Ερείπια παραλίμνιου βυζαντινού κάστρου σε χαμηλό ύψωμα στη νοτιοδυτική όχθη της λίμνης Βόλβης. Το ύψωμα έχει την ονομασία Καλές ή Ξηροβρύση.

Ιστορία

Η ιστορία του κάστρου είναι άγνωστη.
Μελετητές αναφέρουν ότι «στη θέση αυτή υπάρχει οχυρή εγκατάσταση πιθανόν βυζαντινών χρόνων». (Τοκμακίδου/Φωτιάδης, 2019)
Από τη μεσαιωνική ιστορία της περιοχής γνωρίζουμε ότι ο σημερινός Δήμος Βόλβης παρέμεινε βυζαντινή επαρχία καθ’ όλη τη Βυζαντινή Περίοδο, μέχρι την οριστική κατάκτηση από τους Οθωμανούς το 1383, με την εξαίρεση της Λατινοκρατίας (1204-1221/4) και της ολιγόχρονης προσάρτησης στο Σερβικό Βασίλειο (1345-1371). Κατά τη μακραίωνη αυτή ιστορία δεν έχουμε καμία αναφορά από ιστορικές πηγές που θα βοηθούσε να ταυτοποιήσουμε το κάστρο της Περιστερώνας. Θα μπορούσε ίσως να είναι το φρούριο Βόλβον που αναφέρεται από τον Προκόπιο στο Περί Κτισμάτων, αλλά η γενική πεποίθηση είναι ότι η ονομασία αυτή αφορά το κάστρο καταμεσής στη λίμνη (το οποίο κάποιες χρονιές φαίνεται).
Επί Τουρκοκρατίας, εκείνο που γνωρίζουμε για την περιοχή είναι ότι η Περιστερώνα αναφέρεται ως χωριό τον 15ο-16ο αιώνα με ονομασία «Ογκρέκ Μπουγιούκ» ή «Ογκρέκ Κιουτσούκ» υπαγόμενο στη δικαιοδοσία των Γιουρούκων του Ναρχιγιέ Παραζγιάχ. Τον 17ο-18ο αιώνα καταγράφεται ως μουσουλμανικός οικισμός με την ονομασία «Ογκρέκ». Το 1927 μετονομάστηκε σε «Περιστερώνα».

Η τειχοδομία της οχύρωσης (αργολιθοδομή με ασβεστοκονίαμα και με περιορισμένη χρήση θραυσμάτων κεραμιδιών στα κενά) παραπέμπει εμφανώς στη Βυζαντινή Περίοδο χωρίς να υπάρχουν στοιχεία για χρονολόγηση με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Κάτω από το κάστρο βρίσκεται μια μεγάλη έκταση με περίβολο που φαίνεται πως ήταν οχυρωμένος οικισμός και ακριβώς από δίπλα ίχνη λιθόστρωτου δρόμου. Από το σημείο είναι πιθανόν να περνούσε η Εγνατία Οδός , κατά μήκος της οποίας υπήρχαν φρούρια και σταθμοί ανεφοδιασμού. Υπάρχει δηλαδή περίπτωση η οχύρωση να συνδέεται με την Εγνατία, αλλά αυτό είναι απλά μια εικασία.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η κορυφή του κάστρου είναι σε υψόμετρο 62 μέτρα, απ’ όπου υπάρχει μεγάλη ορατότητα στην ευρύτερη περιοχή της Βόλβης.

Σήμερα σώζονται ερείπια του περιβόλου του κάστρου με περίμετρο περίπου 300-350 μέτρα. Η δόμηση του τείχους αποτελείται από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα και τα ίχνη του είναι εμφανή σε μεγάλο μέρος της πορείας του. Σε όλο τον χώρο υπάρχουν διάσπαρτα κεραμικά.
Η πιο ευπρόσβλητη πλευρά του κάστρου ήταν η νότια. Σε αυτήν σώζεται και το πιο καλοδιατηρημένο τμήμα τείχους. Πρόκειται για τμήμα τείχους μήκους 5-6 μέτρων, ύψους 3μ. και πάχους 1,30μ. (φωτο 1-4,20).

Η νότια πλευρά ήταν το υψηλότερο σημείο του κάστρου. Εκεί υπάρχει και κολονάκι της Γ.Υ.Σ. Δίπλα του υπάρχουν ερείπια τείχους με πάχος 1,5 μέτρο σε μικρό ύψος και όγκοι λίθοσωρών και τείχους, απομεινάρια από κάποιο μεγάλο κτίσμα –μάλλον πύργο– που έχει καταρρεύσει. (φωτο 5).

Στη δυτική πλευρά το τείχος έχει ορατό ίχνος σε όλο του το μήκος. Κάποια τμήματα σώζονται σε χαμηλό ύψος 1-1,5 μ. (φωτο 6-8).

Στη βόρεια πλευρά που είναι αρκετά επικλινής, το τείχος δεν είναι εμφανές και έχει σκεπαστεί από τη βλάστηση. Οι υπώρειες της πλευράς αυτής βρέχονται από τα νερά της λίμνης Βόλβης. Αυτό που ξεχωρίζει εδώ είναι ένα κομμάτι του τείχους πάνω σε έναν βράχο που έχει αποκολληθεί και έχει κυλίσει πιο χαμηλά, προς τη λίμνη (φωτο 10,11). Πρόκειται για γωνία τείχους με πάχος 0,70μ.

Όπως προαναφέρθηκε, κάτω από τη βόρεια πλευρά βρίσκεται η όχθη της Βόλβης. Επί της ακτής υπάρχουν κτίσματα χτισμένα με αργολιθοδομή και ασβεστοκονίαμα, τα οποία φαίνεται να επεκτείνονται μέσα στα νερά (φωτο 12).

Στη βορειοανατολική γωνία υπάρχει τμήμα τείχους που πιθανόν ήταν πύλη του κάστρου (φωτο 13). Πρόκειται για τείχος με άνοιγμα 1,30μ. και ύψος περίπου 1,20μ.

Στην ανατολική πλευρά σώζονται λιγοστά τμήματα τείχους σε πολύ χαμηλό ύψος (φωτο 14). Στο μέσο περίπου αυτής της πλευράς υπάρχουν μεμονωμένα ερείπια που διατηρούνται σε μεγάλο σχετικά ύψος 3-3,5μ. (φωτο15). Πιθανόν να πρόκειται για λείψανα πύργου.

Κολλητά με το κάστρο, προς νοτιοανατολικά, υπάρχει μια μεγάλη καλλιεργήσιμη έκταση με περίμετρο περίπου 900 μέτρα. Στην έκταση αυτή σώζεται χαμηλό τείχος από τη νότια και δυτική πλευρά (φωτο 16,17). Και αυτό το τείχος αποτελείται από αργολιθοδομή με ασβεστοκονίαμα. Τείχος σώζεται πιθανόν και στην ανατολική πλευρά, αλλά δεν ήταν δυνατή η επιτόπια έρευνα λόγω της ύπαρξης στο σημείο αυτό μιας στάνης με σκυλιά και ζώα. Το τείχος αυτό μας υπέδειξε βοσκός της περιοχής και μας πληροφόρησε ότι εντός της έκτασης υπήρχε παλιός οικισμός.

Δίπλα από το νότιο τείχους του οικισμού, πάνω στον σύγχρονο χωματόδρομο, υπάρχουν ίχνη λιθόστρωτης οδού (φωτο 19) τα οποία μας υπέδειξε ο ίδιος βοσκός. Ίχνη λιθόστρωτου δρόμου υπάρχουν και σε άλλο σημείο και συγκεκριμένα μισό χιλιόμετρα ανατολικά στον ίδιο χωματόδρομο.

Πηγές