Ερείπια βυζαντινού κάστρου σε ύψωμα με σχετικά μεγάλο υψόμετρο (925μ.), με την ονομασία «Καϊλές», 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το χωριό Ηλιοκώμη του νομού Σερρών.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το ύψωμα είναι απόληξη μιας βουνοπλαγιάς του Παγγαίου όρους από την οποία διαχωρίζεται με ένα στενό αυχένα που σχηματίζεται στο ανατολικά του. Αυτό το σημείο ήταν και το πιο ευπρόσβλητο του κάστρου, γι’ αυτό και υπάρχει ισχυρή οχύρωση στην πλευρά αυτή.

Κατά τα άλλα, το κάστρο λόγω του μεγάλου υψομέτρου έχει εξαίρετη θέα σε μια ευρεία περιοχή.

Ιστορία

Η ιστορία του κάστρου μάς είναι άγνωστη. Δεν έχει ταυτιστεί με κάποια οχύρωση ή οικισμό από τις ιστορικές πηγές.
Χρονικά τοποθετείται στη Βυζαντινή περίοδο. Ίσως υπήρχε ήδη από την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο.

Σύμφωνα με μια υπόθεση, το κάστρο ήταν μοναστήρι: η οχυρωμένη μονή των Αγίων Αναργύρων. Η υπόθεση αυτή στηρίζεται σε χρυσόβουλο του 11ου αιώνα του αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118), στο οποίο γίνεται λόγος για την περί την Κορομίσταν διακειμένη σεβασμία μονή επ' ονόματι τετιμωμένη των Αγίων Αναργύρων και περιωνύμων εν θαύμασιν. Η αναφορά αυτή σε συνδυασμό με τα ερείπια του βυζαντινού ναού εντός του κάστρου της Ηλιοκώμης (που δείχνουν επιμελημένη κατασκευή) και με τη θέση πάνω από το σημερινό χωριό Κορμίστα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν αρκετές πιθανότητες το κάστρο της Ηλιοκώμης να ήταν όντως το (οχυρωμένο) μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων. Δεν έχουμε πάντως πιστοποίηση αυτής της υπόθεσης από τις πηγές.

Η Ηλιοκώμη που είναι το πλησιέστερο χωριό στο κάστρο, αναφέρεται ως «Τζερέπλιανη» τον Ιανουάριο του έτους 1316 σε απογραφικό πρακτικό του ορφανοτρόφου Τρύφωνα Κεδρηνού, στο οποίο μνημονεύεται η παρουσία στο χωριό 22 νοικοκυριών (παροίκων της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους) και ενός προκαθημένου, οι οποίοι ασχολούνταν με την αμπελοκαλλιέργεια και την εκτροφή ζώων. Σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1454/5 αναφέρεται ως Ĉereplen με 711 περίπου χριστιανούς κατοίκους και 5 μουσουλμάνους. Το χωριό επιβίωσε και την περίοδο της Τουρκοκρατίας και στα τέλη του 19ου αιώνα είχε 200 περίπου Έλληνες και 180 Οθωμανούς. Η ονομασία διασώθηκε με μικρή παραλλαγή: «Τσερέπλιανη». Το 1934 μετονομάστηκε σε Ηλιοκώμη.
Παράλληλα υπήρχε και η γειτονική Κορμίστα που αναφέρεται την υστεροβυζαντινή περίοδο ως ζευγολατειό και χωρίον και επιβιώνει ως χωριό μέχρι σήμερα. Σχετικές αναφορές την περίοδο 1265-1361 με ονομασίες: Κορομίστα, Κορεμίστου, Κορεμίστα, Γορεμίστα και Κορεμίτζα.

Στον χώρο του κάστρου βρέθηκε κεραμική βυζαντινών αλλά και ρωμαϊκών χρόνων. Ίσως να προϋπήρχε κάποια αρχαία εγκατάσταση στο σημείο που να σχετιζόταν με την εκμετάλλευση των χρυσοφόρων κοιτασμάτων του Παγγαίου όρους. Άλλωστε στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το κάστρο υπάρχουν ίχνη αρχαίων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο έχει ατρακτοειδές σχήμα στον άξονα ανατολής-δύσης. Το ανατολικό άκρο είναι το ψηλότερο σημείο του κάστρου (925μ.) και το δυτικό το χαμηλότερο (890μ.). Η περίμετρος του κάστρου είναι περίπου 450 μέτρα.
Στη νότια μακριά πλευρά δεν υπάρχει οχύρωση, διότι τα κάθετα βράχια της πλευράς αυτής, χάριζαν φυσική προστασία (φωτ.4).
Στη δυτική και στη βόρεια, που είναι αρκετά επικλινείς υπάρχουν δυσδιάκριτα ίχνη τείχους τα οποία φαίνεται ότι έχουν σκεπαστεί από την πυκνή βλάστηση.
Νότια και βορειοδυτικά του κάστρου σχηματίζονται βαθιές ρεματιές.

Από την οχύρωση σώζονται ερείπια τείχους μήκους 80 μέτρων που καλύπτουν την ευάλωτη στενή ανατολική μεριά. Στην ουσία η ανατολική μεριά είναι μια τριγωνική μύτη από την οποία ξεκινάει τείχος με ΝΑ και ΒΑ κατεύθυνση. Πρόκειται για τείχος με ύψος που κυμαίνεται από 2 έως 3.5 μέτρα και πάχος από 1.5 έως 2.5 μέτρα. Η δόμηση του αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους. Στο κονίαμα παρατηρείται πυκνή παρουσία τριμμένου κεραμιδιού.

Στη δυτική και στη βόρεια μακρά πλευρά που είναι σε επικλινές έδαφος, βρέθηκαν λιγοστά ίχνη τείχους. Άγνωστο αν περιβαλλόταν από συνεχές τείχος όπως στην ανατολική πλευρά.

Δίπλα στο ΝΑ τείχος βρέθηκαν τα ερείπια ενός βυζαντινού ναού. Συγκεκριμένα βρέθηκαν τα ερείπια της ημικυκλικής κόγχης του ιερού βήματος (φωτ.14) και ενός ακόμα χώρου κολλητά με το ΝΑ τείχος. Αυτός ο χώρος (νότια του ιερού βήματος) πιθανόν ήταν το μέρος που εκκλησιαστικά αποκαλείται διακονικό. Σώζεται το άνω μέρος της θύρας που οδηγούσε στο διακονικό (φωτ.15). Παρατηρήθηκαν διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη εντός των ερειπίων του ναού, αλλά και γύρω από αυτόν, όπως ανάγλυφα μάρμαρα, τμήματα κιόνων αλλά και κιονόκρανα (φωτ.12).
Τα ερείπια του βυζαντινού αυτού ναού αναφέρεται ότι αποκαλύφθηκαν μετά από λαθρανασκαφή το 1970. Σε διαδικτυακή δημοσίευση φωτογραφιών του 2005 υπάρχει και μαρμάρινο μέλος με εγχάρακτο σταυρό (που δεν εντοπίστηκε σε πρόσφατη έρευνα).

Εντός της περιμέτρου υπήρχε πυκνή δόμηση οικιών και άλλων κτισμάτων του κάστρου. Το εσωτερικό είναι διάσπαρτο με λιθοσωρούς, θεμέλια κτισμάτων και σπασμένες κεραμίδες στέγης (φωτ.11,17). Επίσης ανάμεσα στα σκόρπια κεραμικά, παρατηρήθηκαν πολλά θραύσματα από στόμια αποθηκευτικών πιθαριών (φωτ.13).

Πηγές