για την Καισαρούπολη εμφανίζονται με ορθογραφικές παραλλαγές: Καισαρόπολις (879-80, 1378), Κεσαρόπωλις (11ος-12ος αι.), Κεσαρόπολις (1320), Καισσαρόπολις (1321), Κεσσαρούπολις (1321-1333).

Η πρώτη αναφορά για την Καισαρούπολη γίνεται στη Μεσοβυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα στην Notitia Episcopatum 3 και 10 ως έδρα επισκόπου στα χρόνια του Λέοντα ΣΤ' το 879/80, όταν υπαγόταν στην μητρόπολη Φιλίππων, μαζί με τη Χριστούπολη, τους Σμολενούς και την Αλεκτρυόπολη.
Σε ανευρεθέν μολυβδόβουλο του 11/12ου αι. αναγράφεται το όνομα του επισκόπου Αγαπίου. Γνωρίζουμε και μερικά άλλα ονόματα επισκόπων Καισαρουπόλεως: Μελέτιος (1320-29), Θεολίπτος (1333), Ιερόθεος (1357-58) και ο Γαβριήλ (1378).
Αργότερα, τον 14ο αι., η επισκοπή πέρασε στη δικαιοδοσία του Μητροπολίτη Ζιχνών.
Ο οικισμός κατά το τελευταίο τέταρτο του 11ου αι. ανήκε στο βάνδο της Ζαβάλτας και αποτελούσε κτήμα της Μονής Θεοτόκου Πετριτζονιτίσσας.
Την οχυρή και ασφαλή αυτή πόλη επέλεξε το 1095 ο Αλέξιος Α' Κομνηνός ως τόπο εξορίας και φυλάκισης των στρατιωτικών που είχαν συνωμοτήσει εναντίον του. Έτσι, εδώ παρέμειναν έγκλειστοι και εξόριστοι οι πρωταίτιοι Νικηφόρος Διογένης (γιος του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ’) και Κατακαλών, οι οποίοι μαζί με τον Μιχαήλ Ταρωνίτη και άλλους συνωμότησαν εναντίον του αυτοκράτορα. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή (Αλεξιάς, βιβλίο 9): «τόν μέν Διογένην καί Κεκαυμένον τον Κατακαλών τους πρωταίτιους ἐς Καισαρόπολιν ἐξέπεμψεν, ἐφ' ὧ ἐμφρούρους καὶ δεσμὼτας εἶναι μόνο». (Πάντως η αναφορά της Κομνηνής στον Κατακαλών Κεκαυμένο, που απεβίωσε περί το 1080, είναι λάθος και μάλλον αναφέρεται σε άλλο μέλος της οικογένειας Κατακαλών, όχι τον γνωστό στρατηγό Κεκαυμένο.)
Με εκδοτήριο γράμμα (Φεβρουάριος, 1320) το οποίο συντάχθηκε κατ' ενώπιον του πανιερρωτάτου επισκόπου Κεσαροπόλεως, ο Βασίλειος Μοδηνός χαρίζει στη Μονή Χελανδαρίου τη μισή του περιουσία. Χρυσόβουλο του Σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Δούσαν τον Απρίλιο του 1348, κάνει λόγο για ιδιοκτησία γης της Μονής Βατοπεδίου, την οποίαν είχε αφιερώσει ο μέγας εταιρειάρχης Ιωάννης Μαργαρίτης και όσον είχεν, εις την Καισαρούπολιν.
Σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1454/55 καταγράφεται ως "Kesseroboli" με 79 περίπου κατοίκους. Σε μετέπειτα έγγραφα δεν έχει ανευρεθεί άλλη αναφορά για την Καιραρούπολη.
Άρα η Καισαρούπολη εγκαταλείφθηκε σε άγνωστη χρονική στιγμή κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Ο λόφος με την αξιοσημείωτη επίχωσή του, κίνησε το ενδιαφέρον παλαιότερων ερευνητών. Ο Μερτζίδης (1897) αναφέρει ότι υπάρχει αρχαίος γήλοφος ή τύμβος στην αριστερά όχθη του Στρυμόνος, όπου εκεί βρίσκεται ο πύργος των όφεων «Γιλάν Κουλεσί». Ο Άγγλος αρχαιολόγος F.B. Welch (Macedonia V, Ancient Sites the Strymon Valley, 1919), 20 χρόνια αργότερα, αναφέρει ότι υπάρχει ένα τεράστιο ύψωμα με ονομασία Yillan Kalessi. Ο Στ. Κυριακίδης που επισκέφθηκε τον χώρο το 1934 αντίκρισε τα καταφανή αρχιτεκτονικά λείψανα του περιτειχισμένου αυτού οικισμού, διακοσμημένα κυρίως με εγχάρακτους και ανάγλυφους ρόδακες που είναι μάρτυρες της ύπαρξης αξιόλογου βυζαντινού ναού. Δεν αποκλείεται να ήταν κάποιος από τους τρεις ναούς που αναφέρονται από τις πηγές: («υπό την ενορίαν της επισκοπής ευρισκομένους, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Φωτεινής»), οι οποίοι ανήκαν στην Μονή Καρακάλλου του Αγίου Όρους πριν το έτος 1320.

Ο λόφος έχει κατοικηθεί από την προϊστορική περίοδο (Νεότερη Νεολιθική και Πρώιμη Εποχή Χαλκού), καθώς και κατά την Κλασική και Ρωμαϊκή περίοδο. Στο κάστρο βρέθηκε επιφανειακή εμφυαλωμένη κεραμική (δηλ. με υαλώδες επίχρισμα) υστεροβυζαντινών χρόνων. Ο χώρος είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος από την Αρχαιολογική Υπηρεσία ως προϊστορικός οικισμός.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο περιβαλλόταν παλαιότερα από τείχος. Η περίμετρος του είναι εμφανής παρατηρώντας το ανάγλυφο του εδάφους και υπολογίζεται περίπου στα 700 μέτρα. Το μόνο που σώζεται σήμερα είναι ένα μικρό τμήμα τείχους στο μέσο της ανατολικής πλευράς, με μήκος 6 μέτρα, πάχος 1,70 και ύψος 2 μέτρα. (φωτ.2,3,4)

Η δόμηση του τείχους αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα και κεραμικά.
Ο λόγος που σώζεται μόνο αυτό το κομμάτι του τείχους είναι ότι το τείχος αλλά και τα οικοδομήματα μέσα σε αυτό καταστράφηκαν από την τεχνική εταιρία που εκτελούσε τα αποξηραντικά έργα της λίμνης, τη δεκαετία του 1930, προς αναζήτηση λίθων, οι οποίοι είναι σπάνιοι στην περιοχή. Μάλιστα, αρκετά μαρμάρινα μέλη που προέρχονταν από βυζαντινό ναό, μεταφέρθηκαν στον περίβολο της εκκλησίας του ενοριακού ναού του Δραβήσκου (Στ.Κυριακίδη, Μελέται, σελ. 531, σημ.1 ).

Στο νότια τμήμα του υψώματος ορθώνεται απότομος γήλοφος κατά 10-15 μέτρα ψηλότερος από το υπόλοιπο ύψωμα (φωτ.7). Ο γήλοφος σχηματίζει μακρόστενο πλάτωμα στην κορυφή του (60✖8μ.). Τα κάθετα κροκαλοπαγή πετρώματα που υπάρχουν στην δυτική και νότια κορυφογραμμή, δίνουν την εντύπωση οχύρωσης. Από τον επιβλητικό γήλοφο, η ορατότητα στην γύρω περιοχή είναι 360 μοίρες. Στην κορυφή του γήλοφου, αλλά και γενικότερα σε όλον τον χώρο παρατηρούνται άφθονα διάσπαρτα κεραμικά.

Πηγές