Ερείπια οχυρωμένου οικισμού και κάστρου σε βραχώδες ύψωμα με την ονομασία «Πορταίικο βουνό», πάνω από το χωριό Πόρτες της Αχαΐας. Το ύψωμα είναι βασικά η νότια απόληξη του όρους Σκόλλις ή Σανταμέρι, πάνω στο οποίο, 5 χιλιόμετρα πιο βόρεια, βρισκόταν κάποτε ένα από τα πιο σπουδαία φράγκικα κάστρα, το Σανταμέρι .

Στον ίδιο βράχο, λίγο κάτω από το κάστρο βρίσκεται η Νεραϊδόπετρα, ένα τεράστιο βάραθρο, σαν σπηλιά χωρίς οροφή στην πλαγιά του βουνού. Υπάρχουν και άλλα μικρότερα βάραθρα στο βουνό. Δεν έχουν σχέση με το κάστρο, αλλά είναι ένας εντυπωσιακός γεωλογικός σχηματισμός.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το Όνομα του Κάστρου

Το όνομα του οικισμού Πόρτες που εμφανίστηκε επί Φραγκοκρατίας δημιουργεί ενδιαφέροντες συνειρμούς. Καταρχήν η ονομασία δηλώνει κάποιο πέρασμα. Το «πέρασμα» πρέπει να ήταν το άνοιγμα πλάτους δύο περίπου χιλιομέτρων μεταξύ του βουνού και της κοίτης του Πηνειού προς τα νότια, το οποίο θα μπορούσε να ελέγχει το κάστρο, εξ ού και «Πόρτες». Πάντως το πέρασμα δεν είναι τόσο στενό και το κάστρο Πορτών δεν έχει τόσο άμεσο έλεγχο.

Μια άλλη πιο ευφάνταστη εξήγηση είναι ότι στο σημείο αυτό ήταν η αρχαία πόλις Πύλος. Το όνομα της αρχαίας πόλης προερχόταν από τις Πύλες του Άδη οι οποίες υποτίθεται ότι ήταν τα διάφορα βάραθρα στο βουνό. Άλλωστε, στην αρχαία Πύλο της Ηλείας η επικρατούσα λατρεία ήταν του Άδη. Οπότε οι αρχαίες «Πύλες» έγιναν στα μεσαιωνικά Ελληνικά «Πόρτες». Το πρόβλημα με την ωραία αυτή θεωρία είναι ότι σύμφωνα με νέα ευρήματα η Ηλειακή Πύλος τοποθετείται σε άλλο σημείο, στο Αγραπιδοχώρι, λιγάκι πιο νότια.

Ανεξάρτητα από αυτό ο συσχετισμός βάραθρα-πύλες-πόρτες έχει μια λογική.

Ιστορία

Η διατήρηση του ονόματος του οικισμού «Πόρτες» από τον Μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας απλοποιεί το ζήτημα της ταυτοποίησης του κάστρου σε σχέση με τις ιστορικές αναφορές. Πρόκειται για οικισμό που δημιουργήθηκε επί Φραγκοκρατίας επάνω στον βράχο και κάποια στιγμή, επί Τουρκοκρατίας, μετακινήθηκε στη σημερινή του θέση.

Την πρώτη αναφορά από ιστορική πηγή για τις Πόρτες τη βρίσκουμε στην καταγραφή των τιμαρίων του που συντάχθηκε για τον Αμεδαίο της Σαβοΐας του 1391 (Ο Αμεδαίος είχε διεκδικήσει τον θρόνο του Πριγκιπάτου με αξιώσεις, αλλά ανεπιτυχώς).
Σύμφωνα με αυτό το έγγραφο, το κάστρο τότε είχε 100 νοικοκυριά και το διαφέντευε κάποιος Ιάκωβος από την Κύπρο (Jaco de Chipre) ως τοποτηρητής του Βάιλου του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Οι Πόρτες αναφέρονται και σε άλλες απογραφές των μεσαιωνικών τιμαρίων: Το 1463 καταγράφονται σαν ενετική ιδιοκτησία, το 1467 σαν οθωμανική κτήση και το 1471 ξανά υπό ενετική κατοχή (ήταν η εποχή του πρώτου Ενετοτουρκικού πολέμου). Οι πόρτες αναφέρονται και στις απογραφές που έκαναν οι Ενετοί το 1689 και το 1700, κατά την Β’ Ενετοκρατία.

Το 1700, για πρώτη φορά ο πληθυσμός εμφανίζεται πολύ μειωμένος, με μόνο 22 σπίτια. Αυτή η σταδιακή μείωση του πληθυσμού φαίνεται ότι συνεχίστηκε. Κάπου μέσα στον 18ο αιώνα ο αρχικός οικισμός στο βουνό πρέπει να εγκαταλείφθηκε.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο μεσαιωνικός οικισμός των Πορτών αποτελείται από ένα κάστρο στο ψηλότερο σημείο και τα σπίτια του οικισμού εκτός των τειχών. Το κάστρο είχε έναν ισχυρό ακρόπυργο που στηριζόταν σε μια αψιδωτή βάση που περιείχε μια κινστέρνα. Δεν φαίνεται να υπήρχε άλλη κινστέρνα στις Πόρτες. Ο πύργος δηλαδή ήταν χτισμένος πάνω στη μοναδική υδατοδεξαμενή του οικισμού.

Οι διαστάσεις του πύργου ήταν 4✖5 μέτρα.

Χαμηλότερα, βορειοδυτικά του κάστρου, σε μια έκταση 10 στρεμμάτων περίπου, απλώνονται τα ερείπια του οικισμού. Έχουν μετρηθεί περί τα 100 σπίτια. Γύρω από τον οικισμό δεν υπάρχει οχύρωση. Οι βράχοι εξασφάλιζαν κάποια φυσική προστασία, αλλά όχι από όλες τις πλευρές.
Ανάμεσα στο κάστρο και στα σπίτια υπάρχει ένας ανοικτός χώρος διαστάσεων 35✖23 μέτρα περιβαλλόμενος από τοίχο (που ίσως ήταν οχυρωματικός περίβολος). Ο σκοπός ύπαρξης αυτής της έκτασης δεν είναι σαφής.

Περιέργως δεν έχουν εντοπιστεί τα ερείπια κάποιας εκκλησίας μέσα στον οικισμό. Εκτός οικισμού, σε δυο σπηλιές εκεί κοντά έχουν βρεθεί βυζαντινές τοιχογραφίες και άλλα θρησκευτικά ευρήματα, αλλά οι σπηλιές ήταν μάλλον ασκηταριά.

Πηγές