Τα «Όνεια όρη» (αλλιώς, «βουνό Ξυλοκέριζας») είναι μια επιμήκης σειρά λόφων που εκτείνεται περί τα 8 χιλιόμετρα στον άξονα ανατολής-δύσης, νότια από τον Ισθμό της Κορίνθου φτάνοντας στα ανατολικά μέχρι την παραλία των Λουτρών Ωραίας Ελένης.

Στις βόρειες πλαγιές αυτής της λοφοσειράς υπάρχουν δυο μικρά ενετικά οχυρά, που εδώ παρουσιάζονται μαζί, σαν ενιαία οχύρωση. Κοντά σε κάθε ένα από αυτά τα οχυρά υπάρχει και από ένα φρούριο της ελληνιστικής περιόδου.

Δηλαδή, στα Όνεια υπάρχουν 4 φρούρια. Δύο ελληνιστικά και δύο, μικρότερα, ενετικά. Επιπλέον, ενδιάμεσα, υπάρχουν τμήματα άλλων διατειχισμάτων που μάλλον ανήκουν και αυτά στην ελληνιστική περίοδο.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Τα Όνεια όρη είναι ένα φυσικό οχυρό και μια δεύτερη γραμμή άμυνας μετά το Εξαμίλιο τείχος για την αναχαίτιση εισβολέων στην Πελοπόννησο από τον Ισθμό. Είναι περίπου στην ίδια αμυντική γραμμή με τον Ακροκόρινθο και τις Κεγχρεές.

Το πρόβλημα είναι ότι τα Όνεια έχουν μεν μεγάλο μήκος (8 χλμ) αλλά μικρό σχετικά όγκο. Αυτό σημαίνει ότι δεν ήταν ανυπέρβλητο εμπόδιο για έναν εχθρό που ήταν αποφασισμένος να αποφύγει μακρύτερες ή καλύτερα φυλασσόμενες διόδους (όπως παραλιακά από τις Κεγχρεές). Επιπλέον, στα Όνεια υπάρχουν δυο περάσματα: το Στανοτόπι στα ανατολικά και η Μαρίτσα νοτιοανατολικά από την Ξυλοκέριζα (βλ. το χάρτη παρακάτω). Τα περάσματα αυτά είναι δύσβατα μεν, αλλά δεν θα δυσκόλευαν ιδιαίτερα μια ευέλικτη στρατιωτική δύναμη.

Για το λόγο αυτό σε κάθε ένα από αυτά τα περάσματα κατασκευάσθηκαν από ένα φρούριο κατά την Ελληνιστική περίοδο και και από ένα οχυρό κατά την Β’ Ενετοκρατία.

Τα δύο ενετικά οχυρά ήταν πιο κοντά στη βόρεια είσοδο των περασμάτων (σε σχέση με τα αρχαία) και απείχαν μεταξύ τους περί τα 1700 μέτρα.

Ιστορία

Τα δύο μικρά ενετικά φρούρια στα Όνεια κατασκευάστηκαν κατά την περίοδο της Β’ Ενετοκρατίας στην Πελοπόννησο (1685-1715). Σκοπός τους ήταν η αντιμετώπιση τουρκικής εισβολής από τον Ισθμό της Κορίνθου.

Κατασκευάστηκαν περί το τέλος του 17ου ή, το πιθανότερο, στις αρχές του 18ου αιώνα. Η τοιχοποιία τους είναι πανομοιότυπη. Λογικά, πρέπει να κατασκευάστηκαν ταυτοχρόνως και από τα ίδια συνεργεία. Επίσης πρέπει να επισημανθεί ότι σε σχέση με άλλα μεγαλοπρεπή φρούρια εκείνης της εποχής ανά την Πελοπόννησο, τα οχυρά των Ονείων ήταν πολύ πιο απλές και λιτές κατασκευές.

Πάντως τα φρούρια αυτά δεν έπαιξαν ποτέ κάποιον αξιομνημόνευτο αμυντικό ρόλο και δεν αποδείχθηκαν χρήσιμα. Το ίδιο ισχύει και για τα δύο ελληνιστικά φρούρια παρεμπιπτόντως. Η ύπαρξή τους δεν φαίνεται να δημιούργησε προβλήματα σε κανέναν εισβολέα.
Όταν το 1715 οι Τούρκοι εισέβαλαν στο Μοριά με 70.000 στρατό, οι 8.000 Ενετοί που υπήρχαν σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, παρά τη βοήθεια που είχαν από τους Έλληνες, δεν μπόρεσαν να προβάλλουν σοβαρή αντίσταση ούτε στα Όνεια ούτε οπουδήποτε αλλού.

Εκείνο που γνωρίζουμε από εκείνη τη φάση των Ενετουρκικών πολέμων είναι ότι στις 3 Αυγούστου 1715 ο Ακροκόρινθος παραδόθηκε μετά από σύντομη πολιορκία και στις 11 Αυγούστου, ο Οθωμανικός στρατός βρισκόταν ήδη στην Αργολίδα. Αυτό σημαίνει ότι τίποτε δεν εμπόδισε την προέλασή του ενδιάμεσα, ούτε τα Όνεια.

Η παντελής έλλειψη ευρημάτων στα δύο σημεία καθώς και η απουσία στρατιωτικών αναφορών δημιουργούν την υποψία ότι τα δύο οχυρά των Ονείων ίσως δεν επανδρώθηκαν ποτέ μετά την κατασκευή τους. Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι δεν καταστράφηκαν από τους Ενετούς, όπως άλλα κάστρα, κατά την υποχώρησή τους.

Όπως και να ‘χει, τα δύο οχυρά δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ ξανά.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Οι ενετικές οχυρώσεις στη θέση Στανοτόπι αποτελούνται από ένα τείχος που απέληγε στα άκρα του σε δύο προμαχώνες και έναν ακόμη προμαχώνα περίπου στο κέντρο. O ανατολικός προμαχώνας είναι μια τρίπλευρη κατασκευή δίχως προστατευτικό τοίχο στη νοτιοδυτική πλευρά της. Στο εσωτερικό υπήρχε πλατφόρμα πυροβολικού.

Ο κεντρικός προμαχώνας έχει πεντάπλευρη κάτοψη. H πρόσβαση σε αυτόν πραγματοποιούνταν από τη νοτιοδυτική πλευρά. Στο εσωτερικό του υπήρχε επίσης πλατφόρμα πυροβολικού. 15 μέτρα δυτικότερα από τον προμαχώνα επί του τείχους υπάρχει θύρα που οδηγούσε επίσης, μέσω κλίμακας στη νοτιοανατολική πλευρά της, στην πλατφόρμα πυροβολικού του πύργου.

Το τείχος απέληγε βορειοδυτικά σε έναν ακόμη προμαχώνα ο οποίος όμως σήμερα δεν σώζεται. Το τμήμα αυτό της οχύρωσης έχει καταστραφεί από το παρακείμενο λατομείο.

Στη Μαρίτσα, η οχύρωση εντοπίζεται επί της κυρίας διόδου του ομώνυμου περάσματος, κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του γκρεμού. Η οχύρωση αποτελείται από τείχος και από έναν ορθογώνιο πύργο που προβάλλει εξωτερικά, χτισμένος επάνω σε προεξοχή του βράχου. Στο εσωτερικό του πύργου υπήρχε πλατφόρμα πυροβολικού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο πύργος δεν είχε θύρα. Η πρόσβαση σε αυτόν πρέπει να γινόταν από το επίπεδο της πλατφόρμας πυροβολικού του μεταπυργίου πίσω από τον πύργο. Από τον πύργο ξεκινούσε το τείχος που είχε μήκος περίπου 60,5 μ. και κατεύθυνση νοτιοανατολική.

Κατά διαστήματα είχαν κατασκευαστεί σκαλιά για να διευκολύνουν τους στρατιώτες καθώς το τείχος αποκτούσε σε σημεία έντονη κλίση.

Πηγές