Ένα Βυζαντινό κάστρο στην Ερμιονίδα που αξιοποιήθηκε κυρίως από τους Ενετούς.

Το Όνομα του Κάστρου

Το κάστρο (και το σημερινό χωριό) πήρε το όνομά του από τον αρχαίο ναό της Δήμητρας Θερμασίας που υπήρχε κοντά στη λιμνοθάλασσα (Παυσανίας).

Ιστορία

Ο τρόπος κατασκευής του κάστρου παραπέμπει στο τέλος του 12ου αιώνα. Ιδρυτής του πρέπει να ήταν ο Θεόδωρος Σγουρός, πατέρας του Λέοντα Σγουρού ο οποίος αυτοανακηρύχτηκε βασιλιάς αυτόνομου βασιλείου στα δύσκολα χρόνια της Δ’ Σταυροφορίας. Ο Λέων Σγουρός σκοτώθηκε πέφτοντας με το άλογό του από την Ακροκόρινθο το 1208 για να μην παραδοθεί στους Φράγκους.

Μετά τον Λέοντα Σγουρό, το Θερμήσι ακολουθεί την ιστορία της Αργολίδας.

Το 1210 καταλήφθηκε από τους Φράγκους του Γοδεφρείδου Βιλλεαρδουίνου και παραχωρήθηκε στον Δούκα των Αθηνών Όθωνα ντε λα Ρος (de LaRoche). Τον οίκο των De LaRoche διαδέχθηκε το 1309 (μετά από γάμο) ο οίκος de Brienne (Βρυέννης) που έχασαν το 1311 την Αθήνα από τους Καταλανούς της Καταλανικής Εταιρείας. Διατήρησαν όμως ένα κομμάτι το Δουκάτου στην κατοχή τους: την Αργολίδα.

Η πρώτη επίσημη αναφορά για την ύπαρξη του κάστρου γίνεται το 1347, στη διαθήκη του Gautier de Brienne ο οποίος ήταν τιτουλάριος Δούκας των Αθηνών (η Αθήνα στην πραγματικότητα ήταν στα χέρια των Καταλανών) και άρχοντας του Άργους και του Ναυπλίου.

Το 1356 το κάστρο μαζί με την υπόλοιπη Αργολίδα πέρασαν στη δικαιοδοσία της Μαρίας ντ’ Ενγκιέν (Enghen) η οποία ήταν η νόμιμη κληρονόμος του οίκου των Ντε λα Ρος και της διάδοχης δυναστείας των Ντε Μπριέν.

Ανάμεσα στις κτήσεις της Δουκίσσης αναφέρεται και το Κάστρο Λα Τρεμίς. Πρόκειται προφανώς για το κάστρο της Θερμησίας.

Η δούκισσα παντρεύτηκε τον Πέτρο Κορνάρο, έναν Βενετσιάνο από το Ναύπλιο ο οποίος θέλησε να υπαγάγει το δουκάτο στη Βενετία. Οι Ενετοί το ενέκριναν αλλά στο μεταξύ ο Κορνάρος πέθανε πρόωρα. Τελικά η Βενετία αγόρασε την Αργολίδα από τη χήρα του το 1388 έναντι 500 χρυσών δουκάτων το χρόνο εφ’ όρου ζωής.

Πριν προλάβουν να εγκατασταθούν εκεί οι Ενετοί, το υφάρπαξαν οι Βυζαντινοί του Δεσποτάτου του Μυστρά (μαζί με το Άργος και το Κιβέρι). Στην «αρπαγή» αυτή πρωταγωνιστής ήταν ο δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Α’ Παλαιολόγος συνεπικουρούμενος από ευκαιριακούς συμμάχους: τους Φλωρεντινούς Ατζαγιόλι που είχαν επικρατήσει στο Δουκάτο των Αθηνών και τους Τούρκους του Εβρενός. Οι Βυζαντινοί κράτησαν αυτά τα κάστρα μέχρι το 1394 οπότε τα απέδωσαν τελικά στους Ενετούς. Μαζί με αυτά και το Θερμήσι που έμεινε Ενετικό για τον επόμενο ενάμιση αιώνα. Η συμφωνία ήταν ότι τα κάστρα κατείχαν μεν οι Ενετοί αναγνωρίζοντας την επικυριαρχία του Δεσποτάτου. Αυτή η τυπική ρύθμιση σταμάτησε να ισχύει το 1411.

Στην περιοχή Ερμιονίδας το διοικητικό κέντρο των Ενετών ήταν το Θερμήσι.

Όταν οι Τούρκοι κατέκτησαν την Πελοπόννησο το 1460, η Αργολίδα έμεινε Ενετική. Το ίδιο έγινε και μετά τον Α’ Βενετουρκικό πόλεμο (1463-1479). Οι Ενετοί με τη συνθήκη του 1481 κράτησαν κάποια κάστρα, και μεταξύ αυτών ήταν και το Θερμήσι.

Σε όλη αυτήν την περίοδο της ενετικής παρουσίας, το κάστρο πρέπει να δέχτηκε αναβαθμίσεις και ενισχύσεις από τους Ενετούς, οι οποίοι πάντα προσάρμοζαν τις οχυρώσεις στις δικές τους προδιαγραφές και στις απαιτήσεις της εποχής. Γι’ αυτό το κάστρο καταχωρείται σαν «Ενετικό».

Σε μια έκθεση του καπιτάνου του Ναυπλίου Νικολάου Τζουστιανη από το 1525 αναφέρεται ότι το κάστρο είναι τόσο ασφαλές ώστε δύο (!) άτομα ήταν αρκετά για τη φρουρά του: ο φρουραχος Φραντσέσκο Μπολντού και ο ιππότης Ιερώνυμος, οι οποίοι είχαν διοριστεί σε αυτή τη θέση για 100 χρόνια! Αυτή η υπερβολική ιστορία ίσως να είναι ενδεικτική της δύναμης τους κάστρου, αλλά μπορεί και να σημαίνει ότι το κάστρο δεν ήταν πλέον πολύ σημαντικό για τους Ενετούς.

Το κάστρο έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1537, κατά τον Γ’ Βενετοτουρκικό πόλεμο. Η Ερμιονίδα τότε υπέστη μεγάλες καταστροφές και εισήλθε σε μια παρατεταμένη περίοδο παρακμής.

Ο θρύλος της «Ωριάς» που έπεσε από το κάστρο για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων είναι μάλλον από αυτήν την κατάκτηση.

Οι Οθωμανοί μετά την πρώτη κατάληψη, τον 16ο αιώνα, έκαναν κάποιες στοιχειώδεις επισκευές και αξιοποίησαν κάπως το κάστρο.

Οι Ενετοί επέστρεψαν το 1689 μετά τη νίκη τους στον ΣΤ’ Βενετοτουρκικό πόλεμο οπότε έγιναν κύριοι ολόκληρης της Πελοποννήσου. Σε αυτή τη δεύτερη περίοδο οι Ενετοί δεν επισκεύασαν το κάστρο και ίσως να μην το επάνδρωσαν. Η Β’ Ενετοκρατία τελείωσε άδοξα το 1715. Πριν εγκαταλείψουν οριστικά την περιοχή, οι Ενετοί ανατίναξαν και κατέστρεψαν το κάστρο του Θερμησίου για να μη χρησιμοποιηθεί από τους Οθωμανούς.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο είναι χτισμένο πάνω σε δυο βράχους που χωρίζονται από ένα βαθύ ρήγμα. Υπάρχει και τρίτος βράχος χαμηλότερα προς την πλευρά της Θερμησίας που δεν ήταν ποτέ οχυρωμένος.

Στο κάστρο υπάρχουν λίγα κατάλοιπα της ενετικής οχύρωσης δεδομένου ότι ανατινάχτηκε από τους Ενετούς όταν αποχώρησαν οριστικά το 1715.

Η δυτική κορυφή (Α στην κάτοψη) καταλήγει σε απότομα βράχια προς δυσμάς. Η πλευρά του βράχου που κατηφορίζει προς το ρήγμα είναι πιο ομαλή και σχηματίζει μια τριγωνική περιοχή όπου υπάρχουν μπάζα από πολλά κτίρια. Φαίνεται ότι αυτή η εσωτερική πλαγιά μεταξύ των κορυφών ήταν η βασική περιοχή κατοίκησης του κάστρου.
Η κορυφή είχε οχύρωση μόνο προς βορρά και προς νότο. Δεν βρέθηκαν ίχνη εισόδου που μάλλον ήταν στο νότο, από την πλευρά του ρήγματος.

Η ανατολική κορυφή (Β στην κάτοψη) είναι πιο απομονωμένη και πιο δύσκολη στην πρόσβαση. Ήταν κατά κάποιο τρόπο η ακρόπολη. Είναι ένα επίμηκες υψίπεδο διαστάσεων 90✖30 μέτρα. Προστατεύεται από ψηλούς και απόκρημνους βράχους δυτικά και νότια. Στη νότια πλευρά δεν υπήρχε οχύρωση. Οι άλλες τρεις πλευρές είχαν τείχη και στη νοτιοανατολική γωνία υπάρχουν ίχνη μιας κατασκευής που θα μπορούσε να ήταν είσοδος με κινούμενη γέφυρα.

Σε αυτήν την κορυφή υπάρχουν ερείπια κτισμάτων μεταξύ των οποίων μια δεξαμενή στο ανατολικό τείχος, ένας πύργος διαστάσεων 6.10✖5.20 μέτρων και μια βυζαντινή εκκλησία που μάλλον είναι του 12ου αιώνα.

Το πάχος των τειχών πουθενά δεν υπερβαίνει τα 0.80 μέτρα. Για την κατασκευή τους έχουν χρησιμοποιηθεί ακατέργαστοι λίθοι με συγκολλητικό κονίαμα και ακρογωνιαίους λίθους στις γωνίες. Τα τείχη είχαν χαρακτηριστικές βενετσιάνικες πολεμίστρες (όπως λ.χ. της Ακροναυπλίας) μόνο στα σημεία που ήταν ευάλωτα.

Το ύψος των τειχών δεν ήταν μεγάλο καθώς η μορφολογία του εδάφους έδινε ήδη μεγάλο ύψος στην οχύρωση. Στα λίγα σημεία που το τείχος φτάνει τα 2 μέτρα σε ύψος υπάρχει ένα στενός «περίδρομος».

Θρύλοι και Παραδόσεις

Απέναντι από το κάστρο υπάρχει λόφος που ονομάζεται λόφος του Βεζύρη. Το λόφο αυτό είχε καταλάβει Τούρκος βεζύρης κατά την πολιορκία του κάστρου τον 16ο αιώνα (περί το 1540) και από εκεί οργάνωσε την κατάληψη του κάστρου με ένα τέχνασμα. Τότε ήταν που η ωραία πριγκιποπούλα έπεσε από το βράχο για να μη πέσει στα χέρια των Τούρκων. Από εκεί έμεινε η ονομασία «Κάστρο της Ωριάς».

Πηγές