Στο ξερό τοπίο της ΝΔ Μάνης υπάρχουν διάφορα πλατώματα. Ένα από αυτά είναι το οροπέδιο της «Μακρυνάς». Το πλάτωμα ξεκινάει από το ακρωτήρι Κάβο Δρόσο στη δυτική ακτή της Μάνης και φτάνει μέχρι το Κάβο Γκρόσσο (ακρωτήριο Θυρίδες). Βασικά είναι ένας απόκρημνος βράχος πάνω στη θάλασσα με ύψος 200-300 μέτρα και μήκος σχεδόν 4 χιλιόμετρα, του οποίου το επάνω μέρος είναι μια στενόμακρη σχεδόν επίπεδη επιφάνεια πλάτους 300 έως 600 μέτρων.

Στη μέση περίπου αυτού του πλατώματος, πάνω από το χωριό Κιππούλα, υπάρχει το« κάστρο της Άνω Πούλας». Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα μικρών ερειπωμένων οικισμών που προστατεύονταν από λιθόκτιστο οχυρωματικό τείχος.

Ιστορία

Η χρονολόγηση του τείχους και των οικισμών της Άνω Πούλας δεν είναι γνωστή.

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η τοποθεσία ταυτίζεται με την αρχαία πόλη Ιππόλα. Σε αυτό συνηγορεί κα η διατήρηση των παρεμφερών τοπωνυμίων (Άνω Πούλα-Κιππούλα). Για την Ιππόλα είναι εξακριβωμένο ότι υπήρχε και τα Ρωμαϊκά χρόνια. Ήταν μία από τις πόλεις που ανήκαν στο Κοινό των Ελευθερολακώνων. Ο Παυσανίας (160 μ.Χ.) αναφέρει ότι η πόλη ήταν (περίπου) εκεί και είχε ιερό της Αθηνάς Ιππολαΐτιδας.

Άρα το μέρος κατοικούνταν ήδη από την αρχαιότητα. Κατα την πρωτοβυζαντινή περίοδο δεν έχουμε πληροφορίες, αλλά το πιθανότερο είναι ότι σε εκείνη την ταραχώδη περίοδο, η κατοίκηση θα συνεχίστηκε και μάλλον ο πληθυσμός θα αυξήθηκε όταν οι κάτοικοι της Λακωνίας κατέφυγαν στη Μάνη με τις επιδρομές του 5ου αιώνα.

Το κάστρο θα πρέπει να αποδείχθηκε ασφαλές καταφύγιο και στη συνέχεια, με την εμφάνιση της πειρατείας και των Σαρακηνών τον 8ο αιώνα.

Τα ερείπια πολλών ναών από τον 10ο, 11ο αιώνα δείχνουν ότι ο οικισμός ήταν σε άνθιση εκείνη την εποχή. Σημειωτέον ότι οι Μανιάτες εκχριστιανίστηκαν μόλις στο τέλος του 9ου αιώνα. Λίγο αργότερα, την περίοδο 945-988 μ.Χ., έδρασε στην περιοχή ο όσιος Νίκων «ο Μετανοείτε» ο οποίος πιστώνεται με την εξάλειψη και των τελευταίων ιχνών ειδωλολατρίας από τη Λακωνία. Μία από τις ενέργειες του Οσίου (πολιούχου Σπάρτης ) ήταν ότι έχτισε αναρίθμητες εκκλησίες ιδίως σε ορεινά σημεία (μια άλλη μέθοδος ήταν ο φόνος Εθνικών και Ιουδαίων). Πολλά από τα εκκλησάκια της Άνω Πούλας φαίνεται ότι ανάγονται σε αυτήν την -επίσης ταραγμένη- περίοδο.

Με την έναρξη της Φραγκοκρατίας τον 13ο αιώνα φαίνεται ότι η Άνω Πούλα πέρασε μια νέα εποχή πληθυσμιακής έξαρσης καθώς εκεί, όπως και σε άλλες περιοχές της Μάνης, εύρισκε καταφύγιο ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός της Πελοποννήσου.

Είναι άγνωστο αν το κάστρο έπεσε ποτέ στα χέρια των Φράγκων. Πάντως η οχύρωσή του δεν είναι φράγκικη. Σημειωτέον ότι από κάποιους μελετητές η Άνω Πούλα θεωρείται ως πιθανή τοποθεσία του σπουδαίου κάστρου της Μεγάλης Μαΐνης (Grand Magne) που όπως αναφέρεται στο Χρονικόν του Μορέως, έχτισε ο Βιλεαρδουίνος το 1248 σε έναν απόκρημνο βράχο στη δυτική ακτή της Μάνης. Το πρόβλημα με αυτή τη θεωρία είναι ότι δεν υπάρχουν ίχνη φράγκικης παρουσίας εδώ και κανένα απομεινάρι από την περίτεχνη οχυρωματική των Φράγκων που, λογικά, θα πρέπει να ήταν το βασικό γνώρισμα ενός τόσο αξιομνημόνευτου κάστρου.

Από το τέλος του 13ου αιώνα η περιοχή πέρασε στη δικαιοδοσία του Δεσποτάτου του Μοριά.

Στην Τουρκοκρατία, οι Τούρκοι ως γνωστόν δεν πάτησαν το πόδι τους σε αυτά τα μέρη, επομένως δεν τίθεται θέμα οθωμανικής επιρροής στον οικισμό.

Μια απογραφή του 1618 καταγράφει ότι στην Κιππούλα (που τότε ήταν η Άνω Πούλα) ζούσαν 30 οικογένειες. Λίγο αργότερα όμως, στα μέσα του 17ου αιώνα, οι οικισμοί στο βράχο εγκαταλείφθηκαν και ο πληθυσμός μετακινήθηκε χαμηλότερα σε σχετικά πιο φιλόξενα μέρη.

Ανακεφαλαιώνοντας, ο οικισμός της Άνω Πούλας κατοικήθηκε αδιαλείπτως από τους Ρωμαϊκούς τουλάχιστον χρόνους μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Η καλύτερη περίοδος υπήρξε μεταξύ 10ου και 13ου αιώνα.

Όμως όλα αυτά δεν δίνουν καμιά συγκεκριμένη πληροφορία για την κατασκευή της οχύρωσης. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δηλώνουν με αδιαμφισβήτητο τρόπο τη χρονολογία κατασκευής ή ανακατασκευής. Η μεγαλιθική κατασκευή είναι τέτοια που δεν αποκλείεται καμιά εποχή: αρχαιότητα, μεσοβυζαντή περίοδος, περίοδος, ακόμα και η μεταβυζαντινή εποχή!

Χωρίς να είμαστε βέβαιοι μπορούμε να κάνουμε τις εξής υποθέσεις:

-Το τείχος δεν είναι αρχαίο. ΟΙ αρχαίες ακροπόλεις -όσο και αν αυτό φαίνεται περίεργο- είχαν πολύ πιο καλοπελεκημένες πέτρες. Εξάλλου αν όντως έχει αρχαία προέλευση θα έγιναν πολλές τροποποιήσεις στο πέρασμα των αιώνων.
-Το τείχος δεν είναι φράγκικο.
-Το τείχος δεν είναι μεταβυζαντινό. Είναι υπερβολικά ογκώδες για την εποχή και χωρίς ασβεστοκονίαμα.
-Το κάστρο χτίστηκε από ντόπιους χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις οχυρωματικής τεχνικής και χωρίς βοήθεια από κάποια κεντρική εξουσία, βυζαντινή ή άλλη.

Λαμβανομένων όλων αυτών υπόψη θα πρέπει να υποθέσουμε ότι το κάστρο χτίστηκε τη μεσοβυζαντινή περίοδο, το αργότερο τον 8 αιώνα. Ήταν μια εποχή που ο κίνδυνος των Σαρακηνών δεν θα επέτρεπε εφησυχασμό και επίσης μια περίοδος που η κεντρική βυζαντινή διοίκηση ήταν απούσα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στην ανατολική πλευρά του πλατώματος της Άνω Πούλας υπάρχει τείχος σε μήκος 400 μέτρων περίπου. Στη δυτική πλευρά δεν υπάρχει οχύρωση καθώς από εκεί είναι ο γκρεμός και η θάλασσα. Στο τείχος διακρίνονται απομεινάρια από πύλες, παρατηρητήρια, δεξαμενές και πολεμίστρες.

Το τείχος είναι μια μεγαλιθική κατασκευή από μεγάλες ακανόνιστες πέτρες χωρίς συνδετικό κονίαμα. Είναι αρκετά φαρδύ, 1 με 1,5 μέτρα (και σε ορισμένα σημεία πολύ περισσότερο) αλλά σχετικά χαμηλό. Το ύψος του δεν ξεπερνά τα 3 μέτρα και σε καλύτερες εποχές δεν πρέπει να ήταν πολύ ψηλότερο.

Στην οχύρωση δεν υπάρχει παραπέτο, επάλξεις ή πύργοι. Υπάρχουν πάντως αρκετές πολεμίστρες, βασικά τρύπες που μοιάζουν με ντουφεκότρυπες αλλά θα μπορούσαν να κατασκευάστηκαν για μη πυροβόλα όπλα.

Η ίδιος μεγαλιθικός τρόπος κατασκευής ακολουθείται και για τα περισσότερα κτίσματα που είναι διάσπαρτα στο πλάτωμα.

Σην Άνω Πούλα διακρίνονται 6 πυρήνες οικισμών ο ένας από τους οποίους είναι χαμηλότερα από το πλάτωμα, στην πλαγιά.

Οι πυρήνες αποτελούνται από κατοικίες και κατά το πλείστον από αυλές με αρκετά υψηλούς ξερολίθινους τοίχους. Από τους πέντε πυρήνες στο πλάτωμα, οι τρεις βρίσκονται μέσα στο τειχισμένο τμήμα και εφάπτονται με την ανατολική πλευρά του πλατώ και οι δύο, οι νότιοι έξω από αυτό. O βορινότερος όλων είναι σχετικά πιο απομακρυσμένος και ο μεγαλύτερος , με έκταση περίπου 30 στρέμματα και με ερείπια 25 σπιτιών. Εκεί βρίσκονται και τα εκκλησάκια των Αγ. Θεοδώρων (11ος αι.) και Αγ. Γεωργίου (βλ. φωτογραφίες) που για κάποιον ανεξήγητο λόγο είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο.

Στη νότια πλευρά του πλατώματος υπάρχουν άλλοι 4 οικισμοί σε πιο πυκνή διάταξη (βλ. κάτοψη). Συνολικά στην Άνω Πούλα εντός και εκτός οχύρωσης, βρίσκονται διάσπαρτα ερείπια από 70 κατοικίες και 7-8 εκκλησίες.

Τα ερείπια εκκλησιών της Άνω Πούλας:

Ο Άγιος Σωτήρας (Σώστης) στο βόρειο άκρο της Ανω Πούλας.
Οι Άγιοι Θεόδωροι και ο Άγιος Γεώργιος στην ανατολική άκρη του γκρεμού της Ανω Πούλας
Ο Αϊ Λιάς (γκρεμισμένος)
Ο Άγιος Νικόλαος και η Αγία Πελαγία στο χείλος του ανατολικού γκρεμού και πάνω από την Παναγίτσα .

Κάποιες από αυτές δυστυχώς χρησιμοποιούνται σαν στάβλοι!

Παράλληλες Ιστορίες

Στο νότιο άκρο του πλατώματος, όχι μακριά από τον τελευταίο οικισμό του κάστρου της Άνω Πούλας, υπάρχει ένα ύψωμα, σχεδόν πάνω από το ακρωτήριο Κάβο Γκρόσσο,επάνω στο οποίο υπάρχει ένα άλλο κάστρο, το κάστρο της Ωριάς ή της Οχιάς.

Και αυτό το κάστρο υποτίθεται ότι είναι ένα από τα υποψήφια για τη θέση του θρυλικού κάστρου της Μεγάλης Μαΐνης. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν ορατά ερείπια από κανένα κάστρο στη θέση αυτή. Εξ όσων γνωρίζουμε τουλάχιστον.

Πηγές