Μεγάλο οχυρό συγκρότημα-πυργοκατοικία, ανακαινισμένο και σε καλή κατάσταση, στην Καστανιά Λακωνίας. Ανήκε στην οικογένεια των Βενετσανάκηδων.

Στους πύργους της Καστανιάς διαδραματίστηκε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επεισόδια της προεπαναστατικής Ελλάδας: «Η πολιορκία της Καστανίτσας», ένα γεγονός το οποίο αφηγείται γλαφυρά ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η Καστανιά βρίσκεται βρίσκεται 28 χλμ. ΒΔ από το Γύθειο, σε υψ. 780μ,στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Ταΰγετου, στο όριο τριών επαρχιών: Λακεδαίμονος, Γυθείου και Οιτύλου.

Το χωριό είναι επίσης γνωστό σαν Καστάνιτζα ή Μικρή Καστάνια, ίσως για να μην μπερδεύεται με την Καστανιά Μεσσηνίας. Αναφέρεται και ως Καστάνια Σμύνους, επειδή μέχρι το 2010 ανήκε στο Δήμο Σμύνους που από το 2010 ενσωματώθηκε στο δήμο Ανατολικής Μάνης.

Ιστορία

Ο πύργος χτίστηκε μάλλον τον 18ο αιώνα.
Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι πύργοι στην Καστάνια είναι δύο. Όπως αφηγείται και ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του: «Οι πύργοι ήτον δύο, και ο ένας ήταν του πατέρα του Παναγιώταρου και ο άλλος του πατέρα μου και του Παναγιώταρου».
Σήμερα σώζονται και οι δύο πύργοι, αν και δεν είναι σαφές ποιος από τους δύο ήταν του πατέρα και ποιος του γιου.

Ο Παναγιώταρος ήταν ο Παναγιώτης Βενετσανάκης (1742 ή 1745 – 1780), περίφημος αρχικλέφτης της Πελοποννήσου. Ο Βενετσανάκης απέκτησε το προσωνύμιο «Παναγιώταρος» επειδή ήταν πανύψηλος και σωματώδης. Έγινε βλάμης (αδερφοποιτός) με τον Κωνσταντίνο Κολοκοτρώνη πατέρα του Θεόδωρου και μαζί έχτισαν τον πύργο στην Καστάνια που έγινε το ορμητήριό τους για επιδρομές εναντίον Τούρκων και Αλβανών (αλλά και εναντίον των άλλων Μανιατών). Το 1770 οι δύο καπεταναίοι συμμετείχαν στο αποτυχημένο κίνημα των Ορλωφικών.

Μετά την αποτυχία εκείνου του κινήματος, για να τιμωρήσουν τους Έλληνες, οι Τούρκοι αμόλησαν στην Πελοπόννησο ένα σώμα ατάκτων Αλβανών που προξένησε απίστευτες καταστροφές . Όταν το ασκέρι αυτό ξέφυγε από κάθε έλεγχο και άρχισε να δημιουργεί προβλήματα και στους Τούρκους, η Υψηλή Πύλη έστειλε το 1779 τον Γαζή Χασάν Τζεζαερλή πασά για να τους συμμαζέψει. Ο ικανότατος Τζεζαερλή ήταν βεζύρης και Καπουδάν πασάς (δηλ. αρχηγός του στόλου) και επιπλέον Βαλεσής και Σερασκέρης της Ρούμελης. Για την αντιμετώπιση των 7000 σκληροτράχηλων Αλβανών που αρνήθηκαν αν φύγουν από την Πελοπόννησο, ζήτησε τη συνδρομή των Ελλήνων κλεφταρματολών. Όλοι δέχτηκαν να τον βοηθήσουν (μαζί και και οι Παναγιώταρος, Κολοκοτρώνης) και μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα οι Τουρκαρβανίτες είχαν εξοντωθεί. Η σφαγή τους υπήρξε μια μνημειώδης βαρβαρότητα καθώς ο πασάς έχτισε στην Τριπολιτσά με τα κεφάλια τους μια μακάβρια πυραμίδα.

Μετά από αυτό, ο Τζεζαερλή πασάς αποχώρησε από την Πελοπόννησο αλλά επέστρεψε ξανά την επόμενη χρονιά και κατέπλευσε στο Γύθειο με στόλο και 14.000 άντρες. Ο πασάς κάλεσε τους οπλαρχηγούς να προσκυνήσουν. Οι Παναγιώταορος και Κολοκοτρώνης αρνήθηκαν και οχυρώθηκαν στους πύργους της Καστάνιας. Ζήτησαν βοήθεια από τους άλλους Μανιάτες, αλλά η βοήθεια δεν ήρθε ποτέ είτε γιατί οι Τούρκοι πήραν εγκαίρως τα μέτρα τους είτε λόγω προσωπικών διαφορών που είχε ο επιθετικός Παναγιώταρος με τους υπόλοιπους άρχοντες της Μάνης.

Ο Παναγιώταρος με τον Κολοκοτρώνη και με μια δύναμη 150 αντρών πολιορκήθηκαν στην Καστάνια από 10.000 Τούρκους που είχαν και τη βοήθεια των ντόπιων Τουρκομπαρδουνιωτών (των κατοίκων της περιοχής Μπουρδούνια).

Μετά από πολιορκία 12 ημερών και λόγω έλλειψης τροφής, οι πολιορκημένοι αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν έξοδο από τον πύργο κατά την διάρκεια της νύχτας, με την ελπίδα διαφυγής προς τη Δυτική Μάνη.
Στην απελπισμένη έξοδο πού επιχείρησαν με τα γιαταγάνια στο χέρι έγινε μεγάλος χαλασμός. Οι εχθροί ήταν χιλιάδες και στο πεδίο της μάχης έπεσαν οι περισσότεροι και μαζί τους οι δύο αρχηγοί. Μεταξύ εκείνων πού σώθηκαν ήταν και η γυναίκα του Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνη, που ντυμένη αντρικά κατάφερε να σωθεί και να σώσει από τα έξι παιδιά της μια κόρη της και τον μικρότερο γιο της, τον Θόδωρο...

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Η περιγραφή των γεγονότων της Καστάνιτσας στα απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη:

Ήσύχασεν η Πελοπόννησος. Το 80 εκατέβη ο ίδιος ο Καπετάμπεης και χάλασε τον πατέρα μου και τον Παναγιώταρον Βενετσανάκην. Ήλθεν η αρμάδα εις το Μαραθονήσι τα στρατεύματα στερεάς και θαλάσσης. Η Καστάνιτσα αποικία, όπου ήτον ο Κολοκοτρώνης κι ο Παναγιώταρος, έξι ώρας μακράν από το Μαραθονήσι.
Έρχοντας η αρμάδα, ο Παναγιώταρος, ως Μανιάτης, επροσκάλεσε βοήθεια από τους Μανιάτας, και οι Μανιάτες υποσχέθηκαν ότι πάνε βοήθεια και ο δραγουμάνος ο Μαυρογένης ως Έλλην και τεχνίτης έκαμε τον Μιχάλη Τρουπάκη Μπέη και για να τον κάμη Μπέη αλικώτησε την βοήθεια και επήρε το κάστρο. Επήγε το ασκέρι 14.000, και τους επολιόρκησε.
Μία ώρα στράτα αλάργα έστησε το ορδί. Έστειλεν ο Σερασκέρης Αλήμπεης ένα γράμμα για να προσκυνήσουν και να του δώσουν ενέχυρα ένα παιδί ο ένας και ένα ο άλλος, και να τραβήξη χέρι από δαύτους, αυτοί απεκρίθηκαν: ‘’Δεν προσκυνούμε, θέλομε πόλεμο και οποίος μείνη νικημένος ας προσκύνηση’’. Αυτός ήλπιζε από την Μάνην βοήθεια. Τους πολιόρκησαν τα Τούρκικα στρατεύματα, έβγαλαν κανόνια και βόμβαις, τους πολεμούσαν ήμερα καί νύκτα ούτε οι βόμβαις τους έκαναν φόβον ούτε τα κανόνια, όμως επολέμησαν δώδεκα ημέραις και δώδεκα νύκτες με ανδρεία και γενναιότητα.
Όταν είδαν ότι βοήθεια δεν έρχεται, απεφάσισαν να φύγουν από τους πύργους. Οι πύργοι ήτον δύο, και ο ένας ήταν του πατέρα του Παναγιώταρου και ο άλλος του πατέρα μου και του Παναγιώταρου· ο πατέρας του Παναγιώ-ταρου ήτον 80 .ετών, ως και η μητέρα του, και μην ημπορώντας να φύγουν εις το γιουρούσι, με τα άλλα γυναικόπαιδα, είπε του Παναγιώταρου και πατέρα μου· «βάλτε φωτιά στους άλλους πύργους, εγώ μένω εδώ, έμεινε μ' ένα δούλο και με την γυναίκα του και μία δούλα με σκοπόν να πολεμήση ελπίζοντας να έλθη βοήθεια από τα παιδιά του έπειτα. Ο πόλεμος του ήτον με τον δούλον, η τέχνη του μεγάλη·είχε φυτίλι να γυρίση μαζί με τους Τούρκους.
Αυτοί πού επολεμούσαν μέσα έπεσαν εις το ορδί του Σερασκέρη, με τα σπαθιά εις το χέρι, μόνον τρεις εσκοτώθησαν άνδρες, και μέρος γυναίκες, και έμειναν πολλά παιδιά σκλάβοι·και έτσι έμειναν δύο αδέλφια μου σκλάβοι, το ένα τριών χρόνων και το άλλο ενός, άλλα δύο εσκλαβώθηκαν, και έπειτα ελευθερώθηκαν. Όταν έκαμαν το γιουρούσι, έπιασαν τα βουνά οι Τούρκοι δια νυκτός εβασίλευε το φεγγάρι εις την μέσην νύκτα, και βασιλεύοντας το φεγγάρι εβγήκαν νύκτα μικρή και δεν έλαβαν καιρόν να φύγουν κατά την Μάνη·επήγαν εις τους λόγκους κ' επήρε ημέρα. Τον Παναγιώταρον ζωντανόν τον έπιασαν και έπειτα τον εσκότωσαν οι Μπαρδουνιώταις.
Ο πατέρας μου εσκοτώθηκε με δύο του αδέλφια, Αποστόλη και Γεώργη, ο ένας εις τον λόγκον, ο άλλος μοναχός του, διατί ελαβώθηκε' εγλύτωσεν ένας μπάρμπας μου, Αναγνώστης, ο από τους κλεισμένους τέσσαρους αδελφούς Κολοκοτρώνη. Εγώ, η μάννα μου, η αδελφή μου εγλύτωσαν με τα παλληκάρια του πατέρα μου. Εις το γιουρούσι ελαβώθηκε με σπαθί ο Κωσταντής Κολοκοτρώνης, και με προδοσία ενός Τούρκου φίλου εσκοτώθηκε, δεν εφάνη το κεφάλι του, οι φονείς του τον εσκότωσαν και τον έκρυψαν δια το βίο του.
Όσα είχεν απάνω του, σε τρία χρόνια τον ξέθαψαν τον Κολοκοτρώνη Κωσταντή, από το μικρό δάκτυλο τον γνώρισαν οπού είχε γυρισμένο από μία σπαθιά τουρκική·τον είχαν κρύψει εις μία τρούπα της “Αρνης καί Κοτζατίνας’’ τον έθαψαν έπειτα εις την Μηλιά.
Ήτον μελαψώτερος, μονοκόκκαλος, δυνατός, ογλήγορος, με ένα καθάριο άτι δεν τον έπιανες, 33 χρόνων, μέτριος, μαυρομμάτης, λιγνός·οι Αρβανίται τον είχαν τόσο τρομάξει που έκαμναν όρκον: να μην γλυτώσω από του Κολοκοτρώνη το σπαθί. 700 μπουλουκτζίδαις εσκότωσε πριν.
Ο Παναγιώταρος ήτον γίγαντας, νέος, μαύρα μαλλιά, «σόι άνθρωπος» άσπρος, 37-38 χρόνων. Εις την Ανδρούσαν εσκοτώθη ο γέρο Γιάννης Κολοκοτρώνης, έπειτα τον εκδίκησε ο υιός του. Ο γέρο Γιάννης Κολοκοτρώνης, του έκοψαν χέρι και πόδια και τον εκρέμασαν.
Ο γέρων πατέρας του Παναγιώταρου επολέμαε από τον πύργον και εμαρτύρησε το φυτίλι ο δούλος που επροσκύνησε, και τον γέροντα τον έπιασαν ζωντανό. Ο Καπετάμπεης ερώταε: διατί δεν προσκυνάει: ‘’Τώρα προσκυνώ, προσκυνημένο κεφάλι δεν κόβεται’’. Του έκοψαν χέρι και πόδια, τον κατράμισαν

Πηγές