Μια από τις πολυάριθμες βίγλες στην ακτή της Χίου. Η συγκεκριμένη είναι στο ακρωτήριο "Αγία Ελένη", στον όρμο Καρφα, στα Θυμιανά. Μια από τις λίγες βίγλες στην ανατολική ακτή της Χίου.

Όπως φαίνεται και στη φωτογραφία, η βίγλα έχει γίνει το αντικείμενο μιας ημιτελούς (και μάλλον ατυχούς) προσπάθειας για ανακαίνιση.

Οι βίγλες της Χίου είναι μεσαιωνικοί, κυλινδρικοί πυργίσκοι σε ακτές και ακρωτήρια του νησιού με σκοπό την παρατήρηση του πελάγους και την έγκαιρη ειδοποίηση των κατοίκων σε περίπτωση εχθρικής ή πειρατικής επιδρομής.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Σήμερα έχουν εντοπισθεί 35 βίγλες στο νησί, από τις οποίες οι 24 είναι κηρυγμένες ως διατηρητέα μνημεία.

Τοποθετημένες σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους, σε οπτική επαφή η μία με την άλλη, ήταν πυκνότερες στις Νότιες και Δυτικές ακτές του νησιού που προσφέρονταν για αποβάσεις.Αυτή ήταν μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της πειρατείας, όχι μόνο σε νησιά του Αιγαίου, αλλά σε όλη τη Μεσόγειο. Οι βίγλες στη βόρεια πελυρά του νησιού είναι ελάχιστες επειδή εκεί η μορφολογία του εδάφους προσφέρεται για προστασία και παρατήρηση.

Δίκτυο βιγλών, τετράγωνης όμως κάτοψης και όχι στρογγυλής, όπως στη Χίο, υπάρχει στη Ρόδο και στη Μάλτα, κατασκευασμένα από τους Ιωαννίτες Ιππότες. Οι ίδιοι εγκατέστησαν παράκτιους πύργους παρατήρησης στην Κω, στη Χάλκη, στην Τήλο, στη Νίσυρο, την Κάλυμνο, τη Λέρο, τη Σύμη. Επίσης, ανάλογο δίκτυο παρατήρησης, με μία ποικιλομορφία στους τύπους των πύργων, απαντάται και στην Κύπρο, στη Σικελία, στην Κορσική, στις Βαλλεαρίδες και στην Costa del Sol της Ισπανίας.

Ιστορία

Οι βίγλες της Χίου αναπτύχθηκαν επί Γενουατοκρατίας (1346-1564) και η λειτουργία τους συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα περίπου του 17ου αιώνα. Είναι χτισμένες σε κομβικά σημεία έτσι ώστε να κατοπτεύουν το σύνολο της ακτογραμμής και κυρίως τους κόλπους και τους όρμους που προσφέρονται για τον ελλιμενισμό πλοίων. Πηγές αναφέρουν ότι στη Χίο υπήρχαν πάνω από 50 Βίγλες στην περίμετρο του νησιού.

Για τον τρόπο λειτουργίας των βιγλών μας πληροφορούν οι ξένοι περιηγητές, οι οποίοι επισκέπτονταν το νησί και έγραφαν μετά τις εντυπώσεις τους. Γράφει ο Jean de Thevenot (1656): «Δια να φυλάξουν δε τα δέντρα και τα χωριά έκτισαν πύργους εις τα πέριξ της νήσου, εις απόστασιν 3 ή 4 μιλίων απ΄αλλήλων. Έκαστον δε γειτονικόν χωρίον απέστελλεν εκεί δύο άνδρας δια να φυλάττουν και όταν έβλεπον λέμβους, πλοία ή γαλέρας, ηδοπύουν και απεσύροντο ή και ημύνοντο». Όπως μας πληροφορεί ο George Sandys (1610), την ημέρα ειδοποιούσαν με σήματα καπνού, ενώ τη νύχτα με σήματα φωτιάς (φρυκτωρίες). Ο Ιερώνυμος Ιουστινιάνι (1586) αναφέρει ότι «…εφόσον εντοπισθεί κάποιο πλοίο, μέσα σε δύο ώρες, κάνοντας σήματα με τη φωτιά, ειδοποιούν όλο το νησί…».

Ο χαρακτήρας των μηνυμάτων είχε σκοπό να προειδοποιήσει για το σημείο επερχόμενης απόβασης και τον αριθμό των σκαφών, ώστε να αποσταλεί στρατιωτική δύναμη προς απόκρουση του επιδρομέα, οι δε χωρικοί να προφυλαχθούν στο εσωτερικό των χωριών που, ειδικά στην περιοχή των Μαστιχοχωρίων, ήταν οχυρωμένα. Οπωσδήποτε έπρεπε το μήνυμα να φθάσει μέχρι τη Χώρα της Χίου, στο Κάστρο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Μία τυπική βίγλα της Χίου έχει κυλινδρικό κορμό, με κουλουροκωνική βάση (σκάρπα), με κλίση τέτοια ώστε να εξοστρακίζονται τα βλήματα, αλλά και να αυξάνεται η βάση έδρασης, για λόγους ευστάθειας. Το εσωτερικό της κυλινδρικής βίγλας γεμίζει με χώμα και αργούς λίθους μέχρι τα δύο τρίτα του ύψους περίπου.

Η τοιχοποιία των βιγλών αποτελείται από λίθους τοπικής προέλευσης, συνδεδεμένους με ισχυρό ασβεστοκονίαμα, με προσθήκη πλινθοσυντρίμματος (κουρασάνι) και διαιρείται σε οριζόντιες στάθμες, με χαρακτηριστικούς συνεχείς αρμούς δόμησης.

Το συνολικό της ύψος φθάνει περίπου τα 12μ. και έχει μέση διάμετρο, στην περιοχή του κορμού, 7,5μ. Εσωτερικά ο πυργίσκος είναι κατά τα δύο τρίτα μπαζωμένος. Σε στάθμη 8μ. περίπου από το έδαφος διαμορφώνεται ένα δωμάτιο για το βιγλάτορα, το οποίο καλύπτεται από χαμηλό θόλο. Μία καταπακτή σε κάποιο άκρο του θόλου επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ του εσωτερικού χώρου και του δώματος της βίγλας, όπου υπάρχουν οι επάλξεις. Η πρόσβαση στο δωμάτιο του βιγλάτορα γινόταν μέσω απλής ανασυρόμενης κλίμακας ή ανεμόσκαλας, έτσι ώστε να μην υπάρχει πρόσβαση στους επιδρομείς.

Η θύρα που γενικά ποτέ δεν ήταν από την πλευρά της θάλασσας, ασφάλιζε από μέσα με ένα μεγάλο ξύλο, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις υπήρχε από πάνω της καταχύστρα (αμυντική κατασκευή μέσα στην οποία διοχετεύονταν καυτά υγρά που απωθούσαν τους επιδρομείς). Καταχύστρες υπήρχαν επίσης και σε σημεία, περιμετρικά της βίγλας. Στο δωμάτιο του βιγλάτορα ανοίγονταν μικρά παράθυρα, τραπεζοειδούς κάτοψης που κατέληγαν σε στενές οπές, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ανοίγονται επιπλέον πολεμότρυπες.

Πηγές