Σε λόφο με ονομασία Γραδίσκος ή Γκραντίσκος, σε μικρή απόσταση βορειοδυτικά από το χωριό Άγιο Πνεύμα του νομού Σερρών, βρίσκονται τα λιγοστά ερείπια ενός κάστρου και οχυρωμένου οικισμού.

Ιστορία

Το συγκεκριμένο κάστρο-οχυρωμένος οικισμός δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο από τις ιστορικές πηγές. Ο χώρος έχει κατοικηθεί από την προϊστορική εποχή (ύστερη Εποχή Χαλκού).
Η θέση Γραδίσκος (σλαβική λέξη που σημαίνει οχυρό ή πόλη) αποτελεί κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Στη σχετική κήρυξη σημειώνεται: «πλούσια ευρήματα της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και οικοδομικά λείψανα Ρωμαϊκών χρόνων».
Στο αρχαιολογικό δελτίο 24/Β2 (1969) αναφέρεται ότι «στη θέση Γραδήσκος σώζονται ερείπια τειχών ακροπόλεως, ρωμαϊκών πιθανότατα χρόνων. Ανατολικά και βόρεια του λόφου υπάρχουν λαξευτοί στον ημίβραχο τάφοι που σαφώς φαίνεται ότι αποτελούσαν το νεκροταφείο του άγνωστου τούτου πολίσματος. Τα παραδοθέντα από τους χωρικούς νομίσματα είναι αρχαίων ελληνικών χρόνων (ως επί το πλείστον μακεδονικών πόλεων), ρωμαϊκών και πρώιμων βυζαντινών χρόνων».
Ο Σάμσαρης Πέτρος αναφέρει στον χώρο επιφανειακή κεραμική υστέρων ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων.

Ας σημειωθεί ότι τα νομίσματα που έχουν βρεθεί, αργυρά και χάλκινα, έχουν εικόνες των Ρωμαίων αυτοκρατόρων Μάρκου Αυρήλιου (2ος αι. μ.Χ.) Σεπτίμιου Σεβήρου (μέσα 2ου-αρχές 3ου αι. μ.Χ.), Κλαυδίου Β' (3ος αι. μ.Χ.), Διοκλητιανού (3ος αι. μ.Χ.), καθώς και της εποχής του Κοινού των Μακεδόνων.

Συνεπώς πιθανολογούμε ότι πρόκειται για κάποιον πανάρχαιο οικισμό, που απέκτησε οχύρωση την υστερορωμαϊκη περίοδο εξαιτίας των βαρβαρικών επιδρομών (άρα περί τον 3ο αι. μ.Χ) και επιβίωσε έως και την πρωτοβυζαντινή εποχή, δηλαδή μέχρι τον 5ο-6ο αιώνα, το αργότερο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο βρίσκεται σε φύσει οχυρό, μακρόστενο λόφο, πάνω από το χωριό Άγιο Πνεύμα. Ο λόφος ανήκει στον ορεινό όγκο του Μενοικίου όρους. Στα ανατολικά του, στον απέναντο λόφο, βρίσκεται η Μονή του Προφήτη Ηλία. Οι κρημνώδεις πλευρές του κάστρου στα ανατολικά και δυτικά περιβρέχονται από βαθιές ρεματιές. Η νότια πλευρά δεν είναι απόκρημνη αλλά, πάντως, αρκετά επικλινής. Στους πρόποδες της νότιας πλευράς βρίσκονται τα πρώτα σπίτια του χωριού. Από την άλλη, στην βόρεια πλευρά σχηματίζεται ένας μικρός αυχένας με το γειτονικό χαμηλότερο ύψωμα. Εδώ ήταν το πιο ευπρόσβλητο σημείο της οχύρωσης.

Ο λόφος περιβαλλόταν με ισχυρό τείχος περιμετρικά. Από το τείχος σήμερα σώζονται λιγοστά ερείπια στη βόρεια και στην ανατολική πλευρά. Η δόμηση του τείχους αποτελείται από λίθους διαφορετικών μεγεθών με λευκό συγκολλητικό ασβεστοκονίαμα ανάμεσα τους. Σε ένα τμήμα του βόρειου τείχους παρατηρείται και χρήση πλίνθων. Η περίμετρος του κάστρου υπολογίζεται περίπου στα 700-800 μέτρα.

Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα τείχους βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά (φωτ.3,4). Πρόκειται για ένα τμήμα τείχους με μήκος περί τα 8μ. με ύψος που φθάνει μέχρι 2.5μ. Τα ίχνη του τείχους είναι εμφανή και στο υπόλοιπο της ανατολικής πλευράς, αλλά σε μικρότερο ύψος.

Στη βόρεια πλευρά υπάρχουν ερείπια τείχους μήκους περίπου 70 μέτρων που έφραζε το πιο ευάλωτο σημείο του κάστρου. Σώζεται σε χαμηλό ύψος (μέχρι 1 μέτρο) και πάχος που κυμαίνεται από 1 έως 2 μέτρα (φωτ.5, 6, 7). Στη βορειοανατολική γωνία υπάρχουν ίχνη πύργου.

Στη νοτιοδυτική μεριά σώζεται ένα μικρό τμήμα του τείχους σε χαμηλό ύψος, μέχρι 0,8μ. (φωτ.8).

Στη νότια πλευρά, τα ίχνη του τείχους είναι αρκετά δυσδιάκριτα, ενώ στην απόκρημνη δυτική πλευρά τα ίχνη χάνονται. Οι λόγοι που υπάρχουν τόσα λίγα κατάλοιπα από το τείχος είναι ότι έχουν σκεπαστεί από την βλάστηση με την πάροδο του χρόνου ή έχουν κατακρημνιστεί στις απότομες πλαγιές. Η σημαντικότερη αλλοίωση όμως φαίνεται να προήλθε από την λιθολόγηση, δηλαδή την αφαίρεση λίθων από κατοίκους του χωριού για χτίσιμο νέων οικιών και κτισμάτων , κάτι πολύ συνηθισμένο σε όλη την Ελλάδα.

Παρατηρώντας τα χαλάσματα στον λόφο, φαίνεται ότι εσωτερικά αλλά και εξωτερικά του τείχους υπήρχε οικισμός. Σε όλον τον χώρο του κάστρου υπάρχουν τεχνητά πλατώματα με θεμέλια κτισμάτων, διάσπαρτες πέτρες, κεραμικά και λιθοσωρούς.

Πηγές