Ερείπια πύργου ή, το πιθανότερο, πυργοκατοικίας πάνω από τον επαρχιακό δρόμο Ρίου - Αγρινίου, στη βόρεια είσοδο της στενής κλεισούρας που σχηματίζεται ανάμεσα στα χωριά Φραγκουλαίικα και Χρυσοβέργι στην Αιτωλοακαρνανία, σε χαμηλό ύψωμα λίγο πιο νότια από τα Φραγκουλαίικα.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η κλεισούρα, μήκους 3 χιλιομέτρων, είναι εντυπωσιακή. Την πλαισιώνουν κάθετα βράχια που είναι πεδίο αναρρίχησης. Το πέρασμα ταυτίζεται με τα «Κύκνεια Τέμπη» που αναφέρονται στο 7ο βιβλίο των Μεταμορφώσεων του Οβιδίου.

Ο κύριος δρόμος από την περιοχή Μεσολογγίου προς το Αγρίνιο περνούσε από αυτή την κλεισούρα (σήμερα έχει υποβαθμιστεί ελαφρώς λόγω Ιονίας οδού). Με άλλα λόγια ήταν ένα σημαντικό πέρασμα και, σε εποχές που ανθούσε η ληστεία, ήταν ιδανικό για καρτέρι.

Μια λογική υπόθεση είναι ότι ο πύργος κατασκευάστηκε σε αυτό το στρατηγικό σημείο για να επιτηρεί και να προστατεύει την επικίνδυνη κλεισούρα. Σε αυτό συνηγορεί και η ονομασία «καζάρμα».

Το Όνομα του Κάστρου

Ο πύργος είναι γνωστός και ως Καζάρμα. Η λέξη είναι ενετικής προέλευσης που πέρασε στα τούρκικα με τη σημασία του κεντρικού φυλακίου.
Οι καζάρμες ήταν συνήθως μικρά οχυρά, που ήταν το διοικητικό κέντρο μιας περιοχής όπου υπήρχαν και άλλα μικρότερα φυλάκια.
Παρά το όνομα αυτό, είναι πιθανό ο πύργος να μη χρησιμοποιήθηκε εξαρχής ως στρατιωτικό οχυρό. Οι λόγοι για αυτήν την εικασία εξηγούνται παρακάτω.

Ιστορία

Δεν είναι γνωστές πολλές λεπτομέρειες για την ιστορία του πύργου (ποιος ήταν ο ιδιοκτήτης του, λόγου χάριν). Επίσης, δεν συνδέεται με κάποιο περιστατικό της Επανάστασης του ‘21 ή της νεώτερης Ελληνικής ιστορίας.

Ο πύργος αναφέρεται από τον Γάλλο περιηγητή M. Raoul de Malherbe που επισκέφθηκε το μέρος το 1834 και που στο έργο του “L'Orient. 1718-1845: Histoire, politique, religion, moeurs, etc.” καταγράφει ότι «στην έξοδο του στενού δεξιά υπάρχουν τα ερείπια δυο πύργων που το φύλαγαν κάποτε». Από την κλεισούρα πέρασε νωρίτερα, στις αρχές του 19ου αιώνα, και ο γνωστός François Pouqueville ο οποίος δεν αναφέρει την ύπαρξη πύργου, αλλά γράφει πως ανησύχησε πολύ όταν του έδειξαν τα ταμπούρια των ληστών πάνω στα βράχια.

Σύμφωνα με τον Malherbe λοιπόν υπήρχαν δύο πύργοι από την ίδια πλευρά στη βόρεια έξοδο του στενού και ήταν ερειπωμένοι ήδη από το 1834 (άρα είχαν κατασκευαστεί, κατοικηθεί και εγκαταλειφθεί πολλά χρόνια πριν). Σήμερα βέβαια είναι ορατά τα ερείπια μόνο του ενός πύργου.

Υπάρχει μια φωτογραφία του πύργου από το 1892/1893.

Πρόκειται για λεπτομέρεια από φωτογραφία της συλλογής Woodhouse του Nicholson Museum (νέα ονομασία: Chau Chak Wing Museum) του πανεπιστημίου του Σίδνεϊ. Είναι μια απ΄τις 1800 φωτογραφίες που τράβηξε ο διευθυντής του μουσείου William Woodhouse το διάστημα 1892-1935 ανά την Ελλάδα. (Βλ. ολόκληρη τη φωτο πιο πάνω στην Απεικόνιση.) Στη φωτογραφία ο πύργος έχει κεραμοσκεπή και μεγάλα παράθυρα και, γενικά, μια μορφή που δεν αντιστοιχεί σε οχυρό, ενώ δεν φαίνεται ερειπωμένος (πιθανόν είχε ανακαινιστεί από τότε που τον είδε ο Malherbe). Στη φωτογραφία αυτή βλέπουμε μάλλον μια έπαυλη με πύργο παρά φυλάκιο. Τέτοιου είδους κτίσματα ήταν αρκετά συνηθισμένα επί Τουρκοκρατίας τον 17ο και κυρίως τον 18ο αιώνα, χτισμένα συνήθως από Τούρκους γαιοκτήμονες έξω από τα χωριά. Υπάρχουν αρκετές ομοιότητες με άλλες πυργοκατοικίες εκείνης της περιόδου: το αρχοντικό του Ρούφου, τον πύργο του Μουχτάρ, το αρχοντικό Λεβίδη.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα στοιχεία, το πιο πιθανό σενάριο για τη χρήση και χρονολόγηση του πύργου είναι ότι χτίστηκε κάποια στιγμή περί τον 18ο αιώνα για να χρησιμοποιηθεί σαν κατοικία και αργότερα, ίσως προς το τέλος του ίδιου αιώνα, εγκαταλείφθηκε από τους ιδιοκτήτες του και αξιοποιήθηκε –ίσως– σαν φυλάκιο για την αντιμετώπιση της ληστείας. Η ληστεία πρέπει να ήταν ιδιαίτερο πρόβλημα για την περιοχή λόγω του πολυσύχναστου δρόμου και της μορφολογίας του εδάφους. Το γεγονός ότι το 1892 ήταν σε καλή κατάσταση δείχνει ότι μάλλον ανακαινίστηκε και ξαναχρησιμοποιήθηκε αργότερα.
Όλα αυτά βεβαίως είναι υποθέσεις χωρίς να μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, ελλείψει αναφορών από ιστορικές πηγές.

Πηγές