Η Γόρτυνα (ή Γόρτυς) είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης
Βρίσκεται 45 χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου, δίπλα στο χωριό Άγιοι Δέκα και εκατέρωθεν του δρόμου που συνδέει τους Αγίους Δέκα με τις Μοίρες. Η πόλη ήταν απλωμένη σε μια μεγάλη έκταση κατά μήκος του Μητροπολιανού ποταμού (ή Ληθαίος) πνιγμένη και σήμερα στους ελαιώνες.

Ένα μέρος του αρχαιολογικού χώρου καταλαμβάνει η ακρόπολη στην οποία υπάρχουν βυζαντινά κτίσματα και οχυρώσεις.

Ιστορία

Η ιστορία του κάστρου είναι πολύ παλιά. Η Γόρτυνα ονομάζεται τειχιόεσσα στα Οµηρικά χρόνια, και «Λάρισα» (=ακρόπολη) κατά την κλασική περίοδο.

Η περιοχή κατοικούνταν ήδη από το 3000 π.Χ., ενώ κατά τη μινωική εποχή εξελίχτηκε σε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Κρήτης.
Κατά την Ελληνιστική περίοδο, τον 3ο αιώνα π.Χ. ξεπέρασε τη Φαιστό σε ισχύ και πήρε υπό την κατοχή της τα Μάταλα, ενώ διατήρησε και το λιμάνι της Λεβήνα (Λέντας).

Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο υπήρξε η πρωτεύουσα της Κρήτης που εξελίχθηκε και σε Βυζαντινή πρωτεύουσα αργότερα.

Η Γόρτυνα είναι σημαντική πόλη κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια και για το λόγο ότι δέχθηκε -σύμφωνα µε την παράδοση- πρώτη τον Χριστιανισμό. Θεωρείται ο τόπος δράσης του πρώτου επισκόπου Κρήτης Αποστόλου Τίτου. Εκεί χτίστηκαν πιθανότατα οι παλαιότεροι χριστιανικοί ναοί στην Κρήτη.

Η ακρόπολη ενισχύθηκε κατά τον 7ο αιώνα υπό το φόβο των επιδρομών των Σαρακηνών πειρατών. Τότε κτίστηκε το μεγαλύτερο μέρος των οχυρώσεων και τα ερείπια των κτισμάτων που παρατηρούμε σήμερα.

Η ισχυρή οχύρωση της ακρόπολης δεν απέτρεψε την κατάκτηση από τους Άραβες το 828μ.Χ. οπότε η πόλη υπέστη μεγάλες καταστροφές και παρήκμασε.
Η ακρόπολη πρέπει να χρησιμοποιήθηκε σαν φρούριο και κατά τη δεύτερη Βυζαντινή περίοδο, μετά την απελευθέρωση από τους Άραβες.
Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει από προσθήκη στα ανατολικά της οχύρωσης, που διαθέτει χαρακτηριστική τοιχοποιία των οχυρώσεων της Β΄ βυζαντινής περιόδου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Να σημειώσουμε καταρχάς ότι η ακρόπολη με τα βυζαντινά τείχη βρίσκεται σε άλλο σημείο από την πολύ μεγαλύτερης έκτασης ελληνιστική ακρόπολη που βρίσκεται σε άλλο λόφο της περιοχής.

Στα τείχη της βυζαντινής Γόρτυνας παρατηρούνται τεχνικές κατασκευής που ανήκουν στον 6ο μέχρι τον 8ο αι. (μετά Χριστόν φυσικά). Η παρατήρηση αυτή υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι στην τοιχοποιία ενσωματώνεται οικοδομικό υλικό από τα ερείπια της της αρχαϊκής και Ρωµαϊκής περιόδου (spolia).
Κατά κανόνα η κατασκευή ακολουθεί το ισοδομικό σύστημα αλλά ενσωματώνει και αργολιθοδομή ανάµικτη με κονίαμα. Η ύπαρξη κονιάματος σε συνδυασμό με τα σπόλια είναι πρακτική της οχυρωματικής κατά τον 7ο αιώνα, κυρίως.

Τα τείχη διατηρούνται σε μεγάλο σχετικά ύψος, (6 περίπου μέτρα στα σημεία που σώζονται), κάθετα, με ανοίγματα αποστράγγισης διάσπαρτα, (τα οποία δεν εμπόδισαν την κατακρήμνιση λόγω διάβρωσης του σαθρού αργιλικού υποστρώματος με την πάροδο του χρόνου). Κυριαρχεί ο λευκός πωρόλιθος ο οποίος είναι ίδιος με αυτόν των ρωμαϊκών κτισμάτων της πόλης.

Σε πολλά σημεία είναι εμφανές το πρόβλημα κατολίσθησης λόγω του αργιλώδους εδάφους, με αποτέλεσμα τα τείχη να διατηρούνται σε λίγα μόνο σημεία.

Στη δυτκή πλευρά υπάρχει πολυγωνικός πύργος που ακόμα στέκεται όρθιος αν και χωρίς στέγη.

Στην κορυφή υπάρχει τεράστιο κτίσμα διαστάσεων 59,0x24,5μ. κτισμένο εξ ολοκλήρου με πλινθοδοµή. Εσωτερικά το δάπεδό του βρίσκεται βαθύτερα από το επίπεδο της κορυφής του λόφου περίπου 5-6μ. Το ύψος του είναι 8 μέτρα. Σώζεται ο δυτικός τοίχος ανέπαφος.

Στη δυτική πλευρά του κεντρικού αυτού κτίσματος υπάρχουν τα ερείπια άλλων δέκα μονόχωρων κτισμάτων με κοινούς μεσότοιχους. Τα μικρότερα αυτά παραρτήματα του κεντρικού κτιρίου είναι μεταγενέστερες προσθήκες. Το κεντρικό κτίσμα είναι αρκετά παλιό αλλά όχιο παλιότερο του 1ου αι. μ.Χ.

Στον υπόλοιπο χώρο δεν υπάρχουν κτίσματα που να θυμίζουν κατοικίες, άρα το κάστρο δεν πρέπει να υπήρξε και οικισμός.

Πηγές