Λίγα δυσδιάκριτα ερείπια μεσαιωνικών κτισμάτων –που πιθανότατα περιλαμβάνουν και κατάλοιπα οχύρωσης – επάνω σε ένα κατάφυτο ύψωμα 1 χλμ ΝΑ από το χωριό Κάτω Αμπελόκηποι Μεσσηνίας.

Η τοπική ονομασία της περιοχής είναι «Βγένα» και η ονομασία του υψώματος είναι «Μπούρτζι» ή «Βγενόβραχος».

Ιστορία

Η ιστορία της οχύρωσης δεν είναι γνωστή. Καταρχήν δεν είναι βέβαιο ότι υπήρχε όντως κάποια οχύρωση επάνω στον λόφο, δεδομένου ότι αφενός δεν υπάρχουν πληροφορίες από ιστορικές πηγές και αφετέρου τα ερείπια που έχουν σωθεί δεν παραπέμπουν σαφώς σε πύργο ή κάστρο.
Όμως, η γενική εντύπωση είναι ότι πρόκειται πράγματι για απομεινάρια κάστρου. Η εντύπωση αυτή δημιουργείται από την φύσει αμυντική θέση και κυρίως λόγω του περίεργου τοπωνυμίου «Μπούρτζι».

Το βέβαιο είναι ότι οι σημερινοί Αμπελόκηποι (Ανω και Κάτω), τα παλιότερα Μηνάγια, υπήρχαν τουλάχιστον από την εποχή της Β’ Ενετοκρατίας και καταγράφονται ως Apano Menagia και Cato Menagia στην απογραφή του Προνοητή Corner, του 1689, και ως Menaghia alta και Menaghia bassa στην απογραφή Grimani, του 1700.
Αυτό βέβαια δεν αποδεικνύει κάτι, καθώς τα Cato Menagia μάλλον ήταν στη θέση του σημερινού χωριού και όχι στη θέση Μπούρτζι.

Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι σε τοπικές ιστοσελίδες καθώς και στην πινακίδα πληροφοριών του χωριού το κάστρο αναφέρεται ως Molines ή και Molendini. Κάστρο με αυτήν την ονομασία αναφέρεται στις διάφορες λίστες με τα κάστρα επί Φραγκοκρατίας, αλλά παραμένει αταύτιστο. Το Μπούρτζι Αμπελοκήπων δεν αποκλείεται να είναι το Molines, αλλά αυτό δεν πιστοποιείται μετά βεβαιότητος. Είναι πιθανό το Molines να ήταν σε κάποια άλλη περιοχή όπου υπήρχαν υδρόμυλοι (Molines=μύλοι).

Με βάση την υπόθεση περί Molines η κατασκευή χρονολογείται στα τέλη του 14ου με αρχές του 15ου αιώνα, όταν η περιοχή ανήκε στους Ενετούς (Α’ Ενετοκρατία). Όμως, όπως προαναφέρθηκε, η ταύτιση με το Molines δεν είναι καθόλου σίγουρη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι τα ερείπια είναι μεσαιωνικά κρίνοντας από τη χρήση κονιάματος στην τοιχοποιία και από τα ελάχιστα επιφανειακά κεραμικά ευρήματα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το ύψωμα είναι αρκετά απότομο και είναι προσβάσιμο μόνο από την ανατολική πλευρά. Η πρόσβαση δυσχεραίνεται από την πυκνή βλάστηση.

Στον λόφο υπάρχουν σκόρπια ερείπια που δείχνουν ότι εδώ υπήρχε μεσαιωνικός οικισμός και πιθανότατα κάποια οχύρωση. Το πιο αξιόλογο κατάλοιπο είναι ένα ορθογώνιο κτίσμα κοντά στην κορυφή.

Το καλοκαίρι του 2003, η 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, διενήργησε αυτοψία στον «Λοφίσκο Μπούρτζι» στην περιοχή των Κάτω Αμπελοκήπων και κατέληξε στα εξής:

«Η συγκεκριμένη περιοχή είναι φύσει οχυρή, αφού έχει μόνο πρόσβαση από την ανατολική πλευρά, ενώ οι άλλες πλευρές είναι κρημνώδεις. Ο λόφος προσφέρει δυνατότητα παρατήρησης μιας μεγάλης έκτασης περιμετρικά αυτού. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχει άμεση οπτική επαφή με τον λόφο του Αγ. Νικολάου, μεταξύ Πύλου - Μεθώνης, την οροσειρά του Λυκόδημου, καθώς και μεγάλο τμήμα της περιοχής της Κορώνης. Βρίσκεται επομένως σε μια θέση πρόσφορη για την ανάπτυξη οχυρωματικών εγκαταστάσεων.
Στην κορυφή του λόφου, ανάμεσα σε έντονη βλάστηση, διακρίνονται τα κατάλοιπα μιας τετράγωνης κατασκευής, κτισμένης με ιδιαίτερα ισχυρή τοιχοποιία από αργολιθοδομή. Το κτίριο σώζεται σε επίπεδο θεμελίων και σε μέγιστο ύψος +- 0,50 μ., πάχος δε +- 0,60 μ. Δεν διακρίνονται ίχνη από θύρες, δάπεδο ή άλλες διαμορφώσεις.
Περιμετρικά του λόφου διατηρούνται επίσης τμήματα τοιχοποιίας τα οποία ακολουθούν στην πορεία τους την οφρύ του βράχου [άρα πρόκειται για κατάλοιπα οχυρωματικής κατασκευής]. Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα βρίσκεται στην δυτική πλευρά: φθάνει σε μήκος +- 10 μ., έχει ύψος εξωτερικά +- 2 μ., πάχος +- 0,60 μ. και τοιχοποιία από αργολιθοδομή.» (Δημοσθένης Κορδός, 2017).

Πηγές