H Χρυσόπολις ή Χρυσούπολις ήταν βυζαντινή πόλη που αναπτύχθηκε μετά τον 10ο αιώνα στις εκβολές του Στρυμόνα και εξελίχθηκε σε σημαντικό λιμάνι.

Βρίσκεται πολύ κοντά στην Αμφίπολη σε μια λιμνοθάλασσα με φλαμίνγκο και άλλα υδρόβια πτηνά και δεν πρέπει να συγχέεται με τη σύγχρονη πόλη της Χρυσούπολης ανατολικά της Καβάλας.

Ως γνήσια Βυζαντινή πόλη, η Χρυσόπολις είχε την οχύρωσή της, ελάχιστα μέρη από την οποία διασώζονται μέχρι σήμερα.

Ιστορία

Από τον 7ο αιώνα και μετά, η παλαιοχριστιανική Αμφίπολη (λίγο πιο έξω από την αρχαία Αμφίπολη) άρχισε να παρακμάζει και μια νέα πόλη στην περιοχή την διαδέχτηκε χωρίς αρχαιότερο παρελθόν και πιο κοντά στη θάλασσα: η βυζαντινή Χρυσόπολις.

Η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά στα τέλη του 10ου αι. σε έγγραφα που έχουν σχέση με την κτηματική περιουσία των μονών του Αγίου Όρους. Ο Άραβας περιηγητής Ιντρίζι την περιγράφει σαν παραθαλάσσια πόλη ανάμεσα στη Ρεντίνα και τη Χριστούπολι (σημ. Καβάλα).

Αναφέρεται επίσης μαζί με το Περιθεώριον στο χρυσόβουλλο του 1082, με το οποίο ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός παραχώρησε διάφορα λιμάνια της βυζαντινής επικράτειας στους Βενετούς, πράγμα που υποδηλώνει ότι ήταν ένα εμπορικά δραστήριο λιμάνι. Πιθανό όμως αυτή η εξέλιξη να ήταν και η αφορμή που το μικρό αυτό επίνειο της Αμφίπολης αναδείχτηκε σε σπουδαίο λιμάνι, αλλά και σε σημαντικό χερσαίο κόμβο καθώς στο σημείο αυτό υπήρχε η κύρια διάβαση του Στρυμόνα στο δρόμο προς την Κωνσταντινούπολη.

Το κάστρο στη σημερινή του μορφή είναι, ως επί το πλείστον, κατασκευή του πρώτου μισού του 14ου αιώνα. Αποδίδεται στον Ανδρόνικο  Γ’ Παλαιολόγο (1328-1341) ο οποίος κατά τη διάρκεια του πρώτου Βυζαντινού εμφυλίου 1321-1328 (εναντίον του παππού του Ανδρονίκου Β’ του Γέροντος) θέλησε να ενισχύσει την άμυνα των περιοχών που είχε στην κατοχή του.

Στον αρχικό περίβολο με την ακρόπολη, προστέθηκε τότε ένας άλλος που μεγάλωσε κατά πολύ την αρχική έκταση της πόλης.

Το 1357 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος την παραχώρησε στους αδελφούς Αλέξιο και Ιωάννη, οι οποίοι την είχαν ανακαταλάβει από τους Σέρβους και οι οποίοι είχαν γίνει οι αφέντες μιας μεγάλης περιοχής στην κεντρική Μακεδονία.

Η πόλη συνέχισε να ακμάζει και μετά την οθωμανική κατάκτηση (περί το 1380) και φαίνεται ότι διατήρησε τη σημασία της ως εμπορικό κέντρο και οδικός σταθμός στην οδό Θεσσαλονίκη-Κωνσταντινούπολη. Στα 1553 η πόλη αναφέρεται ξανά ονομαστικά, αλλά παρουσιάζεται ως εγκαταλελειμμένη.

Κατά τα τέλη του 18ου με αρχές 19ου αι. παρατηρείται νέα άνθηση των οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, ως τόπου συγκέντρωσης των φόρων του σουλτάνου. Από τις περιγραφές των περιηγητών της εποχής αυτής προκύπτει η ύπαρξη ενός μικρού λιμανιού με την επωνυμία «Τσαγεζί» και μάλλον πρόκειται για τη Χρυσόπολη (τσαγεζί είναι η τουρκική ονομασία για τις εκβολές ποταμού, όπως μας πληροφόρησε ο κ. Αλέκος Κοντούλης).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Από τον οχυρωματικό περίβολο που ορίζει την πόλη διατηρούνται λιγοστά τμήματα, τα οποία όμως ανήκουν σε όλες τις πλευρές και επιτρέπουν την ιχνηλάτηση του περιγράμματός του.
Η βόρεια πλευρά εκτείνεται κατά μήκος της λιμνοθάλασσας, ακολουθώντας σε τεθλασμένη γραμμή την ακτογραμμή, ενώ οι υπόλοιπες τρεις σχηματίζουν ένα ορθογώνιο.
Μια πύλη ανάμεσα σε δυο προεξοχές του τείχους ανοίγεται στη δυτική πλευρά (φωτ. 2,3,4,5) και οδηγούσε μάλλον στην διάβαση του ποταμού. Μια δεύτερη, ανάμεσα σε δυο ισχυρούς πύργους, υπάρχει στην ανατολική πλευρά, όπου σώζεται ένα τμήμα του τείχους με πύργους (φωτ. 11,12,13). Ίσως εδώ ήταν η κύρια πύλη της πόλης που τη συνέδεε με τους χερσαίους δρόμους.

Oι πύργοι ήταν τετράγωνοι με είσοδο ψηλότερα από το έδαφος. Δίπλα στην πύλη της δυτικής πλευράς του κάστρου υπήρχε ένας πύργος ημικυκλικός ή με κάτοψη σχήματος υπερυψωμένου τόξου (φωτ.7).

Στο νοτιότερο σημείο σώζεται ένας πύργος σε ύψος 5 περίπου μέτρων που είναι το καλύτερα διατηρημένο στοιχείο της οχύρωσης (φωτ. 14,15,16).

Πηγές