Το Κέρατον ήταν από τα πιο ισχυρά Βυζαντινά κάστρα στην Κρήτη.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Βρίσκεται επάνω σε δυσπρόσιτο λόφο ύψους 600 μέτρων, που ορθώνεται σχεδόν κάθετα ακριβώς πάνω από τις μεγάλες παραλίες της Άρβης, του Κερατόκαμπου και του Τσούτσουρου στη νότια ακτή της Κρήτης. Πρόκειται για το σημείο, όπου κάποιες σύγχρονες θεωρίες τοποθετούν την απόβαση των Αράβων του Αμπού Χαφς Ομάρ οι οποίοι κατέλαβαν ολόκληρη την Κρήτη γύρω στα 824/826. Είναι και το πιο κοντινό σημείο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από όπου ήρθαν οι Σαρακηνοί.
Δύο επιπλέον στοιχεία ενισχύουν την θεωρία περί της απόβασης αλλά και την ανάγκη για προστασία του σημείου: η τεράστια παραλία του Κερατόκαμπου από κάτω και το γεγονός ότι εκεί καταλήγει η μοναδική δίοδος προς την πεδιάδα της Μεσσαρας στα ενδότερα του νομού Ηρακλείου.

Το Όνομα του Κάστρου

Το όνομα του κάστρου προφανώς προέρχεται από το σχήμα του βράχου που από μία γωνία θυμίζει κέρατα. Πάντως η ονομασία αυτή δόθηκε από νεώτερους περιηγητές.Το μεσαιωνικό όνομά του είναι άγνωστο. Οι ντόπιοι αποκαλούν το βράχο «βίγλα» ή «καστρί».

Ιστορία

Η ανάμνηση της αραβικής κατάκτησης υπαγόρευσε στη βυζαντινή εξουσία την οχύρωση αυτού του απομονωμένου σημείου με το ρόλο της εποπτείας της κοντινής ευπρόσιτης νότιας ακτής.

Πρόκειται λοιπόν για κάστρο της Β’ Βυζαντινής περιόδου (δηλαδή μετά την απελευθέρωση από τους Άραβες τον 10ο αιώνα).

Πάντως στις πλαγιές του λόφου έχουν εντοπισθεί ευρήματα από τη μυκηναϊκή περίοδο (από τον Έβανς) καθώς και από γεωμετρικούς και τους ελληνιστικούς χρόνους.

Απ’ ό,τι φαίνεται το κάστρο δεν χρησιμοποιήθηκε από τους Ενετούς και πρέπει να εγκαταλείφθηκε μετά τον 13ο αιώνα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο οχυρωματικός περίβολος ακολουθεί τις ανωμαλίες του εδάφους και καλύπτει μόνο τη βόρεια και ανατολική πλευρά του υψώματος καθώς οι άλλες πλευρές είναι κάθετες προς τα κάτω. Αλλά και στις πλευρές που υπάρχει οχύρωση είναι σχεδόν περιττή καθώς η πρόσβαση στην κορυφή είναι, ούτως ή άλλως, εξαιρετικά δύσκολη έως επικίνδυνη.

Στη βόρεια βραχώδη κατωφέρεια του υψώματος υπάρχει ένα άνοιγμα στο βράχο το οποίο θα μπορούσε να είναι ένα ευάλωτο σημείο, αν δεν υπήρχε εκεί ένας τετράγωνος αμυντικός πύργος ο οποίος κατασκευάστηκε ακριβώς για να κλείνει αυτό το πέρασμα.

Στο χώρο υπάρχουν διάσπαρτες τουλάχιστον 5 δεξαμενές νερού, η μία από τις οποίες έχει τεράστια χωρητικότητα για τα δεδομένα της εποχής: περί τα 210 κυβικά μέτρα, με ιδιαίτερα επιμελημένη κατασκευή.

Στο υψηλότερο σημείο του χώρου υπάρχουν ίχνη οικοδομήματος που από παλιότερους επισκέπτες (Gerola) περιγράφηκε ως πύργος.

Στη βόρεια ομαλή πλαγιά μπροστά από το Κέρατο βρίσκονται διάσπαρτα πάμπολλα ερείπια οικοδομημάτων με άφθονη κεραμεική αρχαίων και βυζαντινών χρόνων. Στην πλαγιά αυτή δίπλα στο ναΐσκο της Αγ. Παρασκευής ρέει πηγή με πολύ νερό όλο το χρόνο.

Τα κτίσματα του οχυρού αλλά κυρίως οι μεγάλες ποσότητες νερού που εξασφάλιζαν οι κινστέρνες για τόσο μικρό χώρο, δείχνουν ότι είχε σχεδιαστεί για να αμύνεται για αρκετό καιρό και να στεγάσει ικανό αριθμό αμυνομένων. Ο οχυρωματικός περίβολος, οι κινστέρνες, ο πύργος έχουν κοινά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά με άλλα οχυρά κτίσματα της Β' βυζαντινής περιόδου.

Πηγές