Ερείπια υστεροβυζαντινού κάστρου επάνω σε απόκρημνο λόφο με την επωνυμία Μαύρος Βράχος ή Εσκί Ισάρ (=Παλαιόκαστρο) 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά από το Σιδηρόκαστρο Σερρών.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η θέση βρίσκεται σε ειδυλλιακή τοποθεσία με πλούσια βλάστηση και πολλά νερά.

Από το κάστρο του Μαύρου Βράχου υπάρχει ορατότητα 360° στη γύρω περιοχή. Η ορατότητα φθάνει μέχρι τους ορεινούς όγκους του Ορβήλου, Αγκίστρου, Λαϊλιά και Μπέλες.
Επιβλέπει μεγάλο μέρος του κάμπου των Σερρών. Στο σημείο που βρίσκεται μπορούσε να ελέγχει το πέρασμα του Κρουσοβίτη ποταμού για τον κάμπο των Σερρών.

Στις ανατολικές υπώρειες του λόφου κυλάνε τα νερά του Κρουσοβίτη ποταμού. Από τους πρόποδες του Μαύρου Βράχου πηγάζουν ζεστά νερά που χύνονται στον Κρουσοβίτη σχηματίζοντας εντυπωσιακούς καταρράκτες.

Το κάστρο βρίσκεται σε μικρή απόσταση (λιγότερο από 4 χιλιόμετρα) από άλλη οχύρωση με παρόμοια χαρακτηριστικά και παρόμοιο όνομα, το κάστρο της Φαιάς Πέτρας. Επίσης έχει οπτική επαφή και με το κάστρο του Σιδηροκάστρου (φωτο 13).

Ιστορία

Η ιστορία του κάστρου είναι άγνωστη. Δεν υπάρχει αναφορά σε αυτό από ιστορικές πηγές.

Το 2005 η ΚΗ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων έκανε έρευνα στο χώρο. Τα ευρήματα αυτής της έρευνας επιβεβαίωσαν παλαιότερη υπόθεση ότι στους πρόποδες του βράχου υπήρχε σημαντικό ιερό του Απόλλωνα και του Πάνα το οποίο καταστράφηκε κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα, μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού.

Μεταξύ των άλλων, ερευνήθηκαν τότε δύο φυσικές κόγχες στην είσοδο του φαραγγιού, από όπου προέκυψε αξιόλογη κεραμική νεότερης νεολιθικής εποχής. Σε άλλο σημείο, σε μια από τις αβαθείς βραχοσκεπές (σπηλιές) του βράχου, αποκαλύφθηκε μικρό πρόχειρο ημικυκλικό τείχος που προστάτευε τη σπηλιά, με περίμετρο 10,5 μέτρα σωζ. ύψους 1,20 μ., πλάτους 0,90 μ., με έντονα ίχνη καύσης στο εσωτερικό του. Αυτό το τείχος, που δεν έχει άμεση σχέση με το κάστρο στην κορυφή, είναι παλαιοχριστιανικών χρόνων και ανήκε πιθανότατα σε αγροτοποιμένες που χρησιμοποιούσαν εκείνη την εποχή τον βράχο για κατοικία.

Στη βάση μιας πέτρινης κλίμακας που οδηγούσε στους αρχαίους λατρευτικούς χώρους βρέθηκαν σπασμένα αγγεία, σιδερένια εγχειρίδια και πολλά χάλκινα νομίσματα, τα περισσότερα από τα οποία είναι του Μάρκου Αυρηλίου (2ος αι.) και του Μεγ.Κωνσταντίνου (4ος αι.)

Η σύντομη αρχαιολογική έρευνα του 2005 δεν ασχολήθηκε καθόλου με το κάστρο, δηλαδή με το τείχος που βρίσκεται στο επάνω μέρος του βράχου και το οποίο είναι πολύ νεώτερο από την εποχή που καταστράφηκε το αρχαίο ιερό. Στο Αρχαιολογικό Δελτίο του 1988 διατυπώνεται η υπόθεση ότι η οχύρωση του Μαύρου Βράχου είναι της ίδιας εποχής με το κάστρο του Σιδηροκάστρου (αρχές 14ου αι.). Αυτό δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί, αλλά το είδος της τειχοποιίας παραπέμπει πράγματι σε εκείνη την εποχή πάνω κάτω.

Ανακεφαλαιώνοντας, ο Μαύρος Βράχος είχε κατοικηθεί από τη νεότερη νεολιθική εποχή και συνέχισε να κατοικείται μέχρι την ύστερη αρχαιότητα και κατά τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους. Για τη Μεσοβυζαντινή περίοδο, δεν έχουμε καμία ένδειξη, αλλά μάλλον συνέχισε να κατοικείται και σίγουρα θα είχε κάποια οχύρωση η οποία ανακατασκευάστηκε κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, ίσως λίγο μετά το 1330.
Οι Οθωμανοί ενέσκηψαν στην περιοχή το 1383 και λογικά μέσα στις επόμενες δεκαετίες το κάστρο πρέπει να εγκαταλείφθηκε.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο Μαύρος Βράχος είναι ένας επιβλητικός, περίοπτος βραχώδης λόφος που πήρε αυτό το όνομα από το σκούρο χρώμα των πετρωμάτων του.
Το κάστρο καταλαμβάνει το πλάτωμα της κορυφής σε μια έκταση που υπολογίζεται ότι είναι 30 στρέμματα περίπου. Οι πλευρές του κάστρου είναι απόκρημνες και επικλινείς και γι’ αυτό δε είναι όλες οχυρωμένες. Το μοναδικό βατό σημείο προς την κορυφή είναι ένας αυχένας που σχηματίζεται με ένα διπλανό χαμηλότερο δασωμένο ύψωμα στα νοτιοανατολικά της κορυφής. Σε αυτό το σημείο υπάρχουν ερείπια τείχους που ακολουθεί το κακοτράχαλο ανάγλυφο του εδάφους και φράζει την είσοδο στο κάστρο.
Στην ουσία η οχύρωση του κάστρου είναι ένα διατείχισμα μήκους 60-70 μέτρων στη νοτιοανατολική πλευρά με τείχος που αποτελείται από λίθους διαφορετικών μεγεθών, με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους, ενώ σε αρκετά σημεία υπάρχει πυκνή χρήση πλίνθων. Σε μια ελαφρώς διαφορετική διατύπωση (Σταυρούλα Δαδάκη, ΑΔ του 1988), το τείχος «είναι χτισμένο με αργούς λίθους και πλιθιά που παρεμβάλλονται στην τοιχοποιία κατά το αμελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα».

Το ψηλότερο σωζόμενο τμήμα του τείχους έχει ύψος 1,80 μ. ενώ το πάχος κυμαίνεται από 1,30 έως 1,50 μ. Στη δεξιά πλευρά του τείχους υπήρχε πύργος 4,20✖4,5 μ. (φωτο 5) και πιθανολογούμε ότι εκεί βρισκόταν η πύλη. Λίγο ψηλότερα υπάρχει προεξοχή του τείχους διαστάσεων 1,2✖5,5 μέτρα (που ίσως ήταν επίσης πύργος, φωτο 6).

Στην κορυφή του Μαύρου Βράχου, δηλαδή εσωτερικά του κάστρου, διαμορφώνονται πλατώματα, όπου παρατηρούνται λιθοσωροί, θεμέλια κτισμάτων και διάσπαρτες πέτρες με κεραμικά (φωτο 9). Προφανώς πρόκειται για υπολείμματα του βυζαντινού οικισμού.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι σε απόσταση λίγων μέτρων από την κορυφή, δημιουργείται στο έδαφος ένα έγκοιλο που στο βάθος του καταλήγει σε μια κόγχη με νερό (φωτο 11,12). Πρόκειται για ένα φυσικό κοίλωμα με διαστάσεις περίπου 2,0✖1,5 μέτρα, μέσα στο οποίο υπάρχει νερό.
Λέγεται ότι στη φυσική αυτή στέρνα πάντα αναβλύζει νερό και έχει σταθερή στάθμη όλον τον χρόνο, ακόμα και σε περίοδο μεγάλης ξηρασίας. Η ύπαρξη αυτής της αστείρευτης πηγής ήταν σίγουρα μεγάλο πλεονέκτημα για το κάστρο. Σε αυτήν την κόγχη, ανάμεσα στις πολλές πέτρες που υπάρχουν στο εσωτερικό της, βρέθηκαν και δύο μικρά τμήματα από αρχαίους κίονες.

Πηγές