Ο Χάρακας είναι χωριό της Κρήτης, 45 χιλιόμετρα νότια από τη πόλη του Ηρακλείου, στους πρόποδες των Αστερουσίων. Το ενετικό όνομα του χωριού ήταν San Giovanni (Άγιος Ιωάννης), αλλά μετονομάστηκε σε Χάρακα επειδή στα δυτικά του χωριού υπάρχει επιβλητικός βράχος, ύψους 35 μέτρων και πλάτους 60 περίπου. Ο βράχος είναι μονολιθικός και προσπελάσιμος μόνο από τα νοτιοδυτικά.
Στην Κρήτη και σε άλλα νησιά (λ.χ. στη Ρόδο), αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, η λέξη χαράκι σημαίνει «μεγάλος βράχος». Επάνω στα χαράκι του Χάρακα υπάρχει εκκλησία και το κάστρο.

Ιστορία

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κτίστηκε το κάστρο. Δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες και τα οικοδομικά στοιχεία δεν στηρίζουν μια ασφαλή χρονολόγηση.

Στο κάστρο διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις, η πρώτη από τις οποίες είναι της μεσοβυζαντινής περιόδου. Τα κτίσματα, οι οχυρώσεις και τα ερείπια που βλέπουμε σήμερα προέρχονται κυρίως από μια μεταγενέστερη φάση που είναι σίγουρα ενετική.

To χωριό αναφέρεται για πρώτη φορά σαν San Giovanni- σε ένα συμβόλαιο του 1280. Από το 1373 και μετά υπάρχουν αρκετές αναφορές του σαν ενετικό φέουδο.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι γύρω από τον οχυρωμένο βράχο υπήρχε κάποιος βυζαντινός οικισμός που μετά τα μέσα του 14ου αιώνα ήταν ήδη ενετικό φέουδο. Δεδομένου ότι, πρώτον, απαραίτητο στοιχείο κάθε φέουδου -έστω και μικρού- ήταν η ύπαρξη αξιοπρεπούς κάστρου και, δεύτερον, δεν υπήρχε περίπτωση να μείνει αναξιοποίητη από τους Ενετούς η εξαιρετική αμυντικά θέση του βράχου, μπορούμε να συμπεράνουμε με ασφάλεια ότι η ενετική οχύρωση είχε ήδη κατασκευαστεί τον 14ο αιώνα. Σε αυτό συνηγορεί ότι η οχύρωση δεν ήταν ιδιαίτερα εξελιγμένη όπως οι ενετικές οχυρώσεις μεταγενέστερων εποχών.

Μετά την οθωμανική κατάκτηση το κάστρο ίσως να χρησιμοποιήθηκε και από τους Τούρκους. Εγκαταλείφθηκε όμως σχετικά γρήγορα. Έτσι σε ένα οθωμανικό προικώον έγγραφο του 1718 γίνεται και η εξής αναφορά: «δωρείται εις τον σύζυγόν της Μεχμέτ Βέην … και ένα ηρειπωμένον σεράγιον κείμενον επί του βράχου του χωρίου Χάρακα».
Με άλλα λόγια, ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα τα κτίρια του κάστρου είναι ερειπωμένα και προφανώς το κάστρο δεν χρησιμοποιείται..

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η οχύρωση του βράχου διαμορφώθηκε στα δυτικά με διπλό περίβολο, έναν κατώτερο στην κλιτύ και ένα δεύτερο στην κορυφή. Ίχνη οχυρωματικών περιβόλων σώζονται επίσης στη βόρεια και στη νότια πλευρά, ενώ η ανατολική παρέμεινε ανοχύρωτη καθώς από εκεί ο βράχος είναι πρακτικά κάθετος και απροσπέλαστος.

Στο ανώτερο επίπεδο του βράχου δεσπόζει ένα μακρόστενο κτίριο με τρεις διαδοχικές αίθουσες στεγασμένες με ημικυλινδρικό θόλο. Η κλιμακωτή διαμόρφωση του ανατολικού τοίχου του κτίσματος, η διακύμανση του πλάτους του και η κλίση του διαμορφώνονται από το ανάγλυφο του βράχου πάνω στο οποίο είναι προσαρμοσμένο.

Η στέγη του κτιρίου και διάφορα ανοίγματα στα πλάγια ήταν ειδικά διαμορφωμένα για τη συλλογή των ομβρίων υδάτων.

Το δάπεδο των τριών αιθουσών διαμορφώθηκε απευθείας πάνω στην επιφάνεια του βράχου, που για το λόγο αυτό λαξεύτηκε κατάλληλα και επικαλύφτηκε με ασβεστοκονίαμα. Καθώς μάλιστα ο βράχος παρουσιάζει μια κλίση, σε ορισμένα σημεία που δεν έχουν λαξευτεί, ο βράχος προεξέχει από το δάπεδο.

Στη ΒΔ πλευρά του κτιρίου υψωνόταν διώροφος ορθογώνιος πύργος του οποίου σήμερα σώζονται ίχνη της ανωδομής στα σημεία που στηριζόταν στο κτίριο.

Νοτίως του κτιριακού συγκροτήματος σώζονται τα θεμέλια ενός άλλου ορθογωνίου κτίσματος στην άκρη του οποίου υπήρχε ένας δεύτερος πύργος, ο οποίος μαζί με τον πύργο της βόρειας πλευράς θα πρόσφεραν πλήρη κατόπτευση της γύρω πεδιάδας.

Στο ανώτατο σημείο του βράχου υπάρχουν ίχνη από ένα άλλο κτίσμα που μάλλον ήταν και αυτό πύργος και κατά κάποιο τρόπο ο ακρόπυργος, το σημείο έσχατης άμυνας του κάστρου.

Χαμηλότερα από το υπόλοιπο κτιριακό συγκρότημα στη δυτική πλευρά βρίσκεται ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Νοτιότερα από το ναό υπάρχει τείχισμα με επάλξεις.

Παράλληλες Ιστορίες

Το χωριό Χάρακας δεν πρέπει να συγχέεται με το γειτονικό χωριό Χαράκι. Λέγεται ότι οι Γερμανοί κατά τον Β’ Παγκόσμιο είχαν κάνει αυτό το μπέρδεμα και είχαν βομβαρδίσει το 1941 τον Χάρακα αντί για το Χαράκι. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού ο Χάρακας γίνεται κάθε χρόνο επίκεντρο εκδηλώσεων για τη μάχη της Κρήτης.

Πηγές