Ερείπια φράγκικου οικισμού και κάστρου σε λόφο βορειοανατολικά από την Κάτω Μέλπεια Μεσσηνίας.

Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα με βάση τα αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία.

Πρόκειται για φρουριακό συγκρότημα από το οποίο σώζονται ερείπια τειχών, πύργων και κτισμάτων σε επιφάνεια 50 περίπου στρεμμάτων. Η οχύρωση είναιιδιαίτερα ενισχυμένη στη βόρεια και ανατολική πλευρά ενώ στη δυτική δεν φάινεται να υπάρχει οχύρωση καθώς από εκεί ο βράχος είναι πολύ απόκρημνος.

Το Όνομα του Κάστρου

Το κάστρο αναφέρεται σαν «κάστρο της Μέλπειας» καθώς η Μέλπεια είναι το πλησιέστερο χωριό. Το παλιό όνομα της Μέλπειας ήταν Γαράντζα, γι’ αυτό οι παλιότεροι το έλεγαν και «κάστρο της Γαράντζας».

Αυτές όμως είναι νεοελληνικές ονομασίες. Το Χρονικό του Μορέως αναφέρει το «κάστρο της Δημάτρας» που οι περισσότεροι ερευνητές ταυτίζουν με το περί ου ο λόγος κάστρο. Υπάρχει και σύγχρονο χωριό Διμάνδρα (η παλιά Δημάτρα) που είναι σε κάποια απόσταση προς τα βορειοδυτικά.

Το 1354 εμφανίζεται για πρώτη φορά η ονομασία Grembeni που αποδίδεται σαν Γκρέμπενη ή Κρεμπενή. Το τοπωνύμιο σώζεται μέχρι σήμερα για την περιοχή όπου είναι τα ερείπια του κάστρου.
Σημειωτέον ότι η ονομασία προέρχεται από τη σλαβική λέξη γκρεμπεν που σημαίνει βραχώδες ύψωμα. Είναι η ίδια ρίζα που παράγει τις ονομασίες Γρεβενά, Γρεβενό κ.λπ.

Ιστορία

Είναι κάστρο φράγκικο, οικοδομημένο, το πιθανότερο, στα 1285 από τον Βάιλο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας (εκπροσωπώντας τον βασιλιά Κάρολο Β’ της Νάπολης) και Δούκα των Αθηνών Γουλιέλμο ντε λα Ρος, ή κατά μία εκδοχή, παλαιότερα, από τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο.
Στο Χρονικόν του Μορέως το βρίσκουμε με την ονομασία Δημάτρα, ενώ στα αρχεία της Φλωρεντινής οικογένειας των Ατζαγιόλι, το βλέπουμε να ονομάζεται Κρεμπενή.

Παλιότεροι ερευνητές θεωρούσαν ότι η Δημάτρα και η Κρεμεπνή ήταν δύο διαφορετικά (γειτονικά) κάστρα. Σήμερα πιστεύουμε ότι πρόκειται για το ίδιο κάστρο. Άλλωστε δεν έχει βρεθεί ίχνος κάστρου στη γειτονική Διμάνδρα (Δημάτρα).

Το 1296, όταν δεν έγινε δυνατή η επανάκτηση από τους Βυζαντινούς του κάστρου Αγίου Γεωργίου Σκορτών που είχε επιχειρήσει ο ηγεμόνας του Πριγκιπάτου της Αχαΐας Φλωρεντίνος του Αινώ (ο «μισίρ Φλοράς» του Χρονικού, ο οποίος πέθανε επιχειρώντας εναντίον των Σκορτών), διετάχθη η καθ’ όλον τον χειμώνα διαρκής επάνδρωση του κάστρου της Κρεμπενής με είκοσι ιππείς από την Καστελανία Καλαμών. Αυτό δείχνει ότι λόγω θέσης το κάστρο αναδείχθηκε σε σύνορο και προπύργιο εναντίον των επεκτατικών βλέψεων των Βυζαντινών του Δεσποτάτου του Μοριά.

Το 1304, βρίσκεται στα χέρια των Φράγκων και είναι κέντρον εξορμήσεως του Κιβιτάνου των Σκορτών και Καστελάνου Καλαμάτας Νικολάου Μαύρου, εναντίον των επαναστατημένων Ελλήνων της Λινίσταινας-Ανδρίτσαινας και των στρατευμάτων του Μυστρά που πολιορκούσαν το κάστρο Beaufort (Μπωφόρ). Το Μπωφόρ ήταν κάστρο που έχτισε ο Μισίρ Φλοράς για να αντικαταστήσει τον Άγιο Γεώργιο και βρισκόταν κάπου εκεί γύρω, αλλά άγνωστο πού ακριβώς.

Μέχρι το τέλος του 14ου αιώνα πρέπει να παρέμεινε φράγκικο. Το 1354 αναφέρεται στον κατάλογο με τα κάστρα που παραχωρήθηκαν στον Φλωρεντίνο Νικολό Ατζαγιόλι σαν ανταμοιβή για τον ρόλο που διαδραμάτισε στη διαδοχή του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Στον κατάλογο αυτό καταγράφεται ως Grembeni.

Στους Χωρογραφικούς πίνακες Hopf η λίστα με τα φέουδα του 1377 αναφέρει σαν ιδιοκτήτη του κάστρου τον Janni Misido που είχε και τη Λυκόσουρα πιο βόρεια. Επίσης το κάστρο αναφέρεται ως Le Gravenil στη λίστα του 1391 με ιδιοκτήτη τον βικάριο (και βάιλο) του Πριγκιπάτου Πέτρο του Σαν Σουπεράνο. Και επίσης καταγράφεται ως Gribani ή Grebani στη λίστα του 1463 με τα κάστρα που κατείχαν οι Ενετοί στην έναρξη του Α’ Ενετοτουρκικιύ πολέμου.

Το κάστρο πρέπει να πέρασε στους Παλαιολόγους του Μυστρά μάλλον το 1417-18, σε μια περίοδο που απέκτησαν και πολλά άλλα κάστρα στη Μεσσηνία.

Είναι άγνωστο πότε εγκαταλείφθηκε το κάστρο και ο οικισμός. Αυτό πρέπει να συνέβη τον 18ο αιώνα. Για τελευταία φορά βρίσκουμε την Γκρεμπενή στη ενετική απογραφή Grimani του 1700. Τότε είχε μόλις δύο οικογένειες και μόνο 8 κατοίκους.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο βρίσκεται σε ένα ψηλό βράχο ανάμεσα σε δυο φαράγγια που αντικρίζει από βόρεια τον Μεσσηνιακό κάμπο. Ο βράχος είναι απόκρημνος από όλες τις πλευρές εκτός από τη βορειοανατολική.

Το σχήμα του κάστρου ακολουθεί τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους και αποτελείται από δύο περιβόλους που ευθυγραμμίζονται στα βόρεια, με ίχνη αρχαίας οχύρωσης.

Στην επιφάνειά του διαμορφώνονται τυφλά αψιδώματα, πιθανότατα για την στήριξη περιδρόμου. Οι άλλες πλευρές του περιβόλου ίσως δεν ήταν τειχισμένες, καθώς ήταν απόκρημνες. Στο εσωτερικό του διακρίνονται πολλά ερείπια κτηρίων, στέρνας και εκκλησίας.

Ο εσωτερικός περίβολος, σε πολύ υψηλότερο επίπεδο, καταλάμβανε τη βορειοδυτική κορυφή του βράχου. Διακρίνονται ίχνη του τείχους που τον προφύλασσε στη βόρεια πλευρά, ενώ οι υπόλοιπες είναι φυσικά απόκρημνες. Στα βόρεια βρίσκεται ο τετράγωνος πύργος-καταφύγιο (ακρόπυργος ή donjon), ενώ στα νοτιοανατολικά υπήρχε μεγάλο ορθογώνιο κτήριο και στέρνα ωοειδούς σχήματος που εν μέρει είναι μέσα στο βράχο.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Σχετικά με την κατασκευή του κάστρου από τον Γουλιέλμο Δελαρός, σύμφωνα με το Χρονικόν του Μορέως:

Ὁ δοῦκας γὰρ τῶν Ἀθηνῶν Γυλιάμος ὁ πατήρ του
ἔζησε χρόνους ἱκανοὺς ἀφότου ἐμεταστάθη
ὁ πρίγκιπας γὰρ τοῦ Μορέως, ἐκεῖνος ὁ Γυλιάμος.
Κι ὅταν ἐξέπεσε ὁ Μορέας τοῦ ρῆγα Κάρλου ἐκείνου,
τὸν πρῶτον μπάϊλον ποῦ ἔστειλεν ὁ ρῆγας στὸν Μορέαν,
ἦτον ὁ Ροῦσος ντὲ Σουλῆ, καὶ μετ᾿ ἐκείνου ἐγίνη
ὁ δοῦκας γὰρ τῶν Ἀθηνῶν, ἐκεῖνος ὁ Γυλιάμος,
μπάϊλος καὶ βικάριος ντζενερὰλ ὅλου τοῦ πριγκιπάτου.
..........
Κ᾿ ἐνταῦτα ἐπαράλαβεν τ᾿ ὀφφίκιον τοῦ μπαλιάτου
καὶ ἦτον μπάϊλος τοῦ ρηγὸς ἕως εἰς τὴν ζωήν του.
Κ᾿ ἐτότε εἰς τὴν ἡμέραν του ἔχτισε τὴν Δημάτραν,
τὸ κάστρον ποῦ ἦτον στὰ Σκορτά, τὸ χάλασαν οἱ Ρωμαῖοι·
ἀτός του ἐστάθηκεν ἐκεῖ ἐτότε ὁ Μέγας Κύρης
ἕως οὗ καὶ ἐπληρώθηκεν τὸ κάστρον τῆς Δημάτρας.

Πηγές