Ερείπια κάστρου σε χαμηλό αλλά δύσβατο ύψωμα, 500 μέτρα δυτικά από το Στρέφι Μεσσηνίας, πάνω από το ποτάμι «Βελίκας» και 1000 μέτρα νότια από την ενετική γέφυρα με το ίδιο όνομα (Ντεμπρίζ).

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η τοποθεσία είναι στην λοφώδη περιοχή «Κουφολογγιά» ανάμεσα στα χωριά Πελεκανάδα και Στρέφι της Μεσσηνίας. Το κάστρο ελέγχει τη γέφυρα πάνω από τον ποταμό Βελίκα που ήταν σημαντικός κόμβος στην παλιά διαδρομή από Ανδρούσα προς Ναβαρίνο. Το σημείο είναι στο νοτιοανατολικό άκρο της Βουφράδας.
«Βουφράς» ήταν η αρχαία ονομασία της ημιορεινής περιοχής στην ενδοχώρα του βόρειου τμήματος της χερσονήσου Πυλίας. Επί Όθωνος είχε δημιουργηθεί Δήμος Βουφράδας, με έδρα το χωριό Χατζή, αποτελούμενη από 35 χωριά, τα «Βουφραδοχώρια».

To κάστρο επίσης εποπτεύει έναν εύφορο κάμπο που φτάνει μέχρι τη θάλασσα. Η περιοχή ήταν πάντα σημαντική για την ελαιοπαραγωγή η οποία εκτινάχθηκε χάρη στα μέτρα που πήραν οι Ενετοί κατά την Α’ Ενετοκρατία.

Ένας άλλος ρόλος του κάστρου, και ίσως ο κύριος λόγος ύπαρξής του, ήταν η προστασία των συνόρων. Η περιοχή από τις αρχές σχεδόν της Φραγκοκρατίας ήταν στα όριο μεταξύ της βαρωνίας της Καλαμάτας και της ενετοκρατούμενης περιοχής του Αβραμίου. Οι Ενετοί δεν ήταν εχθροί των υπόλοιπων Φράγκων, είχαν όμως την τάση να επεκτείνονται με κάθε ευκαιρία. Αργότερα, από τις αρχές του 15ου αιώνα, ήταν στη μεθόριο μεταξύ Βυζαντινών (του Δεσποτάτου) και Ενετών και στη συνέχεια μεταξύ Τούρκων και Ενετών.

Το Όνομα του Κάστρου

Με την ονομασία «Ντεμπρίζ», που διασώζεται μέχρι σήμερα, προσδιορίζονται το συγκεκριμένο κάστρο, το Στρεφέικο γεφύρι και τα υπολείμματα ενός μεσαιωνικού νερόμυλου λίγο πιο πάνω από το κάστρο. Τελικά, φαίνεται ότι η ονομασία καλύπτει όλο το μικρό λεκανοπέδιο γύρω από τον ποταμό Βελίκα στο ύψος του χωριού Στρέφι.

Η προέλευση του ονόματος «Ντεμπρίζ» είναι άγνωστη. Φαίνεται να είναι φράγκικη. Πιθανότατα προέρχεται από το γαλλο-φλαμανδικό de bruges που σημαίνει «της γέφυρας». Αυτό σημαίνει ότι όλη η περιοχή, και το κάστρο, ονομάστηκαν έτσι λόγω γειτνίασης με τη γέφυρα. Αν είναι έτσι τότε, και η γέφυρα ονομάστηκε με αντιδάνειο «Ντεμπρίζ» ενώ αρχικά θα πρέπει να ονομαζόταν σκέτα «Μπριζ» (bruges =γέφυρα).

Στην περιοχή Κουφολογγιά (δηλαδή εκεί όπου είναι και το Ντεμπρίζ) αναφέρεται από τοπικό μελετητή (Βασίλειος Παυλόπουλος, πατέρας του τ.Προέδρου της Δημοκρατίας) η ύπαρξη του Κάστρου της Πελεκανάδας ή Κάστρου της Βουφράδας. Υπάρχει πιθανότητα να εννοεί το συγκεκριμένο κάστρο, αν και δεν αποκλείεται να πρόκειται για το κάστρο Διοδίων.

Το πρόβλημα είναι ότι κανένα από αυτά τα ονόματα δεν ήταν το αρχικό όνομα του κάστρου. Ούτε Ντεμπρίζ ούτε Στρεφιού ούτε Βουφράδας ούτε Πελεκανάδας ούτε Voianno (που ήταν το φράγκικο όνομα της Πελεκανάδας). Δεν υπάρχει κάστρο με ένα από αυτά τα ονόματα στα φράγκικα και στα ενετικά κατάστιχα. Πράγμα που σημαίνει ότι επί Φραγκοκρατίας είχε άλλο όνομα και μεταγενέστερα δανείστηκε το «Ντεμπρίζ» από τη γέφυρα.

Ποιο ήταν όμως το μεσαιωνικό του κάστρου; Παραμένει άγνωστο. Κανένας σύγχρονος μελετητής δεν έχει ασχοληθεί με αυτό το κάστρο εξ όσων γνωρίζουμε.

Η άποψη του Κατρολόγου είναι ότι πιθανόν να πρόκειται γα το κάστρο Molines που αναφέρεται σε αρκετά περιστατικά και λίστες κάστρων και δεν έχει ταυτισθεί. Οι λόγοι που συνηγορούν σε αυτήν την άποψη είναι:
α) Καταρχάς το διόλου ασήμαντο Κάστρο Ντεμπρίζ θα πρέπει οπωσδήποτε να καταγράφεται στις γνωστές μεσαιωνικές λίστες με τα φέουδα (αλλά με άλλο όνομα). Η μόνη περίπτωση να μην συμπεριλαμβάνεται είναι να ήταν οθωμανικό αλλά αυτό μάλλον αποκλείεται αφενός λόγω τεχνοτροπίας κατασκευής και αφετέρου επειδή δεν υπήρχε λόγος για τους Τούρκους να κτίσουν κάστρο σε αυτό το σχετικά απομονωμένο σημείο στην περίοδο της pax ottomanica που επακολούθησε.
β) Το Molines ήταν στο τρίγωνο που σχηματίζουν η Ανδρούσα, η Ίκλαινα και το Αβράμιο (Bonn, σελ 427-428).
γ) Το Molines σημαίνει «μύλοι». Από τα 35 παλιά τοπωνύμια της Βουφράδας τα 7 έχουν το συνθετικό «μύλος», π.χ. Μύλος του Χατζή κλπ. Αν μη τι άλλο αυτό σημαίνει στη Βουφράδα υπήρχαν πολλοί μύλοι (βασικά, νερόμυλοι) οπότε η ύπαρξη κάστρου Molines εκεί γύρω δεν θα ήταν έκπληξη.
δ) Υπάρχουν κατάλοιπα νερόμυλου κοντά στο Ντεμπρίζ.

Υπάρχει πάντως και η περίπτωση να πρόκειται για το κάστρο Castemu που βρισκόταν κοντά στο χωριό Χάστεμη (σύγχρονη ονομασία: Λευκοχώρα) 4 χιλιόμετρα ανατολικά από το Στρέφι. Το Στρέφι δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικά έγραφα, άρα δεν είναι τόσο παλιό, πράγμα που εξηγεί γιατί το συγκεκριμένο κάστρο θα μπορούσε να λέγεται αρχικά της Χάστεμης και όχι του Στρεφιού.

Ιστορία

Το κάστρο βρίσκεται σε περιοχή που από την αρχή της Φραγκοκρατίας ανήκε στη βαρωνία της Καλαμάτας και επομένως είναι φράγκικο. Όπως εξηγήθηκε πιο πάνω, ίσως ήταν το γνωστό από τις πηγές Molines ή, λιγότερο πιθανό, το Castemu.

Το κάστρο είναι στο σύνορο της επικράτειας του Πριγκιπάτου της Αχαΐας με την ενετική περιοχή του Αβραμίου (Avramio ή Lavramio) προς νότον.
Υπενθυμίζεται ότι με τη συμφωνία της Σαπιέντζας του 1209, είχαν αποδοθεί στη Βενετία από τους Φράγκους κατακτητές της Μοριά οι πολύ σημαντικές καστροπολιτείες της Μεθώνης και της Κορώνης. Ο θύλακας Αβραμίου, στον οποίο δεν υπήρχε κάστρο, υπαγόταν από τα μέσα του 14ου αιώνα (και ίσως από πολύ νωρίτερα) στην Κορώνη αν και περιβαλλόταν από φέουδα της φράγκικης βαρωνίας της Καλαμάτας. Το σύνορό του με τις φράγκικες περιοχές ήταν νότια της Χάστεμης.

Αν ισχύει η υπόθεση ότι το Ντεμπρίζ είναι το μεσαιωνικό κάστρο Castemu, τότε κτίστηκε το 1402. Γνωρίζουμε (Bonn, σελ.274) ότι τη χρονιά εκείνη, οι Ενετοί αποφάσισαν να χτίσουν κάστρο στο Αβράμιο αλλά ο τότε Πρίγκηψ της Αχαΐας Κεντυρίων Ζαχαρίας τους το απαγόρευσε, και για να διασφαλίσει την περιοχή του έχτισε το Castemu. Πάντως η πιο πιθανή θέση για το κάστρο αυτό πρέπει να είναι λίγο πιο νότια, 1 χιλόμετρο βόρεια από το σημερινό χωρίο Βελίκα, σε ύψωμα όπου σώζονται ερείπια οχύρωσης (δεν συμπεριλαμβάνεται ακόμα στον Καστρολόγο).

Αν το κάστρο είναι το Molines πρέπει να χτίστηκε προς το τέλος του 13ου αιώνα, καθώς γνωρίζουμε ότι στις αρχές του 14ου αιώνα εκείνο το κάστρο πέρασε στη δικαιοδοσία του νέου καστελλάνου της Καλαμάτας, του Jean Misito (Ελληνικής καταγωγής), ο οποίος μάλιστα έκανε το Molines έδρα της βαρωνείας. Η προσωρινή αλλαγή της έδρας έγινε γιατί η Καλαμάτα είχε γίνει αμφισβητούμενη περιοχή υπό την πίεση των Βυζαντινών του Μυστρά.

Το 1423, τα κάστρα της Ίκλαινας, του Molines και του Αγίου Ηλία (αταύτιστο) παραχωρήθηκαν από τον τελευταίο ιδιοκτήτη τους Adam de Melpignano στη Βενετία. Ήταν μια πολύ ρευστή εποχή καθώς το Πριγκιπάτο της Αχαΐας είχε ήδη σχεδόν καταλυθεί από τους Βυζαντινούς ενώ ολόκληρη η Πελοπόννησος υπέφερε από την πιο σοβαρή εισβολή των Τούρκων μέχρι τότε υπό τον Τουραχάν Μπέη.

Το 1423 λοιπόν το κάστρο Ντεμπρίζ πέρασε υπό ενετικό έλεγχο. Αυτό ισχύει είτε ήταν το Molines, είτε το Castemu είτε κάποιο άλλο. Παρέμεινε υπό ενετικό έλεγχο τουλάχιστον μέχρι το 1467, όταν μετά την κατάκτηση της Πελποννήσου από τους Οθωμανούς οι Ενετοί διατήρησαν για λίγο κάποιες κτήσεις τους στην Πελοπόννησο και μάλιστα εκμεταλλευόμενοι τη χαώδη κατάσταση είχαν καταλάβει και την Ανδρούσα. Η Ανδρούσα ανακτήθηκε από τους Τούρκους το 1467 και μάλλον τότε οι Ενετοί αποχώρησαν και από την περιοχή του Βελίκα. Αν όχι τότε, το τέλος της ενετικής παρουσίας και η έναρξη της Τουρκοκρατίας ήρθε για το Ντεμπρίζ το αργότερο το 1500 όταν κατακτήθηκε από τους Οθωμανους η Κορώνη.

Σημειωτέον ότι η γέφυρα που είναι κάτω από το κάστρο είναι σίγουρα ενετική. Είναι μάλιστα πανομοιότυπη με άλλες ενετικές γέφυρες στην Κύπρο και στην Κρήτη. Μάλλον κατασκευάστηκε, τον 15ο αιώνα, την περίοδο που η περιοχή ήταν καθαρά ενετική κτήση δηλαδή μεταξύ 1423 και 1467. Δεν αποκλείεται πάντως να κατασκευάστηκε και λίγο πριν καθώς ήταν συνηθισμένο οι Ενετοί να εξάγουν τεχνογνωσία και να αναλαμβάνουν έργα εκτός των δικών τους περιοχών. Τέλος δεν αποκλείεται να είναι κατασκευή της Β’ Ενετοκρατίας (1685-1715). Αλλά μάλλον το πιο πιθανό είναι να είναι κατασκευή του 15ου αιώνα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο καταλαμβάνει την κορυφή ενός δασωμένου λόφου πάνω από τη νότια όχθη του ποταμού Βελίκα, στην περιοχή Κουφολογγιά δυτικά από το Στρέφι. Υπάρχει μονοπάτι που αρχίζει από την βορειοδυτική πλευρά του λόφου (βλ. τη φωτο παρακάτω). Παρά την ύπαρξη μονοπατιού η προσέγγιση προς την κορυφή είναι δύσκολη λόγω πυκνής βλάστησης.

Το περίγραμμα του κάστρου δεν είναι ξεκάθαρο λόγω της βλάστησης. Φαίνεται ότι καταλάμβανε ένα χώρο εκτάσεως 3,5 στρεμμάτων περίπου. Στην κορυφή σώζεται σε κάποιο ύψος ο κεντρικός πύργος, ο οποίος είναι ορατός από απόσταση. Γύρω από τον πύργο υπάρχουν πολλοί ακαθόριστοι λιθοσωροί και ερείπια. Λίγο πριν φτάσουμε στον πύργο υπάρχουν τα ευδιάκριτα ερείπια ενός τοιχίου που φαίνεται να είναι κατάλοιπα κάποιου κτιρίου.

Στα δυτικά του πύργου υπάρχουν ίχνη λαθρανασκαφής που δεν πρέπει να είναι πολύ παλιά. Προφανώς κάποιος έψαξε εδώ για το θησαυρό του κάστρου. Στο βάθος της τρύπας φαίνεται να σχηματίζεται ένα μικρό τούνελ που ίσως να έχει σχέση με τον θρύλο πως υπάρχει στοά κάτω από το κάστρο που βγαίνει στο ποτάμι απέναντι από το εκκλησάκι της Παναγίτσας.

Πηγές