Ο υστεροβυζαντινός πύργος των Μαριανών βρίσκεται 1.5 χιλιόμετρα βόρεια του αρχαιολογικού χώρου και του σημερινού οικισμού της Ολύνθου (πρώην Μυριόφυτο) στην αριστερή πλευρά του επαρχιακού δρόμου προς Πολύγυρο.

Ο πύργος χτίστηκε το 1374. Αποτελούσε κέντρο κτήματος (μετοχίου) της Μονής Δοχειαρείου.

Ιστορία

Η ονομασία αυτή της περιοχής -«Αμαριανά»- είναι γνωστή από παλιά. Απαντάται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 996.

To 1373, η Μεγάλη Δομεστίκισσα, Άννα Καντακουζηνή η Παλαιολογίνα, κάτοχος ενός κτήματος στα Αμαριανά (Mαριανά) της Καλαμαριάς, θα το πουλήσει με την έγκριση του άντρα της στη Μονή Δοχειαρίου στο τρίτο της αξίας του (600 υπέρπυρα, πληρωμένα σε 600 ουγγιές βενετικών δουκάτων).Το υπόλοιπο της αξίας θα θεωρηθεί δωρεά στη Μονή προς σωτηρίαν ψυχής.

Η περιοχή είχε ανακτηθεί από τη Σερβική κατοχή, το 1371, μετά τη μάχη της Μαρίτσας (Έβρου), όπου οι Τούρκοι συνέτριψαν τους Σέρβους, από το Μέγα Δομέστικο Δημήτριο Παλαιολόγο, στρατιωτικό διοικητή των δυνάμεων ξηράς και σύζυγο της Άννας Καντακουζηνής.

Το κτήμα της Άννας Καντακουζηνής Παλαιολογίνας θα αναμορφώσουν οι μοναχοί, κατασκευάζοντας τον πύργο που σώζεται μέχρι σήμερα.

Ο πύργος των Μαριανών χρησίμευε ως κέντρο διαμονής και άμυνας του κτήματος της μονής Δοχειαρίου. Πιθανόν να περιβαλλόταν από τείχος που περιέβαλε το λοφίσκο καθώς και το παρεκκλήσι, τμήμα του οποίου σώζεται στα 150 μέτρα περίπου.

Στη πορεία των χρόνων -μάλλον από τον 16ο αιώνα- έγινε τούρκικο τσιφλίκι -μέχρι το 1912. Κάποια εποχή στον πύργο είχε εγκατασταθεί ένας Τούρκος ονόματι Ερίφ Τσελεπής που λήστευε τους περαστικούς.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πρόκειται για ένα από τα πιο ωραία δείγματα βυζαντινών πύργων στη Χαλκιδική, για την κατασκευή του οποίου πέραν της πέτρας από το παρακείμενο λατομείο (λειτουργεί και σήμερα) χρησιμοποιήθηκαν πλήθος κεράμων (χαρακτηριστικό της βυζαντινής τοιχοποιείας) καθώς και αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη από τα ερείπια της αρχαίας Ολύνθου.

Σήμερα σώζεται σε ύψος 12 περίπου μέτρων και 3 ορόφων. (αρχικά 15 μ.) Η είσοδος βρίσκεται στα 2 μέτρα από την επιφάνεια της γης και εξασφαλιζόταν με ξύλινη σκάλα η οποία δεν έχει σωθεί. Μετά την είσοδο υπάρχει μικρός προθάλαμος και αριστερά κτιστή σπειροειδής κλίμακα που οδηγεί στον 1ο όροφο.

Ο κύριος χώρος είναι στεγασμένος με θολωτή οροφή από πλίνθους και πιθανότατα αποτελούσε δεξαμενή.

Οι τοίχοι του πρώτου ορόφου σώζονται μόνο τμηματικά, ενώ οι κόγχες σε αυτούς προδίδουν την ύπαρξη παρεκκλησίου (σύνηθες εντός των πύργων, αν όχι ο κανόνας). Από το δεύτερο όροφο σώζονται μόνο ελάχιστο τμήμα των κατώτερων τοίχων του.

Ενδιαφέροντα στοιχεία στην τοιχοποιεία του, αποτελούν εκτός από τα λίγα μαρμάρινα τμήματα (κίονες και παραστάδες) από την αρχαία Όλυνθο, ένα ανάγλυφο και 2 κεραμοπλαστικοί σχηματισμοί. Το ανάγλυφο βρίσκεται στην πρόσοψη και παριστά σταυρό λιτανείας ανάμεσα σε δύο φύλλα.

Στην πρόσοψη επίσης, με τους κέραμους σχηματίζεται σταυρός και η συντομογραφία ΙC XC N K (Ιησούς Χριστός Νικά). Η θολωτή εσοχή πάνω από την είσοδο χρησίμευε για την τοποθέτηση της εικόνας του προστάτη άγιου.

Στη νότια τοιχοδομή παρατηρούμε, σχηματισμένο με κέραμους επίσης το σταυρόγραμμα της Μονής Δοχειαρίου, που επιβεβαιώνει έτσι τη σωζόμενη στα αρχεία του Αγίου Όρους εκδοχή για την κτίση του πύργου.

Σε απόσταση 150 μ βορειοανατολικά του πύργου, στην απέναντι πλευρά του δρόμου) βρίσκεται ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Νικολάου. Σώζεται σχεδόν ολόκληρη η κόγχη του Αγίου Βήματος. Από μια σύντομη ανασκαφική έρευνα προέκυψε ότι πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο κτίσμα. Πρόκειται για μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική. Ίσως να ήταν ο ναός των Αμαριανών και όχι απλά το παρεκκλήσι του μετοχίου.
Επάνω στα ερείπια του ναού έχει κτιστεί ένα πολύ πιο πρόσφατο εκκλησάκι.

Πηγές