Υπολείμματα πύργου λίγο έξω από τα Βασιλικά Θεσσαλονίκης, στη θέση Πισώνα, πολύ κοντά στο δρόμο από τη Θεσσαλονίκη στον Πολύγυρο.

Ιστορία

Ο πύργος περιγράφεται ως «Μεταβυζαντινός» σε απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού (του 1979) που τον χαρακτηρίζει «ιστορικό διατηρητέο μνημείο». Ο χαρακτηρισμός «μεταβυζαντινός» υποδηλώνει ότι χτίστηκε κατά την Οθωμανική περίοδο, αλλά δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς.

Ο πύργος και τα άλλα λιγοστά ερείπια που διασώζονται είναι απομεινάρια του υστεροβυζαντινού οικισμού Πινσώνος («Πινσών», η) ή Πινασώνος, του οποίου σώζεται το κτηματολόγιο και κατάλογοι κατοίκων του, τον 14ο αιώνα. Δεν αποκλείεται ο πύργος να προϋπήρχε σε κάποια μορφή ήδη από αυτήν την περίοδο.

Ο οικισμός ανήκε στην μονή της Λαύρας, ενώ τα Βασιλικά, που είναι λίγο πιο κάτω, στη μονή Χορταΐτου. Ήταν μετόχι του κλήρου που κατάφερε να συγκεντρώσει ο άγιος Ευθύμιος υπέρ του αγίου Ανδρέα της Περιστεράς. Πρώτο έγγραφο που αναφέρει την περιοχή (μαζί με την Γαλάτιστα, τότε Γαλάτισσα) είναι του 897 μΧ.

Σημειωτέον ότι τα Βασιλικά αναφέρονται για πρώτη φορά το 1094, σε αγιορείτικο έγγραφο. Κατά την Τουρκοκρατία ήταν από τα πιο σημαντικά χωριά του ναχιγιέ της Καλαμαριάς και ανήκε στα λεγόμενα χωριά των Αλατάδων. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου το χωριό έγινε βακούφι που υπαγόταν στο Ατίκ τζαμί της Θεσσαλονίκης.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο πύργος έχει τετραγωνική κάτοψη και σώζεται σε ύψος 4-5 μέτρων. Φαίνεται να ήταν μέρος ενός ευρύτερου φρουριακού περιβόλου ή οικιστικού συγκροτήματος. Δίπλα του υπάρχουν κατάλοιπα μιας δεξαμενής και ενός χαρακτηριστικού Οθωμανικού λουτρού που είναι από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα τέτοιου κτίσματος σε όλη την Ελλάδα.

Παράλληλες Ιστορίες

Η Υπουργική απόφαση σχετικά με το μνημείο (που αντίθετα με άλλες παρόμοιες αποφάσεις, δίνει κάποιες πληροφορίες):

ΥΑ ΥΠΠΕ/Φ34/40570/1505/11-8-1979 - ΦΕΚ 894/Β/8-10-1979 Περί κηρύξεως μνημείου στα Βασιλικά Ν. Θεσσαλονίκης.

«Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία το μεταβυζαντικό πύργο, το Τουρκικό Λουτρό με τη δεξαμενή του και το πηγάδι που βρίσκονται στη θέση Πισιόνα των Βασιλικών Ν. Θεσσαλονίκης, επειδή ο μεν Πύργος είναι ενδιαφέρον δείγμα της αρχιτεκτονικής των φρουρίων στα μεταβυζαντινά χρόνια, το δε λουτρό είναι ένα από τα ελάχιστα παραδείγματα ιδιωτικών μεταβυζαντινών λουτρών που έχουν σωθεί μέχρι σήμερα με αξιόλογα μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία.»

Πηγές