Ερείπια μικρού και ερειπωμένου –αλλά ευδιάκριτου– ξηρολιθικού οχυρωματικού περιβόλου στην κορυφή του υψώματος «Αγία Κυριακή» κοντά στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Βαρσών, στον ορεινό όγκο του Κτενιά ή Χτενιά, βορειοανατολικά από την Τρίπολη.

Λίγο πιο χαμηλά, 250 μέτρα από την κορυφή και από το κάστρο, υπάρχει ένα σύγχρονο ναΰδριο της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, κατασκευής 1990-1996 (φωτο 1).

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η οχύρωση βρίσκεται σε πλεονεκτική γεωγραφική θέση, με εξαιρετική ορατότητα προς τη βόρεια και ανατολική Αρκαδία που μπορεί να φτάσει μέχρι τον Αργολικό κόλπο. Το σημείο έχει δυνατότητα επιτήρησης της ορεινής διαδρομής από τη Μαντίνεια και τη Νεστάνη προς την Τεγέα.
Αυτό το ευρύ οπτικό πεδίο ασφαλώς έπαιξε ρόλο στην επιλογή της θέσης, αλλά το είδος και ο τρόπος κατασκευής της οχύρωσης δείχνει ότι ο πρωταρχικός σκοπός δεν ήταν η κατόπτευση της περιοχής, αλλά μάλλον να εξασφαλίσει καταφύγιο στον ντόπιο πληθυσμό σε δύσκολες εποχές.

Ιστορία

Δεν γνωρίζουμε τίποτα από ιστορικές πηγές για την ιστορία του κάστρου.

Από την τεχνοτροπία συμπεραίνουμε ότι δεν είναι αρχαίο κάστρο. Επίσης, ο αμελής και σχετικά πρόχειρος τρόπος κατασκευής δείχνει ότι δεν πρόκειται για μεσαιωνικό στρατιωτικό φρούριο. Τέτοιου είδους κατασκευές χρησιμοποιήθηκαν κατά τη Βυζαντινή, και κυρίως την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο για προστασία μικρών οικισμών.

Τα επιφανειακά ευρήματα μας δίνουν κάποιες πληροφορίες σχετικά με τον χρόνο κατοίκησης. Στον χώρο βρέθηκαν κεραμίδες και πλήθος οστράκων αυλακωτών, χαρακτηριστικών των πρώιμων βυζαντινών χρόνων, καθώς και οστράκων από χονδροειδή χρηστικά αγγεία, τα οποία είναι διάσπαρτα όχι μόνο σε ολόκληρη την έκταση του οχυρού, αλλά και στους δυτικούς πρόποδες του υψώματος. Επίσης, βρέθηκε θραύσμα κεραμικού με υποπράσινη εφυάλωση και ίχνη φολιδωτής διακόσμησης, που μπορεί να χρονολογηθεί στον 12ο-13ο αι.

Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον εύρημα ήταν μια μικρού μεγέθους –28mm– χάλκινη πόρπη. Έχει εξακριβωθεί ότι παρόμοιες πόρπες έχουν κατασκευαστεί στην Κόρινθο και έχουν χρονολογηθεί στα τέλη του 6ου με αρχές 7ου αι.

Συμπερασματικά, πρόκειται για μικρό οχυρωμένο οικισμό που κατοικούνταν τον 6ο-7ο αιώνα και πιθανόν να συνέχισε να κατοικείται μέχρι την αρχή της Φραγκοκρατίας τον 13ο αιώνα. Ο πιο πιθανός χρόνος κατασκευής είναι το τέλος του 6ου αιώνα, όταν έφτασαν οι Σλάβοι στην Πελοπόννησο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το ύψωμα στην ανατολική και στη βόρεια πλευρά του έχει σχεδόν κατακόρυφη κλίση. Η πρόσβαση στην κορυφή είναι εύκολη από τη δυτική πλευρά, από εκεί όπου βρίσκεται το εκκλησάκι της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Το οχυρό είναι στην κορυφή του λόφου, σε υψόμετρο 1065 μ. Καλύπτει μια έκταση περί τα 650 τ.μ.

Η κάτοψη της οχύρωσης είναι ακαθόριστη, κυρίως λόγω των μεγάλων τμημάτων που έχουν καταρρεύσει. Το σχήμα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, με λίγη φαντασία, ορθογώνιο με τις μεγάλες πλευρές στον άξονα Β-Ν και με ελλειψοειδή διαμόρφωση της ανατολικής πλευράς.

Η δυτική πλευρά έχει μήκος 27,50 μ. και μέγιστο σωζόμενο ύψος 1,70 μ. Το μεγαλύτερο μέρος της κείται σε λιθοσωρούς. Στη νότια πλευρά, μήκους 20 μ., βρισκόταν πιθανότατα η είσοδος του οχυρού, καθώς εκεί εντοπίζεται άνοιγμα πλάτους 3,20 μ.
Εξωτερικά στη νότια πλευρά εφάπτεται ένα ορθογώνιο κτίσμα με διαστάσεις 3,50✖8,0 μ., σε σωζόμενο ύψος 1 μ.

Η ανατολική ελλειψοειδής πλευρά, εκτεινόμενη σε μήκος 25 μ., έχει πέσει σχεδόν όλη στον γκρεμό από κάτω. Τέλος, η βόρεια πλευρά σώζεται σε όλο το μήκος της των 23 μ., σε ύψος 1,50-2,0 μ.
Το πάχος των τειχών σε όλες τις πλευρές είναι γύρω στα 2,10μ.

Σε μικρή απόσταση από τη ΝΔ γωνία του κάστρου εντοπίζεται κυκλικό κτίσμα με ακτίνα 1,2μ., σωζόμενο σε ύψος 0.80μ.
Στο κέντρο δεσπόζει ορθογώνιο κτίσμα στον άξονα Α-Δ με διαστάσεις 7,80✖7,40μ. διατηρούμενο σε ύψος 1,5μ. Στην ανατολική του πλευρά υπάρχει ημικυκλική διαμόρφωση. Είναι προφανές ότι πρόκειται για ερείπια εκκλησίας, της Αγίας Κυριακής, που αν κρίνουμε από τη φωτο 3 λειτουργεί τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο.

Για την κατασκευή των τειχών αλλά και των κτισμάτων έχουν χρησιμοποιηθεί μικρές ακατέργαστες πέτρες χωρίς κονίαμα. Η προέλευση του υλικού είναι ο γκρίζος ασβεστόλιθος του λόφου.
Στο άνοιγμα της εισόδου έχουν χρησιμοποιηθεί μεγαλύτεροι λίθοι, ελαφρώς πιο επεξεργασμένοι και σε κάπως πιο φροντισμένη διάταξη. Σε κανένα σημείο δεν εντοπίστηκε χρήση ασβεστοκονίαματος ούτε χρήση παρένθετων τμημάτων από κεραμίδια.

Έξω από το κάστρο, χαμηλά στη δυτική πλαγιά, κοντά στο εκκλησάκι της Υψώσεως του Σταυρού εντοπίστηκαν λιθοσωροί χωρίς ενδείξεις αν προέρχονται από οικισμό ή αν έχουν σχέση με το οχυρό.

Πηγές