Κατάλοιπα μεσαιωνικού οικισμού με πύργο σε χαμηλό λόφο με βλάστηση ενάμιση χιλιόμετρο βορειοανατολικά από το Αχλαδοχώρι Μεσσηνίας (παλιά ονομασία Χαϊκάλι).

Είναι σχεδόν βέβαιο πως τα ερείπια ταυτίζονται με το χωριό Κόσμενα ή Κόσμινα που υπήρχε εκεί επί Φραγκοκρατίας και Ενετοκρατίας.

Ιστορία

Η Κόσμινα (ή τα Κόσμενα) φαίνεται πως ήταν κεφαλοχώρι για το οποίο έχουμε αρκετές αναφορές από μεσαιωνικές πηγές. Το συναντούμε με την ονομασία La Cosmina, Cosmena, Ghosmina, Kosmaina σε φράγκικα και ενετικά έγγραφα, καθώς και σε χάρτες. Επίσης αναφέρεται σαν Κόσμενα, Κόσμηνα ή Κόσμαινα από Βυζαντινές πηγές (μεταξύ των οποίων και ο ιστορικός Φραντζής).

Οι συχνές αυτές αναφορές οφείλονται μάλλον στο γεγονός ότι η περιοχή ήταν διεκδικούμενη, στα όρια μεταξύ της επικράτειας των Φράγκων του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, των Ενετών της Κορώνης και των Βυζαντινών του Δεσποτάτου του Μυστρά. Επιπλέον φαίνεται πως ήταν μεγάλο και πλούσιο φέουδο.

Οι διάφορες πηγές συχνά αναφέρουν την Κόσμινα σαν κάστρο, αλλά μάλλον δεν υπήρξε ποτέ κανονικό κάστρο. Υπήρχε ο πύργος στην κορυφή του λόφου (ερείπια του οποίου είναι ορατά σήμερα) και πιθανόν ο υπόλοιπος οικισμός να είχε κάποια στοιχειώδη οχύρωση,

Στα μέσα του 14ου αιώνα το φέουδο ανήκε στον Φλωρεντινό Νικολό Ατζαγιόλι, ισχυρό άνδρα της εποχής (Μεγάλος Σενεσάλος του Πριγκιπάτου της Αχαΐας και ιδιοκτήτης πολλών εκτάσεων στη Μεσσηνία και αλλού).

Το 1357 το φέουδο παραχωρήθηκε στον Ναπολιτάνο Jean Siripando, ο οποίος ήταν κάτι σαν υπουργός Οικονομικών του Πριγκιπάτου. Διασώζεται το έγγραφο δωρεάς από τον Ροβέρτο του Τάραντος (βασιλέα της Νάπολης που έφερε και τον τίτλο του Πρίγκιπα της Αχαΐας) προς τον Siripando. Το έγγραφο αυτό είναι μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τα φέουδα της Μεσσηνίας επί Φραγκοκρατίας.

Από αρχές του 15ου αιώνα η Κόσμινα πέρασε στην ιδιοκτησία τω Βενετών. Πιθανόν να πουλήθηκε από τους κληρονόμους του Siripando. Παρέμεινε ενετική σε όλη τη διάρκεια του 15ου αιώνα.

Το 1465 κατά τη διάρκεια του Α’ Ενετουρκικού πολέμου (1463–1479) η Κόσμινα είναι το οχυρό των δυνάμεων του Βενετσιάνου Σιγισμούνδου Μαλατέστα. Με το τέλος αυτού του πολέμου, η περιοχή παρέμεινε υπό Ενετικό έλεγχο. Το χωριό πρέπει να πέρασε στους Τούρκους περί το 1500, κατά τον Β’ Ενετοτουρκικό πόλεμο, την ίδια περίοδο που έπεσαν η Μεθώνη και η Κορώνη, και οι Τούρκοι επεκράτησαν σε όλη την Πελοπόννησο.

Η Κόσμινα πρέπει να εγκαταλείφθηκε μέσα στον 16ο αιώνα Εξ όσων γνωρίζουμε δεν υπάρχουν αναφορές για αυτήν κατά την Β“ Ενετοκρατία (1685-1715).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο χώρος είναι διάσπαρτος από ερείπια κτισμάτων και λιθοσωρούς. Ένα εν μέρει πετρόκριστο μονοπάτι οδηγεί στην κορυφή όπου υπάρχουν υπολείμματα κτίσματος που προφανώς ήταν πύργος.

Η τοιχοποιία του πύργου δείχνει ότι δεν είναι κατασκευή των αρχών της Φραγκοκρατίας. Πιθανότατα κατασκευάστηκε τον 15ο αιώνα επί Ενετοκρατίας.

Τα υπόλοιπα ερείπια είναι απροσδιορίστου χρήσης, μορφής και χρονολογίας. Υπάρχουν πολλοί λιθοσωροί και πολλές ξερολιθιές για τις οποίες προφανώς έχει χρησιμοποιηθεί το υλικό από παλιότερες κατασκευές (ίσως και οχυρωματικές). Υπάρχουν κτίσματα με πολύ φροντισμένη λιθοδομή για τα οποία είναι προφανές ότι έχουν δεχτεί σχετικά πρόσφατες τροποποιήσεις (του 19ου ή του 2οου αιώνα) και ίσως στην αρχική τους μορφή ήταν μεσαιωνικά.

Αντιγράφουμε από την υπουργική απόφαση που χαρακτήρισε το μέρος αρχαιολογικό χώρο: (ΥΑ ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ45/48026/2298/20-5-2010 - ΦΕΚ 212/ΑΑΠ/3-6-2010

Οριοθετούμε προσωρινά τον αρχαιολογικό χώρο του «Παληόπυργα» Αχλαδοχωρίου, Δ.Δ. Αχλαδοχωρίου, Δ. Πεταλιδίου, Ν. Μεσσήνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 3028/2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων 3 Ιουνίου 2010 και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» άρθρο 12 παρ.2.Στο χώρο έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια μεσαιωνικής οχύρωσης. Ο «Παληόπυργας» Αχλαδοχωρίου βρίσκεται σε απόσταση ενάμιση χιλιομέτρου βορείως του ομώνυμου Δ.Δ. του Δήμου Πεταλιδίου και περιλαμβάνει ένα μικρό κάστρο και δύο ερειπωμένες εκκλησίες της περιόδου της Φραγκοκρατίας, απομεινάρια μιας αναπτυγμένης οικιστικής εγκατάστασης, όπως υποδεικνύουν τα διάσπαρτα όστρακα από χρηστικά αγγεία της ύστερης αρχαιότητας και των μεσαιωνικών χρόνων. Κατά πάσα πιθανότητα η θέση ταυτίζεται με το φράγκικο χωριό «Κόσμενα» ή «Κόσμινα», γνωστό από τις αρχειακές πηγές του 14ου και 15ου αιώνα.

Πηγές