Το Σπιτάλι είναι ένα μικρό χωριό 17 χιλιόμετρα δυτικά από την Καλαμάτα. Στο χωριό υπάρχουν ερείπια από μεσαιωνικά κτίσματα και οχυρώσεις που προέρχονται από την εποχή της Φραγκοκρατίας.

Ιστορία

Με την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Φράγκους και την έναρξη της Φραγκοκρατίας το 1205, η κυρίαρχη δύναμη στην Πελοπόννησο ήταν το Πριγκιπάτο της Αχαΐας.

To 1209 το Πριγκιπάτο διαιρέθηκε κατά το φεουδαρχικό σύστημα σε βαρωνίες. Τρεις από τις βαρωνίες ήταν μοναστικές. Η μία από αυτές ήταν η Βαρονία του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη που έλαβε τέσσερα φέουδα, ένα από τα οποία ήταν στο σημερινό Σπιτάλι. Για την ιστορία, οι άλλες δύο μοναστικές βαρωνίες ήταν των Ναϊτών και των Τευτόνων Ιπποτών.

Το τάγμα του Αγίου Ιωάννη ήταν το ίδιο τάγμα που αργότερα, το 1309, κατέλαβε τη Ρόδο και έγινε κυρίαρχο στα Δωδεκάνησα. Ο αρχικός ρόλος του τάγματος, μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Σταυροφόρους και προτού γίνουν περιφερειακή υπερδύναμη ήταν η παροχή νοσοκομειακής περίθαλψης και η ονομασία του στα λατινικά ήταν Fraternitas Hospitalaria.

Την εποχή της Ιπποτοκρατίας στη Ρόδο, τα μέλη του τάγματος αναφέρονταν απλά σαν οι «Ιππότες», αλλά στο Μοριά του 13ου αιώνα ήταν οι «Οσπιτάλιοι».

Σύμφωνα με το Χρονικόν του Μωρέως:

Του Αγίου Ιωάννου του Οσπιταλίου τέσσερα φίε του εδώκαν...

Το χρονικό αναφέρει ότι το τάγμα είχε στρατιωτικές υποχρεώσεις προς το πριγκιπάτο και ήταν υποχρεωμένο σε περίπτωση που χρειαστεί να στείλει στρατιωτική βοήθεια (όπως όλες οι βαρωνίες εξάλλου).

Είναι προφανές ότι η ονομασία του χωριού Σπιτάλι προέρχεται από τους Οσπιτάλιους του Αγίου Ιωάννη. Την πρώτη εκείνη περίοδο της εγκατάστασης των Ιωαννιτών μπορούμε να υποθέσουμε (μιας και δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες) ότι χτίστηκε και το κάστρο, από το οποίο σώζονται ελάχιστα ερείπια. Το κάστρο θα μπορούσε να υπαχθεί και στην κατηγορία «Ιωαννίτικο», αλλά στον Καστρολόγο επιφυλάσσουμε αυτήν την κατάταξη μόνο σε κάστρα των Δωδεκανήσων.

Δεν είναι γνωστό πόσο έμειναν οι Ιωαννίτες στη Μεσσηνία. Γνωρίζουμε ότι το 1312 όταν διαλύθηκε -κακήν κακώς- το τάγμα των Ναϊτών, οι Οσπιτάλιοι πήραν τα φέουδά τους σε Αχαΐα και Ηλεία. Το 1381 έπαψαν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους στο Πριγκιπάτο. Ο λόγος πρέπει να ήταν η υφαρπαγή του θρόνου του Πριγκιπάτου από τον Ιάκωβο Μπω του Οίκου των Ανζού. Εκείνη την εποχή οι Ιωαννίτες είχαν αποκτήσει ήδη σημαντική στρατιωτική δύναμη στην ανατολική Μεσόγειο, άρα ήταν αρκετά ισχυροί για να ανεξαρτητοποιηθούν.

Γνωρίζουμε επίσης ότι οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη είχαν αγοράσει το 1400 το κάστρο των Καλαβρύτων από τους Βυζαντινούς του Μυστρά και έμειναν εκεί μέχρι το 1404. Άρα η εν γένει παρουσία τους στην Πελοπόννησο πρέπει να τερματίστηκε κάπου στις αρχές του 15ου αιώνα, πιθανότατα το 1427 όταν το Δεσποτάτο του Μωρέως κυριάρχησε σε όλη την Πελοπόννησο.

Δεν έχουμε υπόψη συγκεκριμένες αναφορές στο Σπιτάλι από τις ιστορικές πηγές. Μια από τις ελάχιστες μαρτυρίες είναι η αναφορά του από τον Σφραντζή (Χρονικόν) στον κατάλογο των χωρίων και πόλεων που παραχωρήθηκαν το 1428 από τον Δεσπότη του Μυστρά Θεόδωρο Β' Παλαιολόγο στον αδελφό του Κωνσταντίνο (τον μετέπειτα τελευταίο αυτοκράτορα).

Το 1460, ως γνωστόν, ολόκληρη η Πελοπόννησος κατακτήθηκε από τον Μωάμεθ Β’. Το κάστρο του Σπιταλίου δεν φαίνεται να αξιοποιήθηκε από τους Τούρκους. Μάλλον εγκαταλείφθηκε σχετικά νωρίς και ερήμωσε.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο στην αρχική του μορφή φαίνεται πως καταλάμβανε μια έκταση περίπου 1 στρέμματος, εντός μιας περιμέτρου 130μ. Από αυτή τη διάταξη έχουν απομείνει ερείπια του τείχους και ίσως πύργου στη βορειοδυτική γωνία και αντίστοιχα στη νοτιοανατολική γωνία. (Βλέπε και την κάτοψη πιο πάνω –από Γ.Κωστόπουλο– όπου με κόκκινο σημειώνονται τα ερείπια που έχουν απομείνει στο χώρο).

Στο μέσο περίπου αυτού που ίσως ήταν η δυτική πλευρά του τείχους, διακρίνεται ίχνος τείχους (?) σε επίπεδο θεμελίων).

Πηγές