Τα Χρύσαφα είναι χωριό 15 χιλιόμετρα ανατολικά της Σπάρτης. Είναι οικισμός με ιστορία τουλάχιστον 1000 ετών. Ήταν πλούσιο μέρος κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και κατά την Τουρκοκρατία καταστράφηκε όμως από Τουρκαλβανούς μετά τα Ορλωφικά, περί το 1775.

Στην περιοχή σώζονται αρκετές αξιόλογες βυζαντινές εκκλησίες μεταξύ των οποίων η συγκεκριμένη, η Παναγία η Χρυσαφίτισσα.

Ιστορία

Το αρχικό στρώμα τοιχογραφιών στην εκκλησία καλύπτει μεγάλο μέρος του κυρίως ναού και του νάρθηκα. Οι αγιογραφίες μαρτυρούνται από τη σωζόμενη επιγραφή των χορηγών: Μιχαήλ Σεβαστός – σύνευνος Ζωής, 1290 (οι χορηγοί εικονίζονται στο νάρθηκα). Άρα ο ναός χρονολογείται το αργότερο στο τέλος του 13ου αιώνα.
Οι νεώτερες τοιχογραφίες του δεύτερου στρώματος καλύπτουν ορισμένα σημεία των εσωτερικών επιφανειών και ανήκουν στον 17ο αιώνα. Ο ναός ήταν μοναστηριακός, όπως συμπεραίνεται από τα υπολείμματα θεμελίων γύρω από το ναό.

Ο πύργος προφανώς ήταν μέρος του μοναστηριακού συγκροτήματος. αλλά ο τρόπος κατασκευής δείχνει ότι είναι αρκετά μεταγενέστερος από την εκκλησία. Μπορεί να χαρακτηριστεί με σχετική βεβαιότητα υστεροβυζαντινός. Έχει χτιστεί μάλλον τον 14ο ή 15ο αιώνα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο ανατολικός τοίχος του πύργου αποτελεί προς τα άνω επέκτασιν μέρους της ανατολικής πλευράς του ναού, ο δε δυτικός φτάνει στο μέσο του τρούλου της. Αυτή η πρωτοφανής διαρρύθμιση ίσως σημαίνει ότι η εκκλησία ήταν εν μέρει κατεστραμμένη όταν χτίστηκε ο πύργος.
Ο πύργος είναι κάτι σαν εξωνάρθηκας για τον ναό. Εξωνάρθηκες με οχυρωματικά χαρακτηριστικά συναντούμε και σε άλλα μοναστήρια (π.χ. στο Νταού Πεντέλης) αλλά εδώ είναι προφανές ότι ο πύργος δεν είναι ενιαίο σύνολο με την εκκλησία, και δεν χτίστηκαν μαζί.

Πηγές