Στο χωριό Ίκλαινα της Μεσσηνίας, βόρεια από την Πύλο, υπάρχουν κατάλοιπα φράγκικου κάστρου που διασώζονται σε σχετικά μεγάλο ύψος και αρκετό μήκος παρόλο που η ύπαρξή τους δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή στον επισκέπτη. Και αυτό επειδή το μεγαλύτερο μέρος των μεσαιωνικών τειχών χρησιμεύει σαν τοίχος αντιστήριξης της πλατείας στην οποία είναι χτισμένη η σύγχρονη εκκλησία του χωριού. Έτσι είναι, κατά κάποιο τρόπο, κρυμμένα και όχι πολύ εμφανή.

Το Όνομα του Κάστρου

Το όνομα του χωριού είναι Βυζαντινό. Αρχικά ήταν Νίκλαινα, προϋπήρχε της Φραγκοκρατίας, και προέρχεται μάλλον από το «Άγιος Νικόλαος».
Κυκλοφορεί και η θεωρία (στη Wikipedia και αλλού) ότι η Ίκλαινα πήρε το όνομά της από την Νίγκλαινα, κόρη του αρχαίου βασιλιά της Πύλου Νέστορα. Μάλλον όμως θα πρέπει να απορρίψουμε αυτή την άποψη, επειδή αφενός σε όλη την αρχαιότητα δεν υπήρχε εκεί γύρω (ούτε οπουδήποτε αλλού) πόλισμα με παραπλήσιο όνομα (οπότε γιατί να ξεφυτρώσει τον Μεσαίωνα;), και αφετέρου επειδή δεν προκύπτει από πουθενά ότι ο Νέστωρ είχε πράγματι κόρη που την έλεγαν Νίγκλαινα (σιγά μην την έλεγαν και Γιώργαινα!).
Κατά καιρούς σε διάφορα ιστορικά έγγραφα, Φράγκικα και Ενετικά, το όνομα του οικισμού εμφανίζεται με διαφορετικές εκδοχές, όπως: Iklaina, Iclena, Iclona, Niclina, Nivlaina, Nichline. Υπάρχει η υποψία, ότι σε κάποια από αυτά τα ντοκουμέντα η Νίκλαινα/Ίκλαινα ίσως συγχέεται με το Νυκλί (Τεγέα).
Η Ίκλαινα ήταν από τα λίγα χωριά της Μεσσηνίας που επί Τουρκοκρατίας διατήρησε το μεσαιωνικό της όνομα.

Ιστορία

Στην αρχή της Φραγκοκρατίας, στην μοιρασιά των εδαφών της Πελοποννήσου ανάμεσα στους Φράγκους, η Νίκλαινα πέρασε στη δικαιοδοσία του Λατίνου επισκόπου της Μεθώνης με απόφαση του Πάπα Ιννοκέντιου Γ’. Αυτό έγινε το 1212.
Στο μεταξύ από το 1209, με τη συνθήκη της Σαπιέντζας μεταξύ της Βενετίας και του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, η Μεθώνη και μεγάλο μέρος της χερσονήσου της Πυλίας είχε γίνει Ενετική κτήση. Το σύνορο μεταξύ Ενετικής και Φράγκικης επικράτειας ήταν το ποταμάκι που εκβάλλει στον κόλπο του Ναβαρίνου βόρεια από την Πύλο (αλλά νότια από την Ίκλαινα) με το σημερινό όνομα ρέμα Γιαννούζαγα.
Έτσι η Ίκλαινα βρέθηκε σε ένα διφορούμενο καθεστώς που λίγο-πολύ το διατήρησε σε όλη τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας: ήταν σε φράγκικη περιοχή, αλλά ενετική ιδιοκτησία. Πλήρωνε φόρους στην επισκοπή Μεθώνης, αλλά διοικητικά ανήκε στην φράγκικη βαρωνία της Ανδρούσας.

Η πρώτη ιστορική αναφορά για την Ίκλαινα υπάρχει λοιπόν από το 1212, στο παπικό έγγραφο υπαγωγής της στην επισκοπή Μεθώνης.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κτίστηκε το κάστρο, στο οποίο δεν γίνεται αναφορά από τις ιστορικές πηγές. Πιθανότατα δεν κτίστηκε κατά τη διάρκεια του 13ου ούτε του 14ου αιώνα, λόγω ακριβώς του περίεργου ιδιοκτησιακού καθεστώτος: το χωριό δεν ήταν φράγκικο φέουδο ώστε να χτίσουν εκεί κάστρο οι Φράγκοι, ενώ οι Ενετοί απέφευγαν να οχυρώσουν σημεία τα οποία ήταν σε θύλακες μέσα σε φράγκικες περιοχές (είχαν το ίδιο πρόβλημα με το Αβραμιό).

Προς το τέλος του 15ου αιώνα, μετά την επικράτηση της μισθοφορικής εταιρείας των Ναβαρραίων στην Ανδρούσα, φαίνεται πως είχε ατονήσει η ενετική επικυριαρχία στην Ίκλαινα. Αυτό το συμπεραίνουμε από τις τα διαβήματα που αναγκάστηκε να κάνει ο τότε Ενετός επίσκοπος Μεθώνης (1390-1407) Lodovico Morosini προς τον Ναβαρραίο Petro de San Superano για να διασφαλίσει τα δικαιώματά της Επισκοπής επί της Ίκλαινας.
Ο εν λόγω Petro de San Superano (Πέτρος του Σαν Σουπεράνο) ήταν αρχηγός των Ναβαρραίων που κατόρθωσε να γίνει ηγεμόνας του Πριγκιπάτου της Αχαΐας (1396-1402).
Ο Σουπεράνο ήταν σε διαρκή πόλεμο με τους Τούρκους και (κυρίως) με τους Βυζαντινούς του Μυστρά. Ήταν σύμμαχος των Ενετών, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να έχει εδαφικές διεκδικήσεις από τους Ενετούς στην Πυλία, και μάλιστα το 1401 εισέβαλε στην ενετική περιοχή και απείλησε τα κάστρα της Κορώνης και της Μεθώνης, Οπότε, υπό αυτές τις συνθήκες, δεν ετίθετο θέμα αναγνώρισης των ενετικών δικαιωμάτων στην Ίκλαινα.
Το 1402 όμως ο Σουπεράνο πέθανε, και μετά και από παρέμβαση του Πάπα, η χήρα του μαζί με τον ανιψιό της (και νέο Πρίγκιπα Αχαΐας) Κεντυρίωνα Β’ Ζαχαρία, με επιστολή τους στον Δόγη της Βενετίας αναγνώρισαν τον Μοροζίνι ως επίσκοπο και της Ίκλαινας —episcopus Niclinensis— και δικαιωματούχο των φόρων από το φέουδο.

Το 1406 οι Έλληνες του Δεσποτάτου του Μυστρά επιτέθηκαν στις συνοριακές κτήσεις της Βενετίας στη Μεσσηνία και λεηλάτησαν το Αβραμιό και το Σπανοχώρι, ενώ έκαψαν την Ίκλαινα.
Μετά από εκείνη την καταστροφή, και για να εμποδίσουν την ανακατάληψη από τους Έλληνες, οι Ενετοί έχτισαν (ή ξαναέχτισαν) το κάστρο, τα υπολείμματα του οποίου διακρίνονται σήμερα στην Ίκλαινα. Ως ιδρυτής του κάστρου φέρεται ο Antoine Correr, επίσκοπος Μεθώνης από το 1407 και διάδοχος του εκλιπόντος Morosini.

Το 1417 κάνει την εμφάνισή του στην περιοχή κάποιος Φράγκος ευγενής ονόματι Adam de Melpignano, ως εκπρόσωπος του Πρίγκιπα της Αχαΐας Κεντυρίωνα Β’ Ζαχαρία, ο οποίος ανέλαβε κάποια φέουδα στη Μεσσηνία. Μετά από συμφωνία με τους καστελλάνους της Κορώνης και της Μεθώνης, ανέλαβε τη διαχείριση και μερικών φέουδων που ήταν υπό ενετικό έλεγχο, όπως της Ίκλαινας (δηλαδή, κατά κάποιο τρόπο, υπενοικίασε όλα αυτά τα φέουδα).

Εκείνη την εποχή το Πριγκιπάτο της Αχαΐας ήταν υπό διάλυση. Οι Βυζαντινοί είχαν κυριαρχήσει σιγά σιγά σε όλη την Πελοπόννησο εκτός από τις Ενετικές περιοχές. (Προσπαθούσαν να τα έχουν καλά με τη Βενετία με επικείμενο τον Τουρκικό κίνδυνο και μη θέλοντας να ερεθίσουν περισσότερο του Δυτικούς μετά την εκδίωξη των υπόλοιπων Φράγκων από τον Μοριά.)
Το 1420 ο Δεσπότης Θεόδωρος Β’ Παλαιολόγος πούλησε το Ναβαρίνο στους Ενετούς και το 1422 ή το 1423 πούλησε το Γρίζι και το Μανιατοχώρι. Προφανώς οι Βυζαντινοί δεν θέλησαν να παρενοχλήσουν τον Adam de Melpignano λόγω των οικονομικών σχέσεών του με τους Ενετούς και έτσι ο Φεουδάρχης της Ίκλαινας παρέμεινε ο τελευταίος και μοναδικός Φράγκος φεουδάρχης στον Μοριά. Όμως ο Melpignano καταλαβαίνοντας ότι δεν θα μπορούσε να αντέξει για πολύ, την άνοιξη του 1423, ύψωσε τη σημαία της Βενετίας στο κάστρο του Molines (Μύλοι, πιθανόν το Ντεμπρίζ) και παρεχώρησε στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία τα εναπομείναντα φέουδά του: των Μύλων, του Αγίου Ηλία, και της Ίκλαινας, με αντάλλαγμα την ενετική προστασία και το δικαίωμα να γίνει πολίτης της Βενετίας. Οι Ενετοί αποδέχθηκαν την προσφορά, και παρόλο που αρχικά υποκρίθηκαν ότι λάμβαναν σοβαρά υπόψη τις σφοδρές διαμαρτυρίες του ανίσχυρου πλέον Κεντυρίωνα Ζαχαρία, στην ουσία προσάρτησαν αμέσως τις περιοχές.
Έτσι η Ίκλαινα παρέμεινε για μερικές δεκαετίες αμιγώς ενετική κτήση. Δεν ξέρουμε πόσο ακριβώς κράτησε αυτή η ενετική περίοδος, αλλά τερματίστηκε λόγω της Οθωμανικής εισβολής, το αργότερο το 1500, όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τα τελευταία Ενετικά κάστρα: τη Μεθώνη και την Κορώνη .

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Τα σωζόμενα τείχη του κάστρου σχηματίζουν, όπως προαναφέρθηκε, τον τοίχο αντιστήριξης της πλατείας στην οποία είναι κτισμένος ο σύγχρονος ναός του Γενεθλίου Αγίου Ιωάννη Προδρόμου της Ίκλαινας.
Εκτείνονται σε ένα μήκος περί τα 60 μέτρα (βλ. το σκαρίφημα παρακάτω). Σε ορισμένα σημεία, αναπόφευκτα, ο τοίχος αντιστήριξης έχει ενισχυθεί με νεώτερες προσθήκες (βλ. φωτογραφίες).

Επάλξεις δεν σώζονται, καθώς το επάνω μέρος έχει καταστραφεί και επιχωματωθεί για να διαμορφωθεί το πλακόστρωτο της πλατείας και το παραπέτο με τα κάγκελα που προστατεύουν το προαύλιο της εκκλησίας.

Τα τείχη αυτά ήταν πιθανότατα ο εσωτερικός περίβολος του κάστρου. Σε μικρή απόσταση πιο κάτω από την πλατεία, ανάμεσα στις ξερολιθιές των χωραφιών, διακρίνονται ίχνη από άλλα τείχη. Μάλλον πρόκειται για κατάλοιπα ενός εξωτερικού οχυρωματικού περιβόλου. Γενικά υπάρχουν και άλλα υπολείμματα σε διάφορα σημεία μέσα και γύρω από το χωριό, αλλά δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε αν όλα αυτά προέρχονται από τα μεσαιωνικά τείχη ή από τον παλιό οικισμό ούτε είναι αρκετά για να ανασυνθέσουμε το αρχικό περίγραμμα του κάστρου.

με κόκκινο τα τείχη του κάστρου της Ίκλαινας

Παράλληλες Ιστορίες

Στην περιοχή της Ίκλαινας έχουν έρθει στο φως σημαντικά αρχαιολογικά υπολείμματα της Εποχής του Χαλκού (περίπου 1600-1100 π.Χ.) μετά από ανασκαφές από το πανεπιστήμιο του Μισσούρι-St. Louis υπό την καθοδήγηση του καθηγητή και ακαδημαϊκού Μιχάλη Κοσμόπουλου, σε συνέχεια της αρχικής έρευνας, από το 1954, του Σπυρίδωνα Μαρινάτου.
Κατά τη διάρκεια των ερευνών, το καλοκαίρι του 2010 ήρθε στο φως πήλινη πινακίδα με πρώιμη Γραμμική Β γραφή, ηλικίας 3500 ετών, η οποία είναι πιθανότατα η αρχαιότερη σωζόμενη επιγραφή του είδους και άρα η παλαιότερη μαρτυρία στην ελληνική γλώσσα.

Πηγές