Στο γαλήνιο τοπίο της βορειοδυτικής Χίου, 700 μέτρα βόρεια από το χωριό Διευχά, βρίσκεται ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά μνημεία της Χίου, η Ιερά Μονή Μουνδών.
Είναι αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη Πρόδρομο και η ονομασία της προέρχεται, πιθανότατα, από την τοποθεσία Μουντά, κοντά στη Βολισσό, όπου βρισκόταν αρχικά, πριν μεταφερθεί στη σημερινή της, πιο απομακρυσμένη θέση.

Ιστορία

Η παράδοση ανάγει την ίδρυση της μονής στους βυζαντινούς χρόνους, αλλά η πρώτη αναφορά της στις πηγές είναι το 1574, και σχετίζεται με την ανακαίνισή της από τον ιερομόναχο Ιάκωβο Λαγκαδιώτη.
Ήταν σταυροπηγιακή [υπαγόμενη στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως] και άκμασε σημαντικά από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα. Εξελίχθηκε μάλιστα στο δεύτερο σπουδαιότερο μοναστικό κέντρο της Χίου μετά την Ιερά Νέα Μονή.

Διέθετε μεγάλη περιουσία και πλούσια βιβλιοθήκη με αξιόλογη μεμβράνη του 1462 μ.Χ. που μάλλον ήταν η Διαθήκη της Οσίας Ματρόνας της Χιοπολίτιδας.
Έγινε πυρήνας θεολογικών μελετών και φιλοξένησε σπουδαίους λόγιους και επιφανείς Χιώτες που ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την αγιογράφησή της. Σύμφωνα με τα βιβλία της μονής, στις αρχές του 17ου αιώνα έγιναν δύο αποτυχημένες προσπάθειες διακόσμησής της. Το 1620 ανατέθηκε η διακόσμηση του Καθολικού στο Χιώτη ζωγράφο Μανουήλ Καλαρώνη, ιερέα. Ο ζωγράφος δεν ολοκλήρωσε την εργασία του γιατί δεν υπήρχαν τα σχετικά χρήματα. Και η δεύτερη προσπάθεια για την αγιογράφησή της το 1622, από το Νεόφιλο Παραδείση, απέτυχε. Τελικά αγιογραφήθηκε το 1730, από τον ζωγράφο ιεροδιάκονο Κωνσταντίνο από τον Καταρράκτη, με τη χρηματοδότηση του μετέπειτα ηγουμένου Ιακώβου Αργέντη. Οι τοιχογραφίες αυτές καταστράφηκαν το 1822 και εκείνες που διατηρούνται μέχρι σήμερα έγιναν από ανώνυμο ζωγράφο το 1849, όπως αναφέρει η επιγραφή επάνω από την κύρια είσοδο του Ναού. Η τεχνοτροπία τους συνδυάζει τη λαϊκή μεταβυζαντινή ζωγραφική με τις δυτικές επιδράσεις και ορισμένες από τις παραστάσεις είναι μοναδικές, όπως αυτή του σταυρωμένου μοναχού, με τον τίτλο «Ο βίος του αληθούς μοναχού».
Ο σταυρωμένος μοναχός πλαισιώνεται από την απεικόνιση του Άδη στα αριστερά και σε δύο διαφορετικά επίπεδα από το Κόσμο και το Θάνατο. Η όλη εικονιστική σύνθεση διακατέχεται από έντονο λαϊκό φως. Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής και στην είσοδό του έχει προστεθεί μεταγενέστερο προστώο.

Η Μονή Καταστράφηκε το 1822 από τους Τούρκους, ανακαινίσθηκε και ξανακαταστράφηκε από τον ισχυρό σεισμό του 1881, γεγονός που σήμανε και την αρχή της παρακμής και σταδιακής εγκατάλειψής της.
Η Μονή σήμερα δεν έχει μοναχούς.
Εορτάζει στις 29 Αυγούστου.

Από το συγκρότημα της μονής διατηρείται σε καλή κατάσταση το καθολικό. Γύρω του, μικρά παρεκκλήσια, κελιά και βοηθητικά κτίσματα, που σχηματίζουν περίβολο, είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ερειπωμένα.


Η μονή περιβάλλεται από τείχος, με το μεγαλύτερο μέρος του να διατηρείται μέχρι και σήμερα σε άσχημη κατάσταση. Για την προστασία της μονής υπήρχε τριόροφος πύργος στα βόρεια του συγκροτήματος, ο οποίος εν μέρει διατηρείται αλλά απειλείται άμεσα από κατάρρευση.

Βάσει προφορικής παράδοσης κατά την απελευθέρωση της Χίου το 1912, οι Οθωμανοί βρήκαν καταφύγιο στη μονή κατά την οπισθοχώρησή τους. Η επίθεση των απελευθερωτών με το βομβαρδισμό του συγκροτήματος από τα πλοία τους στα ανοιχτά της Βολισσού επέφερε πολύ μεγάλες ζημιές οι οποίες δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ.

Πηγές