Ερείπια αρχαίας παραθαλάσσιας πόλης στην Αιτωλία, στην οποία υπάρχει και βυζαντινή φάση. Τα ερείπια βρίσκονται σε χαμηλό λόφο με την ονομασία «Αγία Τριάδα», ανατολικά από το χωριό Κάτω Βασιλική της Ναυπακτίας.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Υπάρχουν προβληματισμοί σχετικά με την ταυτοποίηση και τη θέση της Αρχαίας Χαλκίδας:
Ο λόφος της Αγίας Τριάδας είναι πάνω στη θάλασσα, στους πρόποδες της Βαράσαβας 200μ. από την Κάτω Βασιλική. Στην περιοχή υπάρχει και ένα αρχαίο φρούριο, 1,5χλμ πιο δυτικά, στην πλαγιά του βουνού. Η οχύρωση αυτή ονομάστηκε Κάστρο της Πάγκαλης ή Οβρυόκαστρο. Στο κάστρο αυτό σώζονται αρχαία τείχη, σε δύο μακρές παράλληλες πλευρές, κατασκευασμένα με το ψευδοϊσοδομικό σύστημα. Υπάρχουν επίσης απομεινάρια από 5 πύργους. Το κάστρο αυτό είναι κατασκευή του 4ου αι. π.Χ. χωρίς νεώτερες προσθήκες.
Κάποιοι μελετητές πιστεύουν ότι η Αρχαία Χαλκίς ήταν εκεί και πως στην Αγία Τριάδα ήταν απλώς το επίνειο της Χαλκίδας. Η υπόθεση αυτή δεν είναι παράλογη, αλλά η επικρατούσα άποψη είναι ότι η Αρχαία Χαλκίς βρισκόταν πράγματι στον λόφο Αγίας Τριάδας. Αυτή τη θέση υιοθετεί και η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας. Το κάστρο της Πάγκαλης ίσως να ήταν η ακρόπολη της Χαλκίδας (αν και πέφτει κάπως μακριά για ακρόπολη).

Την αρχαία Χαλκίδα εντόπισε για πρώτη φορά ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Ρωμαίος στις αρχές του 20ου αιώνα.

Το Όνομα του Κάστρου

Η αρχαία Χαλκίς (γεν. Χαλκίδος) ήταν πόλη της Αιτωλίας. Πήρε το όνομά της από το επιβλητικό βουνό που ορθώνεται στα δυτικά της, το οποίο κατά την Αρχαιότητα ονομαζόταν «Χαλκίς», ενώ σήμερα ονομάζεται «Βαράσοβα».
Ήταν μία από τις 5 αιτωλικές πόλεις που αναφέρονται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα β’, στον κατάλογο με τα πλοία, με τη φράση «Χαλκίδα τ’ ἀγχίαλον», όπου «αγχίαλος» σημαίνει κοντά στη θάλασσα.
Η αρχαία Χαλκίς αναφέρεται και από τον Θουκυδίδη και τον Πολύβιο. Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος στη Γεωγραφική Υφήγηση την αποκαλεί «Χάλκεια», ενώ ο Στράβων στα Γεωγραφικά «Υποχαλκίς».

Η πόλη δεν φαίνεται να είχε κάποια σχέση, ιστορική ή ετυμολογική, με την άλλη Χαλκίδα, της Εύβοιας. Πρόκειται για απλή συνωνυμία (!)

Ιστορία

Ο λόφος της Αγίας Τριάδας ερευνήθηκε συστηματικά την περίοδο 1995-2001 από ελληνοδανική ομάδα αρχαιολόγων, ενώ οι παλαιοχριστιανικές – μεσαιωνικές φάσεις είχαν ανασκαφεί παλιότερα από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (οπότε και ήρθε στο φως η τρίκλιτη βασιλική που φαίνεται στις φωτογραφίες).

Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν κατοίκηση του χώρου από το τέλος της 4ης π.Χ. χιλιετίας και σε όλη την Εποχή του Χαλκού, ενώ αξιόλογος οικισμός φαίνεται ότι υπήρχε και κατά την Αρχαϊκή Περίοδο (700-508 π.Χ.). Από την Κλασική Περίοδο (480-323 π.Χ.) ο λόφος οχυρώθηκε.
Η κατοίκηση συνεχίστηκε και τους επόμενους αιώνες, αλλά η Μέση Ρωμαϊκή Περίοδος ήταν εποχή παρακμής και ίσως εγκατάλειψης της πόλης. Η πόλη ξαναζωντάνεψε και ξαναοχυρώθηκε κατά την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο (5ος-6ος αι. μ.Χ.). Στη φάση αυτή κατασκευάστηκε μία τρίκλιτη βασιλική στην κορυφή του λόφου (διαστάσεων 28✖18,70), με δομικό υλικό από αρχαίο ναό των πρώιμων κλασικών χρόνων που προϋπήρχε στην ίδια θέση.
Περί τον 10ο αιώνα η κορυφή του λόφου χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο και κτίστηκε εκεί ναός του Αγίου Νικολάου.

Η οχύρωση της αρχαίας πόλης, η οποία περιβάλλει τον λόφο, αποτελείται από τρεις αρχαίους περιβόλους, σε διαφορετικά επίπεδα. Η αρχική κατασκευή έγινε κατά την Κλασική Περίοδο. Αργότερα, κατά την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο, κατασκευάστηκαν τείχη που είχαν σαν βάση τα κατάλοιπα της αρχαίας οχύρωσης, αν και σε κάποια σημεία ακολουθούν διαφορετική πορεία.
Μεταγενέστερες τροποποιήσεις και ενισχύσεις έγιναν στην οχύρωση και κατά τη Μεσοβυζαντινή Περίοδο, αλλά και αργότερα επί Ενετοκρατίας, τον 15ο αιώνα.

Χαμηλά στη δυτική πλευρά του λόφου έχουν εντοπιστεί ίχνη από αρχαίο ή μεσαιωνικό λιμάνι.

Πηγές