Απομεινάρια κάστρου και μεγάλου οχυρωμένου οικισμού της Ρωμαϊκής-Πρωτοβυζαντινής περιόδου στον λόφο «Γραντίστα», 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά από το Αχλαδοχώρι Σερρών.

Η ονομασία του υψώματος Γραντίστα είναι σλαβική και σημαίνει «πόλη» ή «κάστρο». Παρόμοιες ονομασίες υπάρχουν σε 2-3 ακόμα τοποθεσίες στη Βόρεια Ελλάδα.

Ιστορία

Το συγκεκριμένο κάστρο δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο από τις ιστορικές πηγές. Από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, ο λόφος Γκραντίστα έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος «με λείψανα οχύρωσης ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων, ενώ στην ευρύτερη περιοχή εντοπίστηκαν τάφοι του 3ου και 4ου αι. μ.Χ». (ΦΕΚ 207/ΑΑΠ/14-6-2012)
Στο αρχαιολογικό κτηματολόγιο αναφέρεται ως «οικισμός ρωμαϊκών χρόνων που συνέχισε να κατοικείται και τη Βυζαντινή περίοδο». Επίσης αναφέρεται «επιφανειακή αβαφής κεραμεική υστερορωμαϊκών παλαιοχριστιανικών χρόνων, λιγοστά χάλκινα νομίσματα ελληνιστικών και κυρίως ρωμαϊκών χρόνων, καθώς και πολλά ίχνη αρχαίας καμίνευσης» (Π.Σαμσάρης, 2004).

Συνεπώς, είναι σίγουρο ότι εδώ υπήρχε ένας οχυρωμένος οικισμός-κάστρο της ύστερης αρχαιότητας και της Πρωτοβυζαντινής περιόδου. Η θέση πιθανόν να συνδέεται με την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της ευρύτερης περιοχής (που ήταν πλούσια σε σιδηρομεταλλεύματα εξ ού και τα ίχνη καμίνευσης), σε συνδυασμό πιθανότατα με την αγροτική εκμετάλλευση του κάμπου (το οροπέδιο του Αχλαδοχωρίου) που απλώνεται δυτικά του κάστρου.

Δεν αποκλείεται ο λόφος να οχυρώθηκε νωρίτερα από την Ρωμαϊκή Περίοδο, καθώς έχουν βρεθεί νομίσματα Ελληνιστικής Περιόδου. Μια επιλέον ένδειξη γι’αυτό είναι η ύπαρξη ενός τείχους 50μ. περίπου από ακανόνιστους λίθους που παραπέμπει σε τειχοποιία παλαιότερη της ρωμαϊκής φάσης (φωτ.8). Δυστυχώς στον χώρο δεν έχει γίνει ποτέ συστηματική αρχαιολογική έρευνα.

Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι ο οικισμός στον λόφο Γκραντίστα ίσως να ταυτίζεται με την αρχαία πόλη Τρίστωλο που αναφέρει ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (Γεωγραφική Υφήγησις ΙΙΙ,27) κάτι όμως που δεν έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής.

Όπως και άλλοι άγνωστοι και ευρύχωροι ερειπωμένοι οικισμοί στη Βόρεια Ελλάδα, ο οικισμός του Αχλαδοχωρίου δεν πρέπει, λογικά, να επιβίωσε από τις βαρβαρικές επιδρομές του 5ου αιώνα ή, το αργότερο, του 7ου αιώνα (Άβαροι-Σλάβοι). Το πιο πιθανό είναι το κάστρο να εγκαταλείφθηκε πριν από τα μέσα του 5ου αιώνα, όταν οι Ούννοι, με αλλεπάλληλες εισβολές, είχαν ρημάξει τη Θράκη και τη Μακεδονία.

Σημειωτέον ότι το Αχλαδοχώρι, που βρίσκεται σε απόσταση 3 χιλιομέτρων, συναντάται για πρώτη φορά ως χωρίον την υστεροβυζαντινή περίοδο με την ονομασία Κρούσοβον. Συγκεκριμένα, το έτος 1319-20, σε έγγραφο του απογραφέα του θέματος Μελενίκου Μανουήλ Μαγκλαβίτη ως χωριόν που ανήκε στο Καπετανίκιο της Άνω Βαλαβίστας. Συνέχισε να υπάρχει και την εποχή της Τουρκοκρατίας και μετά την απελευθέρωση μετονομάστηκε Αχλαδοχώρι.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο οχυρωμένος οικισμός βρίσκεται σε επίμηκες ύψωμα με θαμνώδη πυκνή βλάστηση, με σχετικά απότομες πλαγιές εκτός από τη βορειοανατολική πλευρά όπου σχηματίζεται μικρός αυχένας που επικοινωνεί με τα γειτονικά υψώματα. Ανατολικά-νοτιοανατολικά υπάρχει ένα βαθύ ρέμα με ονομασία Κυδωνιές (παραπόταμος του Κρουσοβίτη) που χωρίζει το ύψωμα από τους πρόποδες του επιβλητικού βουνού Όρβηλος.

Από το κάστρο σώζονται αποσπασματικά ερείπια τείχους που ανάγονται σε διαφορετικές εποχές. Το κύριο περιμετρικό τείχος αποτελούνταν από λίθους διαφορετικών μεγεθών με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους, με ή χωρίς πλίνθους.
Η περίμετρος του τείχους είναι περίπου 500 μέτρα και ακολουθεί το βραχώδες ανάγλυφο τους εδάφους. Η έκταση που περικλείεται εντός των τειχών είναι πάνω από 17 στρέμματα, ενώ μεγάλο μέρος του οικισμού απλωνόταν έξω από τα τείχη, σε μια συνολική έκταση που έφτανε σχεδόν τα 50 στρέμματα. Για τα δεδομένα της εποχής, ήταν ένα μεγάλο κάστρο και ίσως πόλη.

Στο μεγαλύτερο μέρος της περιμέτρου είναι εμφανή τα ίχνη της πορείας του τείχους. Πέρα από την περιμετρική οχύρωση, υπάρχουν αρκετά τείχη ξερολιθιάς μέσα και γύρω από το κάστρο (φωτ.10), τα οποία προφανώς προέρχονται από κάποια μεταγενέστερη εγκατάσταση και έχουν αλλοιώσει ή συμπληρώσει την αρχική οχύρωση. Επίσης, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στη νοτιοανατολική πλευρά υπάρχει τείχος συνολικού μήκους περίπου 50 μέτρων που αποτελείται από μεγάλους ακανόνιστους λίθους και μας παραπέμπει σε αρχαιότερες οχυρώσεις (φωτ.8).

Το καλύτερο σωζόμενο τμήμα τείχους βρίσκεται στην νοτιοανατολική μεριά με μήκος 6 μέτρα, ύψος περίπου 2,5 μέτρων και στην δόμηση του έχει πλίνθους χωρίς τακτική διάταξη (φωτ.1).
Άλλο σωζόμενο τμήμα τείχους υπάρχει πλησίον του προηγούμενου, με ύψος 3 μέτρα και πάχος περίπου 1,60 (φωτ.4) .
Στη νοτιοδυτική μεριά σώζεται άλλο ένα μικρό τμήμα τείχους με ύψος 2,5 μέτρα και πάχος γύρω στο 1,60 (φωτ.5).

Στη βορειοανατολική μεριά, εκεί όπου σχηματίζεται ο ευπρόσβλητος αυχένας, υπάρχει οχύρωση που συμπληρώνει τα κενά των βράχων. Το τείχος αυτό δεν έχει πλίνθους στην δόμηση του και είναι εμφανώς διαφορετικό από τα προαναφερόμενα. Έχει ύψος ενάμιση με δύο μέτρα και πάχος 80 εκατοστά (φωτ.6,7).

Στο μέσον της νοτιοανατολικής πλευράς, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχει τείχος μήκους 50 μέτρων που αποτελείται από ακανόνιστους ογκόλιθους και κατά μέσο όρο έχει ύψος 1.5-2 μέτρα (φωτ.8). Φαίνεται ότι αποτέλεσε το αρχικό τείχος που τα μετέπειτα χρόνια συμπληρώθηκε από πάνω με τείχος λίθων με ασβεστοκονίαμα ή ξερολιθιά. Είναι εμφανώς διαφορετικό από τα υπόλοιπα τείχη και θυμίζει αρχαιότερο τύπο οχύρωσης.

Στο πλάτωμα της κορυφής του κάστρου υπάρχουν ερείπια από τα θεμέλια ορθογωνίου κτίσματος με διαστάσεις περίπου 9✖6 μέτρα, από το οποίο υπάρχει τεράστια εποπτεία στην γύρω περιοχή. Πρόκειται προφανώς για τον κεντρικό πύργο του κάστρου που ένα εσωτερικό τοιχίο τον χώριζε στην μέση. Το μόνο που σώζεται είναι τα θεμέλια σκεπασμένα από τη βλάστηση. Το πάχος των πλευρών του είναι 0,60-0,80μ. (φωτ.11)

Εσωτερικά αλλά και περιμετρικά του τείχους υπήρχε οικισμός, κυρίως στη δυτική πλευρά που απλώνεται κάμπος. Διακρίνονται τείχη ξερολιθιάς, μεγάλοι λιθοσωροί και διάσπαρτα κεραμικά.

Πηγές