Βυζαντινό κάστρο σε ύψωμα 155 μέτρων που δεσπόζει πάνω από την πόλη του Σιδηροκάστρου.

Το κάστρο λέγεται και Φρούριο Ισσάρι από την τουρκική ονομασία της πόλης «Δεμίρ Χισσάρ» που σημαίνει σιδερένιο κάστρο.

Ιστορία

Παλιότερα η επικρατούσα θεωρία ήταν ότι το κάστρο του Σιδηροκάστρου ταυτιζόταν με την Ηράκλεια Σιντική, πόλη Μακεδονική και Ρωμαϊκή. Όμως τα ερείπια αυτής της αρχαίας πόλης εντοπίστηκαν το 2002 λίγο πιο βόρεια, επί του Στρυμόνος, στη Βουλγαρία. Άρα το Σιδηρόκαστρο δεν είναι η Ηράκλεια Σιντική και δεν ταυτίζεται επί του παρόντος με κάποια άλλη πόλη που αναφέρεται από τις ιστορικές πηγές πριν από τον 14ο αιώνα. Οπότε δεν έχουμε, τελικά, αναφορές ότι υπήρχε εκεί κάστρο από τον 6ο αιώνα ή κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο .

Το κάστρο κτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, επί βασιλείας του Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγου (1328–1351). Σύμφωνα με τον Ιωάννη Καντακουζηνό, ο Ανδρόνικος περί Φεράς έτερον Σιδηρόκαστρον, και αυτό δια των τειχών το ευπαγές και λίαν οχυρόν ωνομασμένον, που σημαίνει ότι [ο Ανδρόνικος Γ’ έχτισε κάστρο] κοντά στις Σέρρες που ονομάστηκε Σιδηρόκαστρο επειδή είχε ισχυρά τείχη και ήταν λίαν οχυρό. («Φεράς» έλεγε, για κάποιο άγνωστο λόγο, ο Καντακουζηνός τις Σέρρες).

Το Σιδηρόκαστρο αυτό αναφέρεται στα μέσα του 17ου αιώνα από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή και από τον Χατζή Κάλφα που το βρήκαν εγκαταλειμμένο. Την ίδια εποχή είχε ήδη αναπτυχθεί στους πρόποδες του λόφου του Ισσαρίου και παρά τον Κρουσοβίτη ποταμό ακμάζουσα κωμόπολη, γνωστή σε κείμενα του 17ου-19ου αι., με το όνομα Δεμίρ Xισσάρ.
Εκτός των τειχών, σώζεται τάφος ελληνιστικών χρόνων –ναόσχημος στην πρόσοψη– λαξευμένος στον βράχο, του οποίου ο κοσμημένος με βυζαντινές τοιχογραφίες θάλαμος έχει μετατραπεί σε παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Άλλοι λαξευμένοι τάφοι της περιοχής, καθώς και κατά καιρούς ευρήματα ρωμαϊκών χρόνων μέσα και έξω από το κάστρο, βεβαιώνουν ότι στη θέση αυτή υπήρχε οικισμός κατά την Ελληνιστική, τη Ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή περίοδο. Δεν επιβεβαιώνεται κατοίκηση κατά την μεσοβυζαντινή περίοδο. Πιθανότατα λόγω βαρβαρικών επιδομών (Ούνων, Γότθων, Σλάβων κ.λπ.) ο οικισμός εγκαταλείφθηκε μεταξύ 4ου και 6ου αι. μ.Χ., και αργότερα, κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, η περιοχή κατοικήθηκε ξανά, εξαιτίας και της παρουσίας του κάστρου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά ενός βραχώδους λόφου (ονόματι «Ισσάρι») με εξαιρετική φυσική προστασία χάρη και στον περιρρέοντα ποταμό Κρουσοβίτη. Η θέση μπορεί να ελέγχει ένα μεγάλο μέρος του Σερραϊκού κάμπου, του ποταμού Στρυμόνα, αλλά και της πρόσβασης προς τη νοτιοδυτική Βουλγαρία.

Το κάστρο έχει ένα περίεργο ακανόνιστο σχήμα που ακολουθεί το ανάγλυφο του εδάφους (βλ. κάτοψη). Η συνολική του έκταση είναι περί τα 44 στρέμματα ενώ η περίμετρος των τειχών ξεπερνούσε τα 1100 μέτρα.

Το φρούριο είχε εσωτερικό και εξωτερικό οχυρωματικό περίβολο που ενισχύονταν με στρογγυλούς και τετράπλευρους πύργους. Εντοπίστηκαν δύο είσοδοι, αμφότερες στη νότια πλευρά (η μία είναι πυλίδα, ενώ η κύρια πύλη είναι αυτή που απεικονίζεται στις περισσότερες φωτογραφίες).

Η τοιχοδομία αποτελείται από λογάδες ποταμίσιους λίθους (από τον ποταμό Κρουσοβίτη προφανώς), με παρέμβλητα πλινθία και χρήση ασβεστοκονιάματος ως συνδετικού υλικού. Στο κάτω μέρος των τειχών υπάρχουν δώμοι από λαξευμένους λίθους που ανήκουν σε αρχαία οικοδομήματα που ίσως προϋπήρχαν στον λόφο.
Ένα μικρό μόνο μέρος των τειχών σώζεται σήμερα. Στην ανατολική πλευρά (φωτ.4,5) τα τείχη διατηρούνται σε ύψος μέχρι 8 μέτρα χωρίς να σώζονται οι επάλξεις, που σημαίνει ότι το αρχικό ύψος ήταν μεγαλύτερο.

Στον εσωτερικό περίβολο, κοντά στην πύλη, υπάρχει μια μεγάλη κυκλική δεξαμενή βάθους 5,40μ. και διαμέτρου 4,05-4,20μ. (στενεύει προς τα κάτω). Η χωρητικότητά της ήταν περί τα 60 κυβικά! Τα τοιχώματα της δεξαμενής είναι χτισμένα με λίθους, ανάμεσα στους οποίους παρεμβάλλονται αραιά πλίνθοι. Εσωτερικά φέρει επάλληλες επιστρώσεις υδραυλικού κονιάματος (κουρασάνι).
Η δεξαμενή αυτή ήταν στη βάση ενός μεγάλου στρογγυλού πύργου διαμέτρου 9,5μ. από τον οποίο σώζονται μόνο ίχνη. Στον πύργο αυτό ανήκει ο συμπαγής όγκος ημισφαιρικού θόλου, που βρίσκεται πεσμένος μπροστά στην παρακείμενη πύλη του κάστρου και ο οποίος είναι τοπικά γνωστός ως «κύπελλο του Βουλγαροκτόνου».

Πηγές