Ελάχιστα κατάλοιπα βυζαντινής οχύρωσης που περιζώνει έναν επίπεδο λόφο στη νότια πλευρά του χωριού Καλόκαστρο Σερρών.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

To κάστρο κάλυπτε μια μεγάλη επιφάνεια στο εκτεταμένο πλάτωμα της κορυφής του λόφου ο οποίος είναι εύκολα προσβάσιμος (από δύο χωματόδρομους) και έχει χωράφια. Οι πλαγιές του λόφου αν και όχι πολύ ψηλές, είναι επικλινείς και προσφέρουν στοιχειώδη φυσική αμυντική προστασία.

Νότια του λόφου υπάρχει χείμαρρος με ένα παλιό (όχι μεσαιωνικό) τρίτοξο πέτρινο γεφύρι, πάνω από το οποίο περνάει ο σύγχρονος επαρχιακός δρόμος προς Λαχανά. Από τον ποταμό Στρυμόνα το κάστρο απέχει περίπου 4 χλμ.

Ιστορία

Τα ελάχιστα ερείπια που διασώζονται στον χώρο φαίνεται ότι προέρχονται από τη μεσαιωνική περίοδο, δηλαδή είναι Βυζαντινά. Δεν γνωρίζουμε ποιο Βυζαντινό πόλισμα ήταν σε αυτό το σημείο, αλλά αν κρίνουμε από τη μεγάλη έκτασή του, πρέπει να ήταν σημαντικός και πολυάνθρωπος οικισμός και όχι απλό φρούριο.
Το πιο πιθανό είναι ο οχυρωμένος οικισμός να υπήρχε από τη πρωτοβυζαντινή περίοδο (ή και νωρίτερα) και να καταστράφηκε με την κάθοδο των Σλάβων στα τέλη του 7ου αιώνα. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι δεν χρησιμοποιήθηκε τους επόμενους αιώνες, γιατί διαφορετικά ένας οικισμός και μια οχύρωση αυτού του μεγέθους θα έπρεπε να αναφερόταν κάπου από τις ιστορικές πηγές.

Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει κηρύξει τον λόφο «Ασάρ» (=κάστρο) Καλοκάστρου αρχαιολογικό χώρο «...με επιφανειακά ευρήματα από τους κλασικούς έως τους βυζαντινούς χρόνους με κατάλοιπα οχύρωσης βυζαντινών χρόνων. Στη γύρω περιοχή έχουν αποκαλυφθεί τάφοι.» σύμφωνα με το ΦΕΚ 207/ΑΑΠ/14-6-2012. Η θέση σημειώνεται και στο Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο.

Παλιότερα, η θέση του κάστρου στο Καλόκαστρο είχε ταυτιστεί μετά βεβαιότητος με την αρχαία Ευπορία, πόλη που έχτισε ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος Α’ ο Φιλέλλην. Η υπόθεση αυτή βασιζόταν στο γεγονός ότι κατά τη Ρωμαϊκή Περίοδο, μπροστά από το σημερινό Καλόκαστρο περνούσε μία βασική διακλάδωση της Εγνατίας οδού που ξεκινούσε από την Αμφίπολη διασχίζοντας όλη την Βισαλτία και κατέληγε στην Ηράκλεια Σιντική. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Πευτιγγεριανό Πίνακα (Tabula Peutingeriana – μεσαιωνικό αντίγραφο αρχαίου χάρτη του οδικού δικτύου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) στην Ευπορία υπήρχε ρωμαϊκός σταθμός αλλαγής ίππων. Προηγούμενοι σταθμοί στην ίδια διακλάδωση της Εγνατίας ήταν οι: Trinlo (αρχαία Τράγιλος - ο πρώτος σταθμός μετά την Αμφίπολη), Graero ( κοντά στη σημερινή Τερπνή ), Arason (αρχαία Άρωλος, στη σημερινή Νικόκλεια ). Μετά την Euporia (αρχαία Ευπορία), σε απόσταση 17 μιλίων, ήταν η Ηράκλεια Σιντική.
Λαμβάνοντας υπόψη τις αποστάσεις από την Αμφίπολη που μας δίνει ο Πευτιγγεριανός Πίνακας (35 μίλια), η Ευπορία θα μπορούσε πράγματι να είναι στο Καλόκαστρο. Το πρόβλημα είναι ότι η Ηράκλεια Σιντική που έχει ανακαλυφθεί από το 2002 στη Βουλγαρία, κοντά στο Πετρίτσι, δεν είναι στα 17 μίλα, αλλά σχεδόν σε διπλάσια απόσταση. Αυτό κάνει την ταύτιση με την Ευπορία λιγάκι αμφίβολη καθώς ο Πευτιγγεριανός Πίνακας, που είναι η μοναδική πηγή για αυτήν την απόπειρα ταύτισης, μας τα μπερδεύει.
Τούτων όλων λεχθέντων και παρά τις αμφιβολίες που δημιουργήθηκαν με την ανακάλυψη της Ηράκλειας στη Βουλγαρία (και όχι πιο κοντά όπως πίστευαν παλιότερα) πρέπει να πούμε ότι το πιθανότερο είναι η Ευπορία να ήταν πράγματι στο Καλόκαστρο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Περιμετρικά της πεπλατυσμένης κορυφής του λόφου υπήρχε τείχος με συνολικό μήκος περίπου 1.600 μέτρα με πολυγωνικό σχήμα, που ακολουθούσε το ανάγλυφο του εδάφους. Η έκταση στο εσωτερικό της οχύρωσης ήταν μεγάλη: περίπου 170 στρέμματα.
Το μόνο που είναι εμφανές σήμερα από την οχύρωση είναι λιγοστά απομεινάρια από βυζαντινά τείχη στην νότια και στη δυτική μεριά του υψώματος.
Από ένα σχέδιο της διάταξης του χώρου που έγινε το 1918-1919 (βλ. την ΚΑΤΟΨΗ πιο πάνω) είναι φανερό ότι παλαιότερα σώζονταν πολύ περισσότερα πράγματα: στο βορειοανατολικό τμήμα υπήρχε μια εκκλησία και στο μέσο της βόρειας πλευράς μια πύλη που δεν σώζονται. Στη νότια πλευρά υπήρχε κάτι σαν τριγωνικός προμαχώνας με μια πύλη. Από το σύμπλεγμα αυτό σώζεται σήμερα ένα ακαθόριστο ίχνος (φωτο 7).
Το γεγονός ότι σώζονται ελάχιστα ερείπια από την οχύρωση οφείλεται στις επιχωματώσεις και στην κάλυψη από τη βλάστηση, αλλά το πιο καταστρεπτικό υπήρξε –προφανώς– η λιθολόγηση του χώρου από τους κατοίκους του σημερινού Καλόκαστρου. (Αυτή είναι η κοινή μοίρα των κάστρων που βρίσκονται σε προσβάσιμο σημείο και κοντά σε σύγχρονους οικισμούς. Ειδικά σε περιοχές όπως αυτή που είναι κάμπος και οι πέτρες δεν αφθονούν.)

Η δόμηση του τείχους αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα και κεραμικά στα κενά.

Αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με κάτοικο της περιοχής εντός των τειχών υπήρχαν βαθιά πηγάδια τα οποία σκεπάστηκαν τα προηγούμενα χρόνια για λόγους ασφαλείας. Επίσης στη νότια πλαγιά του λόφου υπήρχε υπόγεια στοά που επίσης μπαζώθηκε για τους ίδιους λόγους.

Πηγές