Η Νέα Μονή της Χίου είναι ιστορικό μοναστηριακό συγκρότημα που τειχίζεται με υψηλό περίβολο και προστατεύεται από αμυντικό πύργο στη ΒΔ γωνία.

Ιστορία

Η Νέα Μονή, που δεν είναι καθόλου «νέα», ιδρύθηκε το 1042 μ.Χ. Υψηλοί χορηγοί της υπήρξαν η αυτοκράτειρα Ζωή και ο σύζυγός της Κωνσταντίνος Θ’ Μονομάχος.

Είναι γνωστό παγκοσμίως για τα εξαιρετικά ψηφιδωτά του. Εορτάζει κατά την απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (23 Αυγούστου).

Παρά το γεγονός ότι λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς περί το 1300, η Νέα Μονή έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή της κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, οπότε έφτασε να έχει περί τους χίλιους μοναχούς. Εκείνη την εποχή, είχε στην ιδιοκτησία της τα δύο τρίτα των κτημάτων του νησιού.

Από το 1346 και μετά, οπότε η Χίος είχε καταληφθεί από τους Γενουάτες, η Νέα Μονή έχασε πολλά από αυτά τα κτήματα. Επανέκαμψε επί Τουρκοκρατίας και έχαιρε προνομίων, στα πλαίσια και του ειδικού καθεστώτος που είχε η Χίος (λόγω μαστίχας).

Η επί αιώνες ακμή της μονής τερματίστηκε όταν υπέστη μεγάλες καταστροφές το 1822, στη Σφαγή της Χίου. Ο ναός ξανακάηκε από τους Τούρκους το 1828. Το τελειωτικό χτύπημα ήρθε στο σεισμό του 1881 όταν κατέρρευσαν πολλά κτίρια συμπεριλαμβανομένου του τρούλου του καθολικού.
Από τότε η μονή ερήμωσε.

Την περίοδο 1947-1962 έγιναν εργασίες αποκατάστασης. Μετά το 1952 λειτουργεί σαν γυναικείο μοναστήρι.

Ο πύργος πιστεύεται ότι είναι κατασκευή (ή ανακατασκευή) του 14ου αιώνα, προφανώς στα πλαίσια εργασιών για την ενίσχυση της άμυνας του μοναστηριού μετά τη λεηλασία του 1300. Την ίδια εποχή δημιουργήθηκε και οχυρωματικός περίβολος ο οποίος καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1822.

Ο πύργος υπήρξε ύστατο καταφύγιο των μοναχών σε περίπτωση επιδρομής και βιβλιοθήκη της μονής για κάποια χρονική περίοδο. Αρχικά ήταν τριώροφος.

Ο πύργος είναι λοιπόν το μοναδικό κατάλοιπο της βυζαντινής οχύρωσης της Νέας Μονής.

Η Νέα Μονή, λόγω της εξαιρετικής της σημασίας από την άποψη της Ιστορίας της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής, ανήκει στα μνημεία που έχουν χαρακτηρισθεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και προστατεύονται από την UNESCO.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο πύργος της Νέας Μονής υψώνεται στο βορειοδυτικό άκρο του περιβόλου της.

Πρόκειται για ένα διώροφο ορθογώνιο κτίριο διαστάσεων 12,65✖7,20μ., που δεν διατηρεί την ανωδομή του. Το σωζόμενο ύψος είναι 11,25μ

Κτίστηκε σε βραχώδες έδαφος, στο υψηλότερο σημείο της μονής.

Ακολουθεί τις γενικές αρχές των αμυντικών μοναστηριακών πύργων,δίχως ανοίγματα στο ισόγειο, με τοξοθυρίδες και παράθυρα στον όροφο, όπου βρισκόταν και η αρχική είσοδος. Στη βόρεια πλευρά υπάρχει θεμέλιο με τέσσερις αναβαθμούς.

Το θολοσκεπές ισόγειο είναι προσβάσιμο από μια μεταγενέστερη τοξωτή θύρα, πίσω από την οποία κτίστηκαν δυο επιπλέον τοίχοι. Ο ανατολικός φαίνεται ότι διακόπηκε κατά τη διάνοιξη της εισόδου στο ισόγειο. Η χρήση του πρώτου αυτού χώρου παραμένει άγνωστη. Μια κλιμακωτή διαμόρφωση στη νοτιοδυτική γωνία, μαρτυρεί ότι κάποτε θα μπορούσε να φέρει ξύλινο δάπεδο. Στη βόρεια εσωτερική πλευρά του ισογείου υπάρχει κινστέρνα.

Η ημικυλινδρική καμάρα που στεγάζει το δάπεδο του ορόφου κτίστηκε με πλακοειδείς λίθους, κατασκευή που διαφέρει από αυτή του υπόλοιπου πύργου. Μάλλον πρόκειται για μεταγενέστερη επέμβαση, καθόσον αφήνει, κατά το ήμισυ, εμφανείς τις τοξοθυρίδες στο βόρειο και νότιο τοίχο. Ένα «μπάλωμα» στο νότιο άκρο της, πιθανολογείται ως το άνοιγμα επικοινωνίας των ορόφων, το οποίο σφραγίστηκε όταν ανοίχθηκε η είσοδος του ισογείου και η δευτερεύουσα είσοδος του ορόφου.

Ο όροφος εσωτερικά μεγαλύτερος από το ισόγειο, παρουσιάζεται ενιαίος, με οκτώ τοξοθυρίδες. Στην ίδια στάθμη ανοίγονται και οι δυο είσοδοι για τον όροφο. Η ανατολική ήταν η αρχική του πύργου, ενώ η δεύτερη, απλή ορθογώνια, διανοίχθηκε αργότερα, πιθανόν όταν ο πύργος λειτουργούσε ως βιβλιοθήκη. Η άνω στάθμη των παραθύρων συμπίπτει με το σημερινό σωζόμενο ύψος του πύργου (11,25 μ.).

Πηγές