Στην Χαλκιδική (με την ευρύτερη γεωγραφική έννοια) υπήρχαν παλιά πάνω από 70 Βυζαντινοί μοναστηριακοί πύργοι. Ένας από αυτούς ήταν ο πύργος του Μπούργκας, έξω από το χωριό Μελισσουργός του νομού Θεσσαλονίκης.

Ο πύργος ήταν ιδιοκτησία της μονής Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Ο πύργος βρίσκεται περί τα 2 χλμ νοτιοανατολικά από το χωριό Μελισσουργός. Η πρόσβαση όμως απαιτεί διαδρομή πάνω από 4 χιλιόμετρα, ενώ το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής πρέπει να γίνει με τα πόδια σε σχετικά δύσβατη και ημιορεινή περιοχή.

Κοντά στον πύργο, προς τη μεριά του χωριού υπάρχουν απομεινάρια βυζαντινού οικισμού με την ονομασία «Καστρί». Ο οικισμός μάλλον ήταν μέρος του μετοχίου κι πρέπει να δημιουργήθηκε από τους εργαζόμενους σε αυτό κατ’αναλογίαν με τον οικισμό στο Παλιό Γομάτι.

Σχετικά με την πρόσβαση στον πύργο παραθέτουμε αυτούσια την περιγραφή του Γιώργου Πολιτσάκη που επισκέφθηκε και φωτογράφισε τον πύργο:
Όπως μπαίνουμε στο χωριό Μελισσουργός έχει μια πλατεία. Εκεί στρίβουμε αριστερά προς μια τσιμεντένια γεφυρούλα που περνάει πάνω από ένα τρεχούμενο (τουλάχιστον την άνοιξη) ρέμα. Μετά αρχίζει χωματόδρομος και σε 200 μέτρα υπάρχει ένα ξωκλήσι. Από εκεί και πέρα συνεχίζουμε πάνω στον ίδιο χωματόδρομο στον οποίο βρισκόμαστε. Το ξωκλήσι είναι στο δεξί μας χέρι. Δεν στρίβουμε πουθενά συνεχίζουμε πάνω στον ίδιο δρόμο και όπως ανεβαίνουμε υψόμετρο κοιτάζουμε προς τα δεξιά (προς την κοίτη του ρέματος) για να εντοπίσουμε τον πύργο ο οποίος βρίσκεται πάνω σε έναν λόφο σχετικά κοντά στο ρέμα. Είναι αρκετά μακριά , δηλαδή καμιά 5 χιλιόμετρα από το ξωκλήσι όπου εγώ άφησα το αμάξι γιατί ο χωματόδρομος είναι κάπως δύσβατος και καλύτερα να συνεχίσετε με τα πόδια.

Πάντως δεδομένου ότι ο πύργος είναι κοντά στο ρέμα της Αγίας Βαρβάρας, ενδεχομένως η πρόσβαση, κατά τους θερινούς μήνες, να είναι πιο εύκολη αν περπατήσει κανείς την κοίτη του ρέματος προς νότο για λιγότερο από 2 χιλιόμετρα.

Το Όνομα του Κάστρου

Η ονομασία «Πύργος του Μπούργκας» διασώζεται από τον καθηγητή Ιωακείμ Παπάγγελο που δημοσίευσε τη λίστα με τους 27 σωζόμενους μοναστηριακούς πύργους της Χαλκιδικής το 2000. Στο διαδίκτυο, οι ελάχιστες ιστοσελίδες που κάνουν αναφορά στον πύργο τον αναφέρουν συνήθως σαν «πύργο Μελισσουργού». Αυτή η δεύτερη ονομασία δεν έχει καμιά ιστορική αξία και οφείλεται αποκλειστικά στη γειτνίαση με το ομώνυμο χωριό που μέχρι το 1926 λεγόταν Λοτζίκι.

Για την ονομασία «πύργος του Μπούργκας», δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα την προέλευσή της. Δεδομένου ότι το «Μπούργκας» είναι σλαβικής προέλευσης και σημαίνει «πύργος» μπορούμε να υποθέσουμε ότι έτσι ονόμαζαν οι Σέρβοι μοναχοί της Μονής Χιλανδαρίου τον πύργο. Στη συνέχεια ο πύργος ίσως δάνεισε την ονομασία στον οικισμό του μετοχίου (αυτόν που σήμερα αναφέρεται ως «Καστρί») και στην ευρύτερη περιοχή.

Σημειωτέον ότι οι χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού αναφέρουν το όνομα της περιοχής ως «Παλιόπυργος» που μάλλον είναι ελληνοποίηση του παλαιότερου «Μπούργκας».

Ιστορία

Δεν έχουμε (στον Καστρολόγο) περισσότερες πληροφορίες για τον πύργο του Μπούργκας.

Γενικά για τα μετόχια του Αγίου Όρους στη Χαλκιδική, θυμίζουμε:

Η Αθωνική Χερσόνησος, λόγω της ορεινής φύσης της, δεν προσφερόταν για αγροτική εκμετάλλευση, ενώ η κτηνοτροφία εκεί ήταν απαγορευμένη. Από την άλλη πλευρά, οι μονές, πολλές από τις οποίες αριθμούσαν εκατοντάδες μοναχών, έπρεπε να φροντίσουν για τη κάλυψη των διατροφικών αναγκών τους.
Για αυτό, από πολύ νωρίς οι βυζαντινοί αυτοκράτορες παρείχαν στις μονές εκτάσεις γαιών έξω από το Άγιον Όρος που ονομάστηκαν «μετόχια».
Η Χαλκιδική, ως ο άμεσος περιβάλλων χώρος των μονών, ήταν ο πρώτος τόπος όπου συστάθηκαν μετόχια. Σε δύο ακόμη βασικές περιοχές, με εύκολη σχετικά πρόσβαση στο Άγιον Όρος, δημιουργήθηκε σημαντικός αριθμός αγιορείτικων μετοχίων: στην Λήμνο και στην κοιλάδα του Στρυμόνα.

Γύρω από τα αγιορειτικά μετόχια άρχισαν να συγκεντρώνονταν πάροικοι, οι οποίοι καλλιεργούσαν την γη για λογαριασμό των μονών και δημιουργούσαν οικισμούς. Εξ αιτίας του φόβου των πειρατών αρκετά μετόχια οχυρώνονταν με πύργους. Οι πύργοι, με την αίσθηση ασφάλειας που παρείχαν, αποτελούσαν επίσης πόλο έλξεως πληθυσμού, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέα χωριά γύρω τους. Πολλά χωριά της Χαλκιδικής ιδίως στη Σιθωνία, δημιουργήθηκαν με αυτόν τον τρόπο.

Ο πύργος Μελισσουργού ανήκει σε αυτήν την κατηγορία πύργων και όπως προαναφέρθηκε προστάτευε μετόχι της μονής Χιλανδαρίου. Η χρονολογία κατασκευής του δεν είναι ακριβώς γνωστή, αλλά πρέπει να χτίστηκε περί τον 14ο αιώνα όπως οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους μοναστηριακούς πύργους στη Χαλκιδική.

Πηγές