Ερείπια βυζαντινού κάστρου σε δασωμένο ύψωμα δυόμιση χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την κωμόπολη της Δάφνης και ενάμιση χιλιόμετρο νοτιοδυτικά από τον συνοικισμό Ορέσκεια του νομού Σερρών.
Η περιοχή είναι σχετικά απομονωμένη, στους πρόποδες του Κερδυλλίου όρους.

Το κάστρο ταυτίζεται (κατά πάσα πιθανότητα) με το κάστρο της Εζεβάς ή των Εζεβών που αναφέρεται στις πηγές από τον 11ο αιώνα και μετά.

Μεγάλο μέρος του λόφου περιρρέεται από ένα ρέμα, τον Εζοβίτη, που σε κάποια σημεία σχηματίζει βαθιές λιμνούλες που τοπικά αποκαλούνται «βάθρες» και που φαίνεται ότι αποτελούν αξιοθέατο της περιοχής, καθώς από την Ορέσκεια υπάρχουν πινακίδες που δείχνουν τον δρόμο (χωματόδρομο) για τις βάθρες (χωρίς μνεία στο κάστρο).

Το Όνομα του Κάστρου

Για το κάστρο επιλέγουμε την ονομασία «Κάστρο Εζεβών» μιας και κατά τον 11ο αιώνα υπήρχε «Επισκοπή Εζεβάς» ή, συνηθέστερα, «Επισκοπή Εζεβών», που σημαίνει ότι η επίσημη ονομασία του οικισμού ήταν «Εζεβά» ή κατά προτίμησιν (οι) «Εζεβαί».
Στις πηγές συναντούμε και άλλες ονομασίες όπως Εζεβά, Έζ(ι)οβα, Εζοβαί (1282-1327), Εζε(ί)βα (1301-1320), Εζειβαί (1307-1359), Εζωβά (1318), Εζοβά (1321-1351), Εζοβάς (1328-1359), Εζιβαί (1332), Εζηβαί, Εζυβά (1344), Αζηβαί (1378), Εζυβαί (1393), Εζβά, Έζουβα, Νίζβα.
Στα νεώτερα χρόνια το όνομα το κληρονόμησε το γειτονικό χωριό, η Δάφνη που μέχρι το 1922 ονομαζόταν Έζιοβα ή Αζηβάς.

Σχετικά με την ετυμολογία του τοπωνυμίου, το πιο πιθανό είναι να προέρχεται από το σλαβικό Eževo που σημαίνει σκατζόχοιρος ή αχινός (η περιοχή ήταν σκλαβηνία κατά τους σκοτεινούς αιώνες). Σημειωτέον ότι την ίδια περίοδο, στο τέλος του 11ου αιώνα, υπήρχε χωριό «Αχινός» και λίμνη Αχινού (σήμερα αποξηρανθείσα) κοντά στο σύγχρονο χωριό Αχινός του νομού Σερρών.

Ο λόφος στον οποίο βρίσκονται τα ερείπια του κάστρου σήμερα λέγεται «Παλιομονάστηρο». Φαίνεται ότι κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο υπήρχε εκεί κάποιο προσκυνητάρι ή παρεκκλήσι που σήμερα δεν σώζεται.

Ιστορία

Η σχετικά μεγάλη έκταση που περικλείεται από τον οχυρωματικό περίβολο και οι πολυάριθμες ιστορικές αναφορές που υπάρχουν δείχνουν ότι οι Εζεβές δεν ήταν απλά ένα φρούριο, αλλά οικισμός και μάλιστα σημαντικός αφού ήταν έδρα επισκοπής.

Η Εζεβά ή οι Εζεβαί ήταν επισκοπή, κάστρο και ενορία (εδαφική περιοχή) έχοντας δώσει το όνομα της στην ευρύτερη περιοχή που περιλάμβανε αρκετά χωριά.

Αναφορές για την Εζεβά και τα χωριά της υπάρχουν πάρα πολλές κατά τη βυζαντινή περίοδο (11ο αι. και μετά) και την Τουρκοκρατία. Ειδικά όμως για το κάστρο Εζεβών υπάρχουν τέσσερις που αρχίζουν από τα μέσα του 11ου αι. έως τις αρχές του 12ου και είναι οι εξής:

 1. Το τοπωνύμιο μνημονεύεται για πρώτη φορά το 1047 σε πρακτικό για τη Μονή Ιβήρων του πρωτοσπαθάριου Ανδρόνικου, κριτού και αναγραφέα του θέματος Βολερού, Στρυμόνος και Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με το πρακτικό, η Μονή Ιβήρων κατείχε «υπό την Εζεβάν» το μετόχιο της Υπεραγίας Θεοτόκου και τον τόπο του Αγίου Στεφάνου, ενώ παρεμπιπτόντως κάνει λόγο για την ύπαρξη του κάστρου της Εζεβάς και των «παρακειμένων χωρίων» Ζητινού, Προχλίστες και Μελίτζιανη.

 2. Το 1062, από υπόμνημα για την Μονή Ιβήρων του προέδρου και δούκα της Θεσσαλονίκης Νικηφόρου Βοτανειάτη, πληροφορούμαστε για τον οικισμό των Εζεβών ότι υπήρξε έδρα επισκοπής και ότι ήταν οχυρωμένος οικισμός.

 3. Το 1065, σε πρακτικό του απογραφέα Ευθυμίου σημειώνεται: «εν τω ούτω λεγομένω προαστείω Μωρουσά τω εν τη ενορία του κάστρου Εζεβάς διακείμενω».

 4. Αναφορά του κάστρου Εζεβών γίνεται σε πρακτικό του Ιωάννου Κομνηνού για την Μονή Ιβήρων του έτους 1104.

Ανεξάρτητα από τις αναφορές στο κάστρο, η επισκοπή Εζεβάς αναφέρεται για πρώτη φορά το 1062 σε πράξη του δικαστή Νικολάου Σερβλία για την επίλυση διαμάχης που προκλήθηκε όταν ο επίσκοπος καταπάτησε το Μετόχι της Υπεραγίας Θεοτόκου που ανήκε στη Μονή Ιβήρων.
Το 1085 αναφέρεται ως επισκοπή Εζεβών. Για χρονικό διάστημα δύο αιώνων (12ος-13ος αι.) δεν έχουμε καμία αναφορά στην επισκοπή. Το 1290 αναφέρεται ξανά με επίσκοπο τον Ιωαννίκιο (τον γνωστό ιδρυτή της Μονής Τιμίου Προδρόμου στο Μενοίκιο). Η σπουδαία προσωπικότητα του Ιωαννικίου οδήγησε την Επισκοπή σε μεγάλη ακμή.
Το έτος 1307 είχαν προσαρτηθεί στη δικαιοδοσία της τα γειτονικά Στεφανιανά (Στεφανινά). Εκείνη την εποχή ο επίσκοπος Κάλλιστος υπογράφει ως «ταπεινός επίσκοπος Εζεβών και Στεφανιανών».

Δεν είναι γνωστό πότε εγκαταλείφθηκε το κάστρο. Αυτό πρέπει να έγινε στην αρχή της Τουρκοκρατίας (που για την περιοχή άρχισε στα τέλη του 14ου αιώνα) όταν οι πληθυσμοί μετακινήθηκαν προς τις πεδιάδες. Στην προκειμένη περίπτωση, οι κάτοικοι του κάστρου μετακινήθηκαν προς τη σημερινή Δάφνη και τα γύρω χωριά. Σημειωτέον ότι στη Δάφνη υπάρχει ο πύργος της Μάρως του 15ου αιώνα, αλλά δεν υπάρχουν ίχνη κάστρου (πράγμα που σημαίνει ότι οι βυζαντινές Εζεβές δεν μπορεί να ήταν στη Δάφνη).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο βρίσκεται χτισμένο στο πλάτωμα κορυφής του φυσικού οχυρού λόφου με ονομασία Παλιομονάστηρο. Ο λόφος έχει επικλινείς και κρημνώδεις πλαγιές. Τις τρεις από τις τέσσερις πλευρές του λόφου τις διαρρέει το ρέμα του Εζοβίτη, που λειτουργεί ως φυσική τάφρος.

Το κάστρο βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Αποτελείται από περιμετρικό τείχος πολυγωνικού σχήματος με περίμετρο 500 περίπου μέτρα που ακολουθεί το κακοτράχαλο ανάγλυφο του εδάφους. Το τείχος σώζεται αποσπασματικά, σε κάποια σημεία σε ικανοποιητικό ύψος, μέχρι 5 μέτρα, ενώ σε άλλα έχει καταρρεύσει ή σκεπαστεί από την οργιώδη βλάστηση του λόφου.

Το τείχος είναι κατασκευασμένο από τοπικούς λίθους και ποταμίσιες πέτρες διαφορετικών μεγεθών, με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους και αραιή χρήση κεραμικών χωρίς τακτική διάταξη. Εντός του κάστρου υπήρχε οικισμός.

Το καλύτερα σωζόμενο σημείο του τείχους και το πιο χαρακτηριστικό βρίσκεται σε μια γωνιά στην δυτική πλευρά του λόφου (φωτ. 1,3, 4). Είναι ένα τμήμα τείχους μήκους 8 μέτρων με ύψος που φθάνει τα 4,5 με 5 μέτρα και πάχος 1,80μ. Είναι το μόνο τμήμα τείχους που είναι ορατό από μακρυά. Στο εν λόγω τείχος, περίπου στο μέσο, σώζεται μια οπή (30✖35εκ.), πιθανόν απορροής υδάτων.

Στη νότια πλευρά σώζονται τμήματα του τείχους σε χαμηλό ύψος. Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα βρίσκεται περίπου στο μέσο και φθάνει σε ύψος τα 3 μέτρα.

Η ανατολική πλευρά είναι η μοναδική που δεν προστατεύεται από τη ρεματιά. Έχει όμως ιδιαίτερα απόκρημνες πλαγιές και η πρόσβαση σε αυτή θα μπορούσε να γίνει μόνο μέσω ενός στενού, κακοτράχαλου και δυσπρόσιτου αυχένα που σχηματίζεται με το διπλανό ύψωμα.
Και εδώ μέρος μόνο του τείχους σώζεται σε κάποια σημεία.

Στη βόρεια πλευρά η οχύρωση βρίσκεται στην ίδια ερειπιώδη κατάσταση, ενώ στη δυτική σώζονται κάποια ογκώδη τμήματα τείχους σε ύψος που φθάνει τα 3 μέτρα. Στην ρίζα του λόφου της βόρειας πλευράς βρίσκεται η εντυπωσιακή βάθρα Κότσβινι.

Στο κάστρο εντοπίστηκαν δύο δεξαμενές/πηγάδια κυκλικού σχήματος, λαξευμένες στο έδαφος: Μια μικρή δίπλα και εσωτερικά από το ανατολικό τείχος και μια αρκετά μεγαλύτερη και βαθύτερη, περίπου στο μέσο του κάστρου. Πιθανότατα υπήρχαν και άλλες υδατοδεξαμενές που σήμερα δεν είναι ορατές.

Εντός των τειχών υπήρχε οικισμός. Σε όλο τον χώρο εσωτερικά παρατηρούνται θεμέλια κτισμάτων, πυκνή παρουσία λιθοσωρών και διάσπαρτων λίθων, κεραμικά και κομμάτια από κεραμίδια (μάλλον από στέγες).
Σε κάποια σημεία στο νότιο τμήμα του κάστρου οι σωροί από πέτρες είναι αρκετά ογκώδεις και υπερυψωμένοι, δίνοντας εικόνα ερειπίων από αρκετά μεγάλα κτίσματα.

Δυστυχώς σε όλο τον χώρο του κάστρου παρατηρήθηκαν ανεσκαμμένα σημεία που είναι αποτέλεσμα συστηματικών λαθρανασκαφών. Πολλές από αυτές είναι πρόσφατες αν κρίνουμε από τα απορρίμματα που άφησαν στον χώρο.

Πηγές