Ερείπια οχύρωσης στο βραχώδες ύψωμα «Πύργος» που δεσπόζει πάνω από το χωριό Σιδηρόκαστρο της Λακωνίας.

Το χωριό είναι σε μια περιοχή δυτικά του Γυθείου που λέγεται «Μαλεύρι» και που από το 1841 έως το 1912 ήταν δήμος με την επωνυμία Δήμος Μαλευρίου και έδρα την Πάνιτσα (σήμερα: Μυρσίνη).

Ιστορία

Η ιστορία του κάστρου δεν είναι γνωστή. Υπάρχουν ιστορικές αναφορές για «Σιδηρόκαστρο» στην περιοχή, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι αφορούν το συγκεκριμένο κάστρο.

Σύμφωνα με τον αείμνηστο καθηγητή Νικόλαο Δρανδάκη, το κάστρο είναι Βυζαντινό (Δρανδάκης, 1993). Δεν γνωρίζουμε περισσότερα για το χρόνο κατασκευής, αλλά πολύ πιθανό το κάστρο να δημιουργήθηκε, ως φυλάκιο, τον 9ο ή 10ο αιώνα από τους Βυζαντινούς στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τις Σκλαβηνίες, δηλαδή τις Σλαβικές περιοχές της Πελοποννήσου.

Οι Φράγκοι, τον 13ο αιώνα δεν αξιοποίησαν το κάστρο, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν αναφορές για κάτι τέτοιο. Η περιοχή στο τέλος του 13ου αιώνα πέρασε στη δικαιοδοσία του Δεσποτάτου του Μυστρά. Είναι πιθανό, σε αυτήν την υστεροβυζαντινή περίοδο, το κάστρο να αξιοποιήθηκε σαν κατοικία των Μαλεύρηδων που ήταν οι άρχοντες της περιοχής.

Το 1415 σημειώθηκε ένα περιστατικό στο οποίο αναφέρεται ακροθιγώς το Σιδηρόκαστρο. Πρόκειται για μια αναφορά που έγινε σε επιστολή με τίτλο «Τω βασιλεί κυρ Μανουήλ» του ιερομόναχου Ισιδώρου (Σπυρίδων Λάμπρου, 1905). Το 1415, λοιπόν, ο αυτοκράτορας Μανουήλ Β' Παλαιολόγος κατέβηκε στην Πελοπόννησο και επέβαλε στους κατοίκους της Μάνης την Λύσιν των Φρουρίων και την Λύσιν του εθίμου του μασχαλισμού (μεγάλη ιστορία, αλλά δεν είναι της παρούσης). Η «Λύσις των Φρουρίων» σήμαινε την καταστροφή των κάστρων των τοπικών αρχόντων για να σταματήσουν οι συγκρούσεις μεταξύ τους. Τότε καταστράφηκαν διάφορα κάστρα και μεταξύ αυτών το Σιδηρόκαστρο. Αυτό συμπεραίνεται έμμεσα, από το γεγονός ότι στη συμφιλιωτική συνέλευση, που επέβαλε ο Μανουήλ, ανάμεσα στους τοπάρχες που συμμετείχαν (και που είχαν χάσει τα κάστρα τους) ήταν και ο Μαλεύρης, άρχοντας της περιοχής όπου βρίσκεται το σημερινό χωριό Σιδηρόκαστρο.

Σημειωτέον ότι ο Ισίδωρος Μονεμβασίας, που είναι η μοναδική πηγή της εξιστόρησης αυτού του γεγονότος, αργότερα έγινε Μητροπολίτης Μονεμβασίας και καρδινάλιος Κιέβου, ενώ ήταν ένας από τους εκπροσώπους των Ορθοδόξων στην ατυχή σύνοδο της Φερράρας (1438) για την ένωση των εκκλησιών.

Μετά την κατάλυση του Δεσποτάτου του Μυστρά από τους Οθωμανούς (1460) το κάστρο πρέπει να ανήκε στην ομάδα των οχυρών που κατείχε ο αγωνιστής Κροκόδειλος Κλαδάς ο οποίος με την υποστήριξη των Ενετών και με έδρα το γειτονικό κάστρο στα Μπαρδούνια συνέχισε τον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Αυτό κράτησε μέχρι το 1480, όταν οι Ενετοί συνθηκολόγησαν και «πούλησαν» τον Κλαδά.

Στην ενετική λίστα των κάστρων του 1463 περιλαμβάνεται ένα Sidiro-kastro, αλλά η πλειοψηφία των μελετητών πιστεύει ότι πρόκειται για άλλο κάστρο, συγκεκριμένα για το Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας.

Στην αρχή της Τουρκοκρατίας, η περιοχή Μαλευρίου που ήταν στη μεθόριο με την ανυπότακτη Μάνη έμεινε για αρκετό καιρό ακατοίκητη. Αργότερα (μάλλον μετά το 1715) εποικίστηκε με Τούρκους και Αλβανούς.

Φαίνεται πως κάποια στιγμή επί Τουρκοκρατίας το κάστρο επισκευάστηκε και επαναχρησιμοποιήθηκε καθώς υπάρχει μια μαρτυρία από τον Ενετό απεσταλμένο Barbo, που αναφέρει ότι οι Μανιάτες εισέβαλον εις τον Μορέαν επιφέροντες βλάβην και μεγάλας καταστροφάς εις τους εχθρούς, προξενούντες ζημίας εις το φρούριον του Σιδηροκάστρου, αποκλείοντες το φρούριον της Μπαρδούνιας… (Ντόκος, 1972). Αυτό συνέβη περί το 1571. Ήταν η περίοδος του Τέταρτου Ενετοτουρκικού πολέμου και οι Μανιάτες είχαν ξεσηκωθεί υποστηριζόμενοι και υποκινούμενοι από τους Ενετούς.

Το περίεργο με αυτήν τη μαρτυρία είναι ότι δεν αναφέρεται σε αυτήν την εξόρμηση το πολύ πιο σημαντικό κάστρο του Πασσαβά , που είναι δύσκολο να αγνοήθηκε από τους Μανιάτες κατά την εισβολή. Εικάζεται ότι η αναφορά του Barbo μπορεί εκ λάθους να αναφέρει το Σιδηρόκαστρο και να εννοεί στην πραγματικότητα το κάστρο Πασσαβά.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πρόκειται για ένα μικρό κάστρο έκτασης δύο στρεμμάτων και περιμέτρου 62 μέτρων. Ίσως αυτό που διακρίνουμε σήμερα να είναι η ακρόπολη της αρχικής οχύρωσης ή ίσως το τμήμα του αρχικού κάστρου που επισκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους.

Το κάστρο έχει δεχθεί πρόσφατα μια ιδιόμορφη ανακαίνιση (όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες) που προφανώς έγινε με πρωτοβουλία τοπικών φορέων.

Στην πλαγιά του υψώματος, εκτός κάστρου, διασώζεται βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου που χρονολογείται περί τον 10ο αιώνα.

Πηγές