Το ερειπωμένο κάστρο του Πασσαβά σηματοδοτούσε για αιώνες τα σύνορα της Μάνης. Το κάστρο βρίσκεται 10 χιλιόμετρα από το Γύθειο, στα μισά περίπου της απόστασης προς Αρεόπολη, μακριά από κατοικημένες περιοχές.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο υψωνόταν στα πλευρά της μεγάλης και τραχειάς κλεισούρας που αποτελεί το μοναδικό πέρασμα από τα ανατολικά προς τη Μάνη και έτσι έλεγχε την κύρια είσοδο της Έξω Μάνης προς το Οίτυλο και την Αρεόπολη.

Το κάστρο δημιουργήθηκε κυρίως για να επιτηρούνται οι Μανιάτες, που σε όλη τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας, πρόβαλλαν συνεχή αντίσταση στους Φράγκους.

Το Όνομα του Κάστρου

Το όνομα αποδίδεται στο Γαλλικό «Pas avant» που σημαίνει «ως εδώ», επειδή η πορεία των Φράγκων σταμάτησε σ’ αυτή τη κλεισούρα, όπου οι οχυρωμένοι Μανιάτες ανέκοψαν τη προέλασή τους. Υπάρχει και η εκδοχή το όνομα να οφείλεται στην φράγκικη πολεμική κραυγή «passe avant» (εμπρός). Σημειωτέον ότι ενώ το κάστρο χτίστηκε το 1254, η ονομασία είχε καθιερωθεί ήδη από το 1209.

Ιστορία

Όταν μετά το 1204 οι Φράγκοι κατέλαβαν την Πελοπόννησο, μια από τις δώδεκα Βαρονίες που ίδρυσε ο Βιλλεαρδουΐνος εκεί ήταν η Βαρονία του Πασσαβά που περιλάμβανε τη περιοχή του Γυθείου και τη Μάνη. Ο πρώτος και τελευταίος βαρόνος του Πασσαβά ήταν ο Ιωάννης ντε Νεϊγύ (Jean de Neuilly ή Nully, και σύμφωνα με το Χρονικόν του Μορέως, «Ντζάς ντε Νουηλή»), που το 1254 έχτισε το Κάστρο του Πασσαβά. Το κάστρο βρίσκεται 10 χλμ. ΝΔ του Γυθείου, στη θέση του Ομηρικού οικισμού Λας.

Μόλις 5 χρόνια αργότερα, το 1259 στη μάχη της Πελαγονίας, νικήθηκε και αιχμαλωτίστηκε ο Γουλιέλμος Β' Βιλλεαρδουΐνος, από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο και για την απελευθέρωσή του αναγκάστηκε να παραχωρήσει το 1262 τη Λακωνία και τα κάστρα της συμπεριλαμβανομένων της Μονεμβασιάς, του Μυστρά και, μεταξύ των άλλων, και του Πασσαβά. Έτσι το κάστρο έγινε Βυζαντινό για τους επόμενους 2 αιώνες.

Η κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους οριστικοποιήθηκε το 1460. Ο Πασσαβάς δεν αναφέρεται στο ιστορικό αυτής της κατάκτησης. Είναι πάντως γνωστό ότι το πήραν οι Τούρκοι το 1481, τη χρονιά που συνθηκολόγησαν οι Ενετοί οι οποίοι στο διάστημα μεταξύ 1463 και 1481 είχαν καταφέρει να αποκτήσουν και να κρατήσουν ένα κομμάτι της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου.

Φαίνεται ότι σε αυτό το διάστημα (1460-1481) ο Πασσαβάς ήταν υπό τον έλεγχο των Ενετών που, λογικά, θα είχαν αναθέσει τη φύλαξή του στους συμμάχους τους Μανιάτες.

Το 1481, λοιπόν, το κάστρο παραδόθηκε στους Τούρκους. Το 1611 αναφέρεται κατάληψη του κάστρου του Πασσαβά από τους ιππότες της Μάλτας (μάλλον όμως θα πρόκειται για Μαλτέζους πειρατές). Η κατάληψη αυτή φαίνεται ότι δεν κράτησε πολύ. Το 1614 το κάστρο κρατούσαν οι Τούρκοι καθώς «..ικανός αριθμός Μανιατών επετέθη κατά της κώμης του Πασσαβά, όπου διέμενε ένας Σαντζάκης με αρκετούς Τούρκους. Γενομένης συμπλοκής ενικήθησαν οι Τούρκοι και έπεσε αιχμάλωτος εις χείρας των Μανιατών ο Σαντζάκης και άλλοι Τούρκοι.» (Μέρτζιος, 1972).

Το 1655, κατά τη διάρκεια του τουρκο-βενετικού πολέμου 1645-1669, οι Τούρκοι απομάκρυναν τα γυναικόπαιδα και τα πράγματά τους από την περιοχή του Πασσαβά και της Βαρδούνιας, και μεταφέρθηκαν για μεγαλύτερη ασφάλεια στο Μυστρά.

Το 1685 οι Μανιάτες με τη βοήθεια των Βενετών ανάγκασαν με πολιορκία τα κάστρα της Ζαρνάτας και της Κελεφάς να ζητήσουν να παραδοθούν στον ίδιο το Μοροζίνη. Το κάστρο του Πασσαβά, τότε, πολιορκήθηκε από τον Πέτρο Γιατρό στον οποίο και παραδόθηκε η τουρκική φρουρά.

Κατά τη Β’ Ενετοκρατία που επακολούθησε, το κάστρο παρέμεινε στα χέρια των Μανιατών αν και ήταν μάλλον κατεστραμμένο.

Μετά το 1715 είναι και πάλι υπό Τούρκικη κατοχή, μέχρι το 1780 όταν οι Μανιάτες με τους Γρηγοράκηδες κατέσφαξαν τους Τούρκους και έκτοτε το κάστρο παρέμεινε ελληνικό, υπό τον έλεγχο των Μανιατών.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στο ερειπωμένο κάστρο με το τραπεζοειδές σχήμα και την εκπληκτική θέα, διακρίνουμε τον ερειπωμένο στρατώνα, τη δεξαμενή και το τζαμί, τη κύρια και τη δευτερεύουσα πύλη, ενώ στη βόρεια πλευρά προβάλλουν τα απομεινάρια των Φράγκικων Πύργων και Προμαχώνων. Στη κατασκευή έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά από την αρχαία πόλη Λα, όπως μάρμαρα στη δεξαμενή κ.α.

Το μέγιστο του μήκος είναι περίπου 180 μέτρα και το μέγιστο πλάτος του 90μ. Περιβάλλεται από ψηλά, ισχυρά τείχη, μεγάλο τμήμα των οποίων σήμερα έχει καταπέσει. Η περίμετρος του οχυρωματικού περιβόλου είναι 580μ περικλείοντας μια έκταση 20 στρεμμάτων.

Τα τείχη, ιδιαίτερα ενισχυμένα στις πλευρές που το Κάστρο δεν προστατεύεται από το βράχο, στέφονται από σειρά επάλξεων με οριζόντιες απολήξεις, ενώ εσωτερικά, κατά μήκος τους, αναπτύσσεται περίδρομος (διάδρομος για τους φρουρούς). Η τοιχοποιία τους είναι απλής μορφής και αποτελείται από αργολιθοδομή με παρεμβολή πλίνθων. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η μεταγενέστερη διάνοιξη στο πάχος των τειχών τυφεκιοθυρίδων των οποίων το πλάτος αυξάνεται προς το εσωτερικό των τειχών.

Η πρόσβαση στο κάστρο είναι αρκετή δύσκολη και πραγματοποιείται από τη δυτική πλευρά του, την λιγότερη απόκρημνη. Ωστόσο, σήμερα δεν σώζονται παρά μόνο τα ερείπια αυτού που άλλοτε θα αποτελούσε την πύλη εισόδου του κάστρου.

Στις άκρες του τείχους υπήρχαν στρογγυλοί πύργοι, αμυντικού χαρακτήρα, από τους οποίους σώζεται σε καλή κατάσταση ο βορειοδυτικός. Η τοιχοδομία του δεν διαφέρει από εκείνη του τείχους αποτελείται από αργολιθοδομή με παρεμβολή βησσάλων και συνδετικό κονίαμα.

Στη νοτιοδυτική πλευρά του κάστρου σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση κτήριο που ενδεχομένως να χρησίμευε ως κατοικία του άρχοντα της περιοχής. Πρόκειται για μεγάλων διαστάσεων λιθόκτιστο οικοδόμημα, σχήματος ορθογώνιου.

Σημερινή Κατάσταση

Το κάστρο είναι σήμερα ερειπωμένο

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Σχετικό απόσπασμα από το «Χρονικόν του Μωρέως»

Του μισίρ Ντζά γαρ ντε Νουηλή ο Πασσαβάς του εδόθη
και τέσσαρα φίε να κρατή, φλάμπουρον να βασταίνη,
να ένι πρωτοστάτορας, να τα έχη ιγονικόν του.

Πηγές