Ερείπια μικρού φρουρίου του 15ου αιώνα χτισμένου σε λόφο 2 χιλιόμετρα βόρεια από το Ακριτοχώρι Μεσσηνίας. Πιο κοντά, προς τα δυτικά, βρίσκεται το χωριό Γριζόκαμπος.

Ιστορία

Στον λόφο του κάστρου προϋπήρχε αρχαίο φρούριο της ελληνιστικής περιόδου. Ο Σουηδός ερευνητής M.N.Valmin, που πρώτος μελέτησε τον χώρο τη δεκαετία του 1920, εντόπισε στοιχεία αρχαίας οχύρωσης (πύργο, δεξαμενές), ενώ βρήκε μια αρχαιοελληνική επιγραφή και νομίσματα της Αχαϊκής Συμπολιτείας.
Όσον αφορά τη βυζαντινή περίοδο, δεν έχουμε κάποια πληροφορία ή ίχνη κατοίκησης στον λόφο. Αργότερα, επί Φραγκοκρατίας το Γρίζι αναφέρεται ως φέουδο και επί Ενετοκρατίας ως κάστρο.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204, και μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους ιππότες Σαμπλίτη και Βιλλεαρδουίνο το 1205, η χερσόνησος της Πυλίας βρέθηκε να είναι στην κατοχή των Φράγκων, ενώ η αρχική συμφωνία που είχαν κάνει μεταξύ τους οι κατακτητές για τη μοιρασιά (το Partitio Terrarum) προέβλεπε ότι την περιοχή θα την έπαιρναν οι Ενετοί.
Τελικά οι Λατίνοι τα βρήκαν μεταξύ τους και με τη συμφωνία της Σαπιέντζας του 1209, οι Ενετοί αναγνώρισαν την κυριαρχία των Φράγκων στο μεγαλύτερο μέρος της Πυλίας, αλλά κράτησαν δύο σημαντικά λιμάνια/κάστρα: τη Μεθώνη και την Κορώνη.
Τα λιμάνια αυτά σύντομα αποδείχτηκαν πολύτιμα για τη Βενετία, υπήρχε όμως ένα πρόβλημα στο οποίο ίσως δεν είχε δοθεί η πρέπουσα σημασία στην αρχή: Η περιοχή ανάμεσα στην Κορώνη και στη Μεθώνη δεν ανήκε στη Βενετία και η χερσαία επικοινωνία μεταξύ τους ήταν συχνά προβληματική, καθώς οι Φράγκοι δεν ήταν πάντα πρόθυμοι να διευκολύνουν τους Ενετούς, οι σχέσεις με τους οποίους είχαν πολλά σκαμπανεβάσματα.

Το Γρίζι βρισκόταν σε αυτήν την φράγκικη περιοχή ανάμεσα στη Μεθώνη και την Κορώνη, και σχετικά πιο κοντά στην Κορώνη. Υπάρχουν αρκετές ιστορικές αναφορές για το Γρίζι:
Το 1338 συγκαταλέγεται στα φέουδα που απέκτησε ο σενεσάλος του βασιλείου της Νάπολης και βάιλος του Πριγκιπάτου της Αχαΐας [1440-1441] Νικολό Ατσαγιόλι (Niccolò Acciaiuoli). Ο Ατσαγιόλι εκείνη την εποχή είχε πάρει πολλές γαίες στην Πελοπόννησο από την Αικατερίνη των Βαλουά ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, αλλά είχε αγοράσει και άλλα πολλά φέουδα επενδύοντας δικά του λεφτά. (Το Γρίζι ήταν από τα αγορασμένα. Πιο πριν ανήκε στους Nivelet.)
Το Γρίζι συμπεριλαμβάνεται ξανά σε μια άλλη λίστα με την περιουσιακή κατάσταση του Ατσαγιόλι το 1354, ενώ υπάρχει και στη διαθήκη του που ανοίχτηκε μετά τον θάνατό του το 1365. Το 1379 το Γρίζι ανήκει ακόμα στην οικογένεια Ατσαγιόλι (στον γιο του Άγγελο). Μετά φαίνεται πως αποδόθηκε με κάποιο τρόπο στους Ναβαρραίους που επικράτησαν στο Πριγκιπάτο.

Εδώ υπάρχει ένα θέμα επειδή το Γρίζι των ιστορικών πηγών δεν είναι ακριβώς στον λόφο του κάστρου, αλλά ταυτίζεται με το σημερινό Ακριτοχώρι που απέχει 1,5-2 χιλιόμετρα προς νότο. Όμως πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι τα φέουδα εκείνης της εποχής δεν συμπεριλάμβαναν μόνο ένα χωριό, αλλά μια ευρύτερη περιοχή τριγύρω. Το Γρίζι λοιπόν του Ατσαγιόλι σίγουρα έφτανε μέχρι τον λόφο του κάστρου και το σημερινό χωριό Γριζόκαμπος, ενώ από την άλλη μεριά έφτανε μέχρι τη θάλασσα, καθώς στη λίστα του 1354 αναφέρεται ότι το Γρίζι είχε αλυκές (ενώ το σημερινό Ακριτοχώρι δεν είναι παραθαλάσσιο).

Ένα περίεργο είναι ότι η διαθήκη του Ατσαγιόλι αναφέρεται δύο φορές στο Γρίζι: έχει ένα casale Grisi και λίγο μετά ένα casale Gricij (casale=χωριό). Αυτή η διπλή αναφορά μπορεί απλά να έγινε κατά λάθος. Πάντως δημιουργεί ερωτηματικά. Υπάρχει μια θεωρία ότι το Gricij μπορεί να ταυτίζεται με τη μυστηριώδη βαρονία Γρίτσενα (που δεν ξέρουμε πού ήταν). Είναι όμως πιθανόν η διπλή αναφορά να οφείλεται στην ύπαρξη δύο οικισμών στο φέουδο.

Από το 1401-1402 η Βενετία άρχισε να εκδηλώνει ενδιαφέρον για να αποκτήσει το Γρίζι και άλλες καίριες θέσεις στην Πυλία. Και αυτό για διαφόρους λόγους: το Πριγκιπάτο της Αχαΐας παρέπαιε και φυλλορροούσε, η Βενετία βρισκόταν σε πόλεμο με τη Γένοβα και αισθανόταν ευάλωτη, το Δεσποτάτο του Μυστρά επεκτεινόταν, οι Οθωμανοί γίνονταν ολοένα και περισσότερο απειλητικοί σε στεριά και θάλασσα. Σε αυτή τη συγκυρία, η Βενετία ήθελε να ενισχύσει την άμυνα στη Μεσσηνία που είχε στρατηγική σημασία για τα συμφέροντά της.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Σάθα, το 1403 η Βενετία ήταν έτοιμη να πληρώσει 1500 δουκάτα στους Φράγκους του Πριγκιπάτου για το Γρίζι. Όμως το 1404 η Βενετία έκανε ειρήνη με τους Γενοβέζους και το σχέδιο προσωρινά εγκαταλείφθηκε.

Το 1411 ο τότε Πρίγκιπας Αχαΐας Κεντυρίων Β’ Ζαχαρία έκανε πρόταση στη Βενετία για να της πουλήσει το Γρίζι, το Port-de-Jonc (Παλιοναβαρίνο) και το Manticori (Μανιατοχώρι – αταύτιστο). Ο Κεντυρίων απειλούμενος πανταχόθεν επιδίωκε τη συμμαχία της Βενετίας και επιπλέον είχε σοβαρά οικονομικά προβλήματα.
Τα φέουδα αυτά ήταν προσωπική περιουσία του Κεντυρίωνα. Τα είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του Ανδρόνικο Ασάνη Ζαχαρία, ο οποίος τα είχε πάρει προίκα ως γαμπρός του Πέτρου του Σαν Σουπεράνο, του Ναβαρέζου βάιλου του Πριγκιπάτου Αχαΐας. Η μισθοφορική εταιρεία των Ναβαρέζων είχε επικρατήσει στην Πελοπόννησο και από το 1381 απέκτησε τα φέουδα αυτά (στην ουσία καταπατώντας τα).

Μετά από διαπραγματεύσεις και παλινωδίες και από τις δύο πλευρές, η Βενετία απέκτησε τελικά το 1423 το Γρίζι, το Μανιτοχώρι και το κάστρο του Παλιοναβαρίνου. Η πρώτη κίνηση των Ενετών ήταν να φτιάξουν δρόμο –όχι παραθαλάσσιο– από Κορώνη σε Μεθώνη και να κατασκευάσουν οχυρά για τη φύλαξή του.

Τις επόμενες δεκαετίες το Γρίζι ήταν ενετικό. Όταν ο Μωάμεθ ο Πορθητής υπέταξε οριστικά τον Μοριά το 1460 δεν πείραξε καθόλου τις ενετικές κτήσεις, και μάλιστα έκανε τότε επίσημε επίσκεψη στη Μεθώνη όπου έγινε δεκτός με εγκαρδιότητα.

Οι Ενετοί κατασκεύασαν μετά το 1423 ένα μικρό φρούριο στο Γρίζι, πιστοί στο σχέδιό τους για ενίσχυση της άμυνας των μεγάλων κάστρων και των δρόμων στην Πυλία.

Σε έγγραφο της συγκλήτου της Βενετίας του 1439 απαριθμούνται τα φρούρια γύρω από τα δύο μεγάλα κάστρα. Αναφέρονται 3 κάστρα γύρω από τη Μεθώνη και 4 γύρω από την Κορώνη, ένα από τα οποία είναι το Grissum. Προφανώς πρόκειται για το Γρίζι και αυτή είναι η μοναδική ιστορική αναφορά που έχουμε για ύπαρξη κάστρου εκεί.

Επί τη ευκαιρία να επισημάνουμε ότι σε όλες τις προαναφερθείσες –πάμπολλες– ιστορικές αναφορές δεν περιγράφεται πουθενά το Γρίζι ως κάστρο. Οπότε θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο ότι οι Φράγκοι δεν είχαν φτιάξει κάστρο εκεί νωρίτερα.
Επιπλέον, το κάστρο του Γρίζι δεν αναφέρεται σε καμία από τις γνωστές λίστες με τα κάστρα της Πελοποννήσου (χωρογραφικοί πίνακες Hopf). Αυτό είναι περίεργο καθώς θα έπρεπε να συγκαταλέγεται τουλάχιστον στους ενετικούς καταλόγους πού καταγράφουν ποια κάστρα έχει η Βενετία και ποια κάστρα είχαν πέσει ήδη στα χέρια των Τούρκων. Ίσως το Γρίζι να μην ήταν σημαντικό φρούριο ή ίσως να καταγράφεται με άλλο όνομα.

Το κάστρο πρέπει να έπεσε νωρίς στα χέρι των Τούρκων με την έναρξη του Α’ Ενετοτουρκικού πολέμου (1463-1479). Αν όχι τότε, σίγουρα μέχρι το 1500, όταν οι Ενετοί ηττήθηκαν και αποχώρησαν από την Πελοπόννησο. Φαίνεται ότι το κάστρο χρησιμοποιήθηκε και επί Τουρκοκρατίας, καθώς ο M.N.Valmin εντόπισε στο κάστρο και τουρκικές προσθήκες. Δεν το έχουμε επαληθεύσει αυτό (στον Καστρολόγο) αλλά είναι πράγματι πιθανό να χρησιμοποίησαν και οι Τούρκοι το κάστρο, για τον ίδιο λόγο με τους Ενετούς: Για την ενίσχυση της περιφερειακής άμυνας της Κορώνης και της Μεθώνης.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το φρούριο έχει μέγιστο μήκος 60 μέτρα και πλάτος 35μ. Το εσωτερικό, όπου υπάρχουν ερείπια κτισμάτων, διαιρείται σε δύο τμήματα από ένα εσωτερικό τείχος.
Το μέγιστο σωζόμενο ύψος είναι 5,5μ. και βρίσκεται στη βορινή πλευρά, όπου σώζεται πύργος 8✖6μ. και τμήμα των επάλξεων.
Στη νότια πλευρά φαίνεται να υπάρχει και εξωτερικός περίβολος.

Η είσοδος του φρουρίου ήταν πιθανώς στα ανατολικά, αλλά διακρίνεται και μια άλλη είσοδος στο νοτιοδυτικό τμήμα.

Στο κάστρο υπάρχουν δύο δεξαμενές. Κατά τον M.N.Valmin, ο πύργος στη βορινή πλευρά και οι δύο δεξαμενές χρονολογούνται στην Ελληνιστική ή Ρωμαϊκή περίοδο.

Πηγές