Πυργοκατοικία του 18ου αιώνα, που έχει υποστεί ριζική ανακαίνιση, στην Λουτρόπολη Θερμής.

Η περιοχή Θερμής στην ανατολική Λέσβο αποτελείται από διάφορους οικισμούς: τη Λουτρόπολη Θερμής, την παραλία Θερμής και τους Πύργους Θερμής.

Ιστορία

Στη Θερμή, ήδη από την εποχή των Γενοβέζων, κτίστηκαν πυργοκατοικίες για την εύπορη τάξη του νησιού. Παλιά υπήρχαν πάνω από 100 πύργοι στην περιοχή Θερμής. Οι πύργοι αυτοί είχαν κάποια οχυρωματικά χαρακτηριστικά, όπως απουσία εισόδου στον πρώτο όροφο, καταχύστρες, τυφεκιοθυρίδες κλπ.

Στην πλειοψηφία τους κατασκευάστηκαν τον 17ο ή τον 18ο αιώνα.

Κάποιοι από αυτούς διασώζονται και έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέοι, αλλά ήδη έχουν υποστεί πολλές μετατροπές τα νεώτερα χρόνια.

Ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα των πύργων της Θερμής και ένας από τους τελευταίους που σώζονται. Χρονολογείται από τον 18ο αιώνα. Η εξ ολοκλήρου μάλιστα κατασκευή του από πέτρα δεικνύει πρώιμο τύπο αγροτικού πύργου.

Ο Πύργος ιδιοκτησιακά ανήκει στο ΥΠ.ΠΟ.Τ (14η ΕΒΑ).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Μερικά γενικά χαρακτηριστικά των πύργων της Θερμής:

Ο τελευταίος όροφος ήταν το κέντρο στου σπιτιού, με δωμάτια υποδοχής, κρεβατοκάμαρες και το μαγειρειό, ενώ η επιφάνειά του ήταν μεγαλύτερη από τους υπόλοιπους ορόφους χάρη στο «σαχνισί».
Το σαχνισί ήταν μια ελαφριά ξύλινη κατασκευή που προεξείχε στηριζόμενη στον πέτρινο τοίχο με κυρτές ξύλινες αντηρίδες, τα επονομαζόμενα «φουρούσια». Αυτό το στοιχείο, που ήταν συνηθισμένο στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική και άλλων οικισμών στη Λέσβο (π.χ. Αγιάσος) και την υπόλοιπη Ελλάδα (π.χ. Πήλιο, Μακεδονία κ.λπ.), ήταν ένα χαρακτηριστικό στοιχείο των πύργων της Θερμής.

Κατά τα άλλα, ο πρώτος όροφος και το ισόγειο, ήταν πέτρινα, χτισμένα με υλικό που πολλές φορές προέρχονταν από τα αρχαία κτίσματα της περιοχής. Το ισόγειο χρησίμευε για αποθηκευτικός χώρος, δεν είχε παράθυρα και συνήθως –στις παλιότερες κατασκευές– ούτε πόρτα. Στον πρώτο όροφο υπήρχαν μικρά παράθυρα προστατευμένα με σιδερένια κάγκελα.

Οι καταπακτές ανάμεσα στους ορόφους, μπορούσαν να κλείσουν και να απομονωθούν, ενώ στο ισόγειο υπήρχε και μυστική καταπακτή, όπου μπορούσαν να κρυφτούν σε ώρα κινδύνου. Πάνω από την πόρτα υπήρχε μια τρύπα ή καταχύστρα, η επονομαζόμενη «φονιάς», απ’ όπου έριχναν καυτό λάδι ή καυτό νερό στους επιτιθέμενους. Έτσι οι πύργοι της Θερμής είχαν οχυρωματικά χαρακτηριστικά και αμυντικό ρόλο, κατάλοιπα της εποχής της πειρατείας. Η πυργοειδής αυτή μορφή είναι γνωστή ήδη από τις κατοικίες των βυζαντινών γαιοκτημόνων και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, περίοδος κατά την οποία οι ιστορικές συνθήκες επέβαλαν τον οχυρωματικό χαρακτήρα των οικημάτων.

Οι πύργοι εξελίχθηκαν σε θερινές κατοικίες των πλούσιων γαιοκτημόνων του νησιού, και μετακόμιζαν σε αυτές τα καλοκαίρια για να επιβλέπουν, συν τοις άλλοις, και τις αγροτικές εργασίες.

Πολύ συχνά –αν και όχι στη συγκεκριμένη περίπτωση– οι πύργοι βρίσκονταν στο κέντρο ενός μεγάλου αγροκτήματος, περιμετρικά του οποίου υπήρχε ισχυρός περίβολος. Διέθεταν αυτάρκεια σε νερό έχοντας πηγάδι στην αυλή και στέρνα στο ισόγειο του πύργου.

Ειδικά για τον πύργο Τσουκαλαδέλλη
Πρόκειται για λιθόκτιστο κτίριο με τετράγωνη κάτοψη που αναπτύσσεται σε τέσσερις ορόφους (ισόγειο και τρεις υπερκείμενοι όροφοι). Το ύψος του είναι 11.45μ χωρίς την τετράριχτη στέγη. Έχει τετράγωνη κάτοψη στους 3 πρώτους ορόφους (5,10✖5,95μ) και ορθογώνια στον τέταρτο λόγω του σαχνισίου (5,10✖7,10μ) το οποίο είχε καταρρεύσει, αλλά τελευταία αποκαταστάθηκε.

Η αρχική είσοδος βρισκόταν υπερυψωμένη στη δυτική όψη και η πρόσβαση ήταν δυνατή μόνο με τη χρήση κινητής ξύλινης σκάλας. Αργότερα, όταν ο αμυντικός ρόλος του πύργου υποβαθμίστηκε, προστέθηκε και δεύτερη είσοδος στο επίπεδο του ισογείου, στην ανατολική πλευρά.

Ο πύργος χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο το 1980, με σχετική υπουργική απόφαση, ενώ το 1989 απαλλοτριώθηκε υπέρ του Υπουργείου Πολιτισμού. Την τελευταία 30ετία, ήταν σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση. Το ξύλινο σαχνισί του, είχε καταρρεύσει (βλ. παλιές φωτογραφίες), οι τοίχοι ήταν ετοιμόρροποι, σκεπή δεν υπήρχε, ενώ οι κατά καιρούς πρόχειρες επεμβάσεις που είχαν γίνει, δεν είχαν κατορθώσει να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που εμφάνιζε το μνημείο.

Το Υπουργείο Υποδομών Μεταφορών και Δικτύων χρηματοδότησε συστηματικά από το έτος 2006 έως και το 2009 το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (14η ΕΒΑ) προκειμένου να στερεωθεί και να αποκατασταθεί το μνημείο.
Έτσι τοποθετήθηκαν σιδερένια δοκάρια στην κατασκευή για την ενίσχυσή της, επιδιορθώθηκε η λιθοδομή, ξαναμπήκε στέγη με κεραμοσκεπή και προστέθηκε ένα καινούργιο σαχνισί. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο πύργος είναι πλέον «σαν καινούριος» και αγνώριστος σε σχέση με την κατάσταση στην οποία βρισκόταν πριν το 2005.

Πηγές