Ελάχιστα ερείπια αρχαίας πόλης (που έχει ταυτιστεί με την αρχαία Γάζωρο) που υπήρχε τουλάχιστον μέχρι την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο στο λόφο του Αγίου Αθανασίου βορειοανατολικά από το χωριό Γάζωρος του νομού Σερρών.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η αρχαία Γάζωρος βρίσκεται στον επιμήκη λόφο του Αγίου Αθανασίου. Στην κορυφή του λόφου υπάρχει το ομώνυμο εκκλησάκι που σύμφωνα με την προφορική παράδοση χτίστηκε στην θέση παλαιότερου ναού. Στον λόφο έχει γίνει τα προηγούμενα χρόνια δενδροφύτευση πεύκων. Τις δυτικές και ανατολικές υπώρειες του λόφου τις διαρρέουν βαθιές ρεματιές. Η νότια πλευρά είναι αρκετά επικλινής και κατά μήκος αυτής της πλευράς απλωνόταν η αρχαία πόλη.
Η βόρεια πλευρά διαχωρίζεται με ένα στενό αυχένα βάθους 10 περίπου μέτρων με τον διπλανό ισοϋψή μακρόστενο λόφο. Σε αυτόν τον βόρειο λόφο υπάρχουν ταφές άγνωστης περιόδου.

Ιστορία

Η αρχαία πόλη που υπήρχε στον λόφο έχει ταυτιστεί με τη Γάζωρο που αναφέρουν ο γεωγράφος Πτολεμαίος (που έγραψε το «Γεωγραφική Υφήγησις» τον 2ο αι. μ.Χ.) και ο συγγραφέας Στέφανος Βυζάντιος (ο οποίος έγραψε ένα πολύτομο γεωγραφικό λεξικό, τα «Εθνικά» τον 6ο μ.Χ. αιώνα). Η ταύτιση θεωρείται σίγουρη και βασίζεται σε δύο επιγραφές που βρέθηκαν στον λόφο.

Ο μεν Πτολεμαίος μνημονεύει την πόλη κατά την απαρίθμηση των οδομαντικών και ηδωνικών πόλεων (η Οδομαντική και η Ηδωνική ήταν επαρχίες της Θράκης –η Οδομαντική με πρωτεύουσα τις Σέρρες) ενώ ο Στέφανος Βυζάντιος την αναφέρει ως πόλη της Μακεδονίας χωρίς καμία περαιτέρω τοπογραφική πληροφορία.
Ο Πτολεμαίος την αναφέρει ως «Γάσωρος». Ο Στέφανος Βυζάντιος γράφει: «ΓΑΖΩΡΟΣ, πόλις Μακεδονίας. το εθνικὸν γαζώριος· η δε Άρτεμις αυτόθι γαζωρία τιμάται». Από εδώ αντλούμε την πληροφορία ότι η πόλη ήταν η έδρα της λατρείας της Γαζωρίας Αρτέμιδος, που φαίνεται πως είχε ευρύτερη διάδοση καθώς αναφέρεται και σε επιγραφές από τη Σκύδρα και την Πέλλα.

Παλαιότερα, για τη θέση της αρχαίας Γαζώρου είχαν προταθεί πολλά διαφορετικά μέρη από τους ερευνητές. Το 1958 όμως, μια επιγραφική ανακάλυψη στην κορυφή του λόφου του Αγίου Αθανασίου, περιείχε αναφορά στην πόλη Γάζωρο. Πρόκειται για ψήφισμα του 158-9 μ.Χ. (φωτ.11 – αρχαιολογικό μουσείο Σερρών).
Άλλη μια επιγραφή ελληνιστικών χρόνων που βρέθηκε το 1964 στους πρόποδες του λόφου, επιβεβαίωσε την ταύτιση του χώρου με την Αρχαία Γάζωρο. Πρόκειται για μαρμάρινη στήλη τιμητικού ψηφίσματος Ελληνιστικών χρόνων στην Γάζωρο. Σύμφωνα με το ψήφισμα, η πόλη της Γαζώρου (...έδοξεν Γαζ[ωρίοις]..) και οι γύρω κώμες, με τις οποίες φαίνεται ότι αποτελούσαν ένα είδος Κοινού, τιμούν τον Ασία (το όνομα δεν σώζεται καλά) με στέφανο για τις ευεργεσίες του στην πόλη, επειδή διέθεσε στους πολίτες σε εποχή σιτοδείας σιτάρι και κριθάρι σε χαμηλές τιμές.

Αυτές οι επιγραφές δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την οργάνωση της Γαζώρου την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Η πόλη είχε σημαντική άνθηση τα Ρωμαϊκά χρόνια και φαίνεται ότι αποτελούσε μέλος Κοινού. Πιθανόν πρόκειται για το «Κοινό των Πενταπολειτών» (πέντε πόλεων) σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στους Φιλίππους και η οποία μεταξύ άλλων αναφέρει: «...οι Πενταπολείται, [...] οι, Αδριανοπολείται, Βε(ρ)γάοι, Σκιμβερτίοι, Γαζώριοι...». Από αυτές τις πόλεις γνωστές είναι η Γάζωρος και η Βέργη, οι άλλες δύο είναι άγνωστες, ενώ είναι σβησμένη μία που εικάζεται ότι ήταν η Σίρρα ( Σέρρες).

Σήμερα, πάντως τα λίγα υπολείμματα τείχους παραπέμπουν σε Βυζαντινή περίοδο, παρά σε Ρωμαϊκή ή Ελληνιστική. Ο μόνος που κάνει αναφορά για θεμέλια φρουρίου βυζαντινής εποχής στη Γάζωρο είναι ο Παπακυριακού (2013). Με βάση αυτό το σενάριο υποθέτουμε ότι η πόλη μετά τη Ρωμαϊκή περίοδο περιορίστηκε στο πλάτωμα της ακρόπολης του λόφου και συνέχισε να κατοικείται και την Πρωτοβυζαντινή περίοδο (4ος-7ος αι.) και ίσως εγκαταλείφθηκε με τις καταστροφικές επιδρομές που έγιναν την περίοδο μεταξύ 5ου και 7ου αι. μ.Χ από Γότθους, Ούνους, Σλάβους και άλλους.

Πολύ αργότερα, κατά την Υστεροβυζαντινή Περίοδο, στο χρονικό διάστημα 1338-1353 έχουμε αναφορές για το χωριό Πορηνά ή Πορινά ευρισκόμενο στην περιοχή του σημερινού χωριού του Γαζώρου (πρώην ονομασία: Πόρνα). Από αυτό το όνομα (Πορηνά) το σημερινό χωριό του Γαζώρου έλαβε την περίοδο της Τουρκοκρατίας την κακόηχη ονομασία Πόρνα που αποτελεί παραφθορά της λέξης Πορηνά. Η ονομασία Πορηνά πιθανόν προέρχεται από την λέξη πόρος και σημαίνει πέρασμα. Το έτος 1926 το χωριό Πόρνα μετονομάστηκε –ορθά– σε Γάζωρο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Αυτό που σώζεται σήμερα από τον αρχαιολογικό χώρο είναι ελάχιστα ερείπια τείχους και κτισμάτων κατά μήκος του λόφου, η κατασκευή των οποίων είναι από αργολιθοδομή με ασβεστοκονίαμα ανάμεσα στους λίθους και λιγοστά θραύσματα κεραμικών. Η χρήση ασβεστοκονιάματος στο τείχος οδηγεί στην υπόθεση ότι τα τείχη χρονικά δημιουργήθηκαν τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. ή λίγο αργότερα.
Η περίμετρος του λόφου είναι περίπου 450-500 μέτρα.

Το τείχος σώζεται αποσπασματικά σε λίγα μόνο σημεία. Η πευκοφύτευση που έγινε στον λόφο φαίνεται ότι αλλοίωσε αρκετά τον αρχαιολογικό χώρο. Το καλύτερο τμήμα σώζεται στη βορειοδυτική μεριά του λόφου και πρόκειται για τείχος με μήκος γύρω στα 8μ., ύψος που φθάνει μέχρι τα 3μ. και πάχος 1,10μ. (φωτ.3,4).
Σε αυτό το τείχος σώζεται ένα τμήμα δεύτερου τείχους κολλητά με το αρχικό, το οποίο οπτικά φαίνεται μεταγενέστερο.

Στο μέσο της ανατολικής πλαγιάς σώζεται τμήμα τείχους με μήκος 12 μέτρα και ύψος 2-2,5μ. (φωτ.5,6). Στην ίδια πλαγιά παρατηρούνται διάσπαρτα διάφορα άλλα ερείπια (φωτ.7).

Δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου φαίνεται ότι έχει πραγματοποιηθεί αρχαιολογική ανασκαφή από την οποία αποκαλύφθηκαν θεμέλια τετράπλευρων κτισμάτων (φωτ.9,10).

Πηγές